Charyzmatyk = pobożny czarnoksiężnik?

Witajcie w magicznym, charyzmatycznym świecie. W imieniu katolickich wróżek i magów zapraszam na jazdę bez trzymanki. Będą: omdlenia, bełkotliwa mowa, emocjonalne rozedrganie, polowanie na cuda oraz - podobno - mesjanizm i polityka.

Trzy tygodnie temu czytając "Magazyn Świąteczny" Gazety Wyborczej trafiłam na długi wywiad z. ks. prof. Andrzejem Kobylińskim. Chociaż tytuł jest całkowicie nieadekwatny do treści ("Ekstaza, chóralne alleluja i "precz z seksualizacją LGBT". Komu polscy biskupi ukradli know-how" - im dłużej czytam, tym mniej wiem, o co w nim chodzi, szczególnie w kontekście całości), lektura nie rozczarowuje, trzyma w napięciu i daje dużo wrażeń. Część komentatorów, zwłaszcza z kręgów katolicko-intelektualnych - jak zdążyłam zauważyć na facebookowym feedzie - wręcz olśniewa. Nawet rozumiem dlaczego, chociaż nie podzielam. Bo mnie wywiad raczej rozpala. Z irytacji.

Uzielonoświątkowienie albo pomieszanie z poplątaniem

O czym jest rozmowa? Ksiądz profesor rozprawia o swoim ulubionym pojęciu: pentekostalizacji albo inaczej "uzielonoświątkowieniu". Stawia tezę uzielonoświątkowienia polskiego katolicyzmu - reszta wywiadu to już dramatyczny obraz katolików, którzy nie myślą, kierują się w wierze wyłącznie emocjami, których wiara zakrawa wręcz o szamaństwo. Więcej - nie są to pojedynczy wierzący czy nawet pojedyncze wspólnoty. To formacja znacznej większości polskich wierzących i "główny nurt polskiej religijności". "To nowa reformacja, bo wywraca do góry nogami stary porządek religijny, a jej skutki będą głębsze niż konsekwencje reformacji Lutra w XVI wieku" - wyrokuje ks. Kobyliński.

Mówi też: "Przenikanie religijności zielonoświątkowej do Kościoła katolickiego łączy się z programem duchowego przebudzenia naszego narodu", dalej powołując się na Lecha Dokowicza, który w wywiadzie z 2011 roku w "Gościu Niedzielnym" mówił o mesjańskiej roli Polski jako "światła dla naszego kontynentu" i kraju, od którego zacznie się reewangelizacja Europy. "Czuć mesjanizm" - komentują dziennikarze prowadzący wywiad. "Na tym polega wyjątkowość uzielonoświątkowienia w Polsce" - potwierdza ks. Kobyliński.

W tym trendzie duchowym zaznacza rolę "charyzmatyków": na ławie oskarżonych jest m.in. ks. John Bashoobora, Myrna Nazzour czy duet Antonello Caddedu i Enrique Porcu. Dużo miejsca zajmują jednak również charyzmatycy jako twór ogólny, niedoprecyzowany. Podkreśla się mocno jego emocjonalność, miałkość intelektualną, częste nawiązania do "złych duchów, diabła, demonów, opętań, egzorcyzmów, proroctw, wizji duchowych, przepowiedni, zniewolenia ludzi przez złe moce itp." oraz - zwłaszcza w Polsce - skupienie na elementach mesjanistycznych i politycznych. Ks. Kobyliński krytykuje przy okazji Szkoły Nowej Ewangelizacji ("nowa ewangelizacja powinna być ukierunkowana na ludzi, którzy utracili wiarę i są dzisiaj ateistami lub agnostykami. Ale w polskiej formie nowa ewangelizacja, splatająca zielonoświątkowe metody z ludowym tradycjonalizmem i mesjanizmem, nie przyciąga wykształconych ateistów lub agnostyków, lecz odstrasza").

Cytując klasyka: "nie odpowiadamy tylko za gradobicie, trzęsienie ziemi i koklusz."

Ci okropni charyzmatycy

Nie domagam się rąk w górze na widok charyzmatyków, ale z tekstu nie wyłania się nawet cień pozytywnego ich obrazu. Ani chociażby proste rozróżnienie między tymi, których podejście do wiary wymaga zdecydowanej korekty, a tymi, którzy w wielu polskich wspólnotach przechodzą uczciwą formację i są bogactwem Kościoła - ksiądz profesor pakuje wszystkich do jednego zbioru. Nawet za cenę opisania pewnej tendencji w polskiej religijności, jest to krzywdzące uproszczenie.

Uporządkujmy. Kim są ci okropni charyzmatycy? Najprościej wyjaśniając: charyzmatyk to człowiek, który jest obdarzony charyzmatami. Charyzmatyk to również członek ruchu charyzmatycznego; związane jest to z doświadczeniem tzw. chrztu w Duchu Świętym¹.

Czy każdy katolik jest charyzmatykiem? Na pewno każdy ma potencjał na bycie charyzmatykiem, skoro jest ochrzczony i otrzymał dar Ducha Świętego. Nie oznacza to oczywiście, że każdy katolik otrzyma dar języków, uzdrawiania czy inne ponadnaturalne dary - o tym jasno pisze św. Paweł w 12 rozdziale listu do Koryntian: "Różne są dary łaski, lecz ten sam Duch; różne też są rodzaje posługiwania, ale jeden Pan…" (1 Kor 12, 4-11). Nie oznacza to jednak również, że katolik NIE otrzyma żadnego z nich albo że to jakaś całkowicie unikatowa sytuacja. Tymczasem z wywiadu można wyciągnąć (błędny) wniosek, że jakiekolwiek "cudowności" wiążą się wyłącznie z fanaberią, poszukiwaniem sensacji, naiwnością i fałszem. Czy nauczanie o charyzmatach to tylko pobożna metafora? Co miał na myśli Jezus, mówiąc uczniom, że będą czynić to, co On - a nawet więcej? Czy każde uzdrowienie, które wydarza się podczas modlitwy, jest z gruntu podejrzane - nawet mimo że jest rozeznane i potwierdzone?

"Istnienie charyzmatów, zwłaszcza czynienia cudów, pokazuje, że człowiek w zjednoczeniu z Bogiem, na mocy nowego stworzenia przekracza granice własnej natury. Co więcej, robi to - jak nieraz przypomina Tomasz - faciliter, prompte et delectabiliter, czyli łatwo, szybko i przyjemnie" - pisze tymczasem znakomity znawca św. Tomasza z Akwinu, o. dr hab. Tomasz Gałuszka OP w swojej ostatniej książce ("Odnowa w łasce. Teologia charyzmatów św. Tomasza z Akwinu").

W innym miejscu dodaje: "W sensie ścisłym (sensu stricto) charyzmaty stanowią "naturalny owoc" współdziałania Boga z człowiekiem będącym w stanie łaski uświęcającej. Nie są one zatem jakąś szczególną nagrodą lub wyróżnieniem, ale raczej wsparciem w postaci nadzwyczajnych darów, udzielonych przez Boga wierzącemu w jakiejś trudnej sytuacji lub misji. Natomiast charyzmaty w sensie szerokim (sensu largo) dotyczą darów darmo danych, które mogą otrzymać również ludzie nieochrzczeni lub w stanie grzechu ciężkiego; w tych przypadkach charyzmaty udzielone są wyłącznie ze względu na dobro innych; obdarowany nie zostaje uświęcony, a co najwyżej zachęcony do nawrócenia i odnowy (innovatio / renovatio). (…) Tomasz utożsamia przejawy niewidzialnego posłania Osób Boskich z charyzmatami. To pokazuje, czym one są w swojej istocie i w zamierzeniu Boga - On współpracuje i obdarowuje pełnią darów tych, którzy się z Nim jednoczą."

Co to oznacza? Ni mniej, ni więcej - Akwinata nie tylko przyjmował istnienie charyzmatów. Rozróżniał ich dwa rozumienia. I, więcej, jedno z nich wydaje się wręcz gorszące: Bóg może posłużyć się nawet zatwardziałym grzesznikiem lub człowiekiem nieochrzczonym ze względu na dobro innych! Kluczowe jest jedno: charyzmaty istnieją i działają. Jeśli tylko człowiek pozwoli na działanie.

Zobacz też: Księże, zamieńmy się rolami >>

Nie czuj

Ksiądz profesor wydaje się apelować nie tylko o wyłączenie charyzmatów, ale również o wiarę zawieszoną w próżni.

"Tradycyjny ludowy katolicyzm też oferuje wzruszenia, rytuały, kadzidła, procesje. Też działa na emocje, uruchamia wspólnotowe przeżycia" - zauważa jeden z dziennikarzy przeprowadzających wywiad. Przejawia tym samym bardzo trafną intuicję. Wiara nie jest przecież czystym, intelektualnym konstruktem, duchowym i nieskalanym. Domaga się przeżycia i wyrażenia - w ciele, również w emocjach. "Tradycyjny ludowy katolicyzm" wyczuwa to - i oferuje całą gamę wyrażenia religijności właśnie za pomocą tych środków, które wymienia dziennikarz.

Rozumiem - albo raczej próbuję zrozumieć - o co chodziło ks. Kobylińskiemu. Masowa religijność, zapalona emocjami, rozbujana wyłącznie "poruszeniami" na pewno nie jest dobra i łatwo może prowadzić do wykolejenia i zwykłej herezji. "Dojrzałą formą praktykowania religii powinno być poszukiwanie równowagi między wiarą, emocjami i rozumem" - mówi ksiądz profesor. Pełna zgoda. Ale ze wszystkich wypowiedzi przebija się przekaz, że zasadniczo przejawy emocjonalności czy "cielesności" w wierze lub podczas modlitwy są złe i lepiej ich unikać, a charyzmatycy, karmiąc się wyłącznie nimi (nieprawda), błądzą. Tymczasem nie ma co wylewać dziecka z kąpielą, skreślać charyzmatyków za ich emocjonalność i popadać w manicheizm: nasz Zbawiciel był (również) człowiekiem - bez metafor. I doświadczał rozmaitych emocji - czasem "rozradował się w Duchu Świętym", czasem "trwożył się", a czasem wypędzał przekupniów ze świątyni. Psalmy, którymi się modlił, prowokują wręcz do wyrażania uczuć podczas modlitwy, do szczerości wobec swojego stanu.

Wiara szukająca zrozumienia

Z jednym się zgadzamy: charyzmatycy zdecydowanie potrzebują formacji. I nie tylko charyzmatycy - "wiara szuka zrozumienia" u każdego katolika. Zwłaszcza patrząc na statystyki: według badań CBOS z 2016-17 roku zaledwie co czwarty katolik wierzy w Zmartwychwstanie² (!), a z innymi prawdami wiary wcale nie jest lepiej. Sami charyzmatycy z kolei potrzebują wsparcia teologicznego w opisaniu własnych doświadczeń modlitewnych.

Tylko ilu jest teologów, którzy rzeczywiście zajmują się wychowywaniem grup charyzmatycznych w wierze? Czy to nie jest zadaniem profesorów teologii, by rzetelnie wyjaśniać rzeczywistość duchową i popularyzować wiedzę w tym zakresie? Można płakać teraz nad rozlanym mlekiem i biadolić, że mamy pokolenie, które fascynuje się sensacjami w wierze i bardziej niż "Fides et ratio" woli kolejną, kolejną i kolejną mszę z modlitwą o uzdrowienie albo pali słoniki przed kościołem - ale kto jest za to odpowiedzialny? Łatwo załamywać ręce nad wykrzywioną religijnością katolików, trudniej zaopiekować się nami teologicznie i wziąć odpowiedzialność za formację. Ilu jest księży takich jak wspomniany Tomasz Gałuszka OP, Wit Chlodowski OFM, doktor teologii dogmatycznej, który nagrywa vlogi przystępnie wyjaśniające kwestie związane z duchowością charyzmatyczną czy Tomasz Szałanda, doktor habilitowany teologii, autor książki "HARYzMATY"? Ile jest w polskim Kościele inicjatyw w rodzaju Dominikańskich Szkół Wiary działających przy klasztorach braci kaznodziejów lub krakowskiego Dominikańskiego Studium Filozofii i Teologii? I - wreszcie - jak wygląda wiedza i formacja teologiczna samych duszpasterzy podczas studiów, ale i po święceniach? To w końcu oni będą prowadzić innych w wierze.

Zobacz też: "Chrzest w Duchu Świętym"? Mamy to w Kościele od dawna [WYWIAD] >>

Kerygmat - wielki nieobecny

Ks. Kobyliński nie wspomina również o doświadczeniu charyzmatyków, które może być niesamowitym bogactwem dla Kościoła i świata. Integralną częścią Seminariów Odnowy w Duchu Świętym czy innych rekolekcji, które przechodzi się we wspólnotach charyzmatycznych jest przeżycie i przyjęcie kerygmatu. A to - zaraz obok formacji intelektualnej, o której wspomina ksiądz profesor - jest bez wątpienia rzeczą, której wszyscy w Kościele potrzebują jak powietrza. Członkowie wspólnot Odnowy w Duchu Świętym (i nie tylko: kerygmat ściśle związany jest również na przykład z doświadczeniem Ruchu Światło-Życie) przyjmują esencję wiary: prawdę o tym, że Bóg z miłości stworzył swiat i dał go człowiekowi, który odpowiedział grzechem - człowiek został jednak odkupiony śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. Dziś Bóg przychodzi w Duchu Świętym, który buduje Kościół i wysyła do misji. (Posługując się, zresztą, także darami charyzmatycznymi.)

Charyzmatykom nie chodzi o przyjęcie tego wyłącznie jako suchej informacji, ale o całe życie przesiąknięte kerygmatem. W katolicyzmie "niedzielnym", w religijności praktykowanej wyłącznie ze względu na tradycję - co wciąż się zdarza - powrót do korzeni wiary, entuzjazm z nią związany, autentyczna i szczera chęć życia z Jezusem i otwarte dawanie świadectwa to coś, co mogą przekazać Kościołowi charyzmatycy.

To - całe szczęście - docenia i potwierdza papież Franciszek, chociażby powołując Charis - instytucję koordynującą działalność Odnowy charyzmatycznej w Kościele. Jej misję papież streścił prostymi słowami: "Nowa i jedyna służba komunii".

Ale to chyba przydałoby się nam wszystkim - nie tylko charyzmatykom, również księżom profesorom.

____

¹ Szerzej pisał o tym choćby o. Gaspard Martin OFM (kapłan odpowiedzialny za Odnowę Charyzmatyczną w diecezji Quebec, członek redakcji "Selon sa parole" - pisma katolickiej Odnowy Charyzmatycznej w Kanadzie) w artykule "Kto to jest charyzmatyk?" (Zeszyty Odnowy w Duchu Świętym, 6 (67) 2003).

² https://www.tygodnikprzeglad.pl/wiara-w-swieconke/

Dominika Frydrych - redaktorka i dziennikarka DEON.pl. Autorka książki "Pełnymi garściami".