Kim tak naprawdę są sodomici?

Jakiś czas temu w jednej z facebookowych dyskusji o uchodźcach, sprowokowanej listem kard. Kazimierza Nycza na Wielki Post, pewien konserwatywny rozmówca nazwał muzułmanów "sodomitami", bo według niego homoseksualność i zoofilia są tolerowane i praktykowane w islamie.

Takie epitety są skandaliczne i nie powinny mieć miejsca w żadnej dyskusji. Abstrahując od rzeczywistej muzułmańskiej etyki seksualnej i jej różnych odcieni, chciałbym zwrócić uwagę na samo pojęcie sodomii.

Dziś w języku polskim przez sodomię rozumie się zoofilię. Wśród konserwatystów chętnie tego pojęcia używa się do opisu homoseksualności. Niektórzy Ojcowie i chyba wszyscy wypowiadający się na ten temat Doktorzy Kościoła (na czele ze św. Tomaszem z Akwinu), nawet Sobór Laterański III (łagodniej traktujący homoseksualny kler niż świeckich - XI, 2), główny powód zniszczenia Sodomy i okolicznych miast widzą właśnie w zakazanych erotycznych relacjach męsko-męskich.

Katechizm Kościoła Katolickiego (1867) wspomina o grzechu Sodomitów, ale już go nie definiuje.

Mało znana historia spotkania Jana Pawła II z osobami homoseksualnymi >>

Rzeczywiście, tradycyjnie utarło się, że sodomia czy grzech sodomski kojarzone są z homoseksualnością, jednak dzieje tego pojęcia są o wiele bogatsze. Do grzechów sodomitów zalicza się chociażby lenistwo i obżarstwo (np. św. Jan Kasjan). Jeszcze w pierwszej połowie ósmego wieku św. Bonifacy sodomią zdaje się określać wszystkie akty seksualne pozamałżeńskie (wymienia np. "niepobożne związki" z zakonnicami) i małżeńskie nie mające na celu prokreacji. Dopiero od XI wieku zawężono pojęcie sodomii do zachowań homoerotycznych, których różne rodzaje znaleźć można w penitencjałach (np. fornicatio sodomia, sodomitio more, in scelere sodomitio).

Wydaje się jednak, że najbardziej zasadnym wytłumaczeniem istoty grzechu Sodomitów jest po prostu brak gościnności. Wskazują na to zarówno komentarze żydowskie, jak i wczesnochrześcijańskie (np. Orygenes, Chryzostom, Ambroży).

Najważniejszą przesłanką jest analiza samego tekstu biblijnego 19. rozdziału Księgi Rodzaju. Zachowanie Sodomitów przeciwstawione jest tu gościnności i pobożności Abrahama opisanych w poprzednim rozdziale. Niegościnność mieszkańców Sodomy kontrastuje również z gościnnością Lota, który wraz z rodziną w nagrodę został wybawiony z zagłady zgotowanej grzesznemu miastu. Gościnność zdaje się papierkiem lakmusowym autentycznej pobożności i praworządności, za których brak (nieprawość przejawiająca się również w chęci dokonania zbiorowego gwałtu) ukarana została Sodoma.

Grzech Sodomitów polegał na niegościnności, a wątek seksualny tylko obrazuje tę ich główną wadę. Do samej seksualności winę Sodomitów zdaje się sprowadzać dopiero Juda w swoim liście (Jud 7). Księga Mądrości wprost wskazuje na problem niegościnności: "Słusznie cierpieli za swe własne złości, bo żywili ku gościom najgorszą nienawiść (…), nie przyjęli przybyszów nieznanych" (Mdr 19, 13b-14a). Ezechiel również między pychą i obrzydliwymi wobec Pana czynami wymienia brak wsparcia dla biednego i nieszczęśliwego (Ez 49). Sam Jezus zdaje się tak interpretować omawianą historię, gdy uczniom na niegościnne miasta i domy każe strząsnąć pył z sandałów i zapowiada, że na Sądzie będzie im ciężej niż Sodomie (Mt 10, 14-15; Łk 10, 10-12). Skupienie się na seksie jest problemem późniejszych komentatorów, nie uwzględniających kontekstu historyczno-kulturowego, a przekładającym nad to swoje horyzonty i wyobrażenia (gdzie często uprzedzenia wobec seksualności odgrywały dużą rolę).

Przytoczę jeszcze fragment komentarza Orygenesa: "Słuchajcie tego wy, którzy zamykacie swoje domy dla gości! Słuchajcie tego wy, którzy stronicie od podróżnego jako wroga! Lot żył wśród Sodomitów. Nie czytamy o żadnych innych jego dobrych uczynkach: (…) uniknął płomieni, uniknął ognia tylko dzięki jednej rzeczy. Otworzył dom swój dla gości. Aniołowie weszli do gościnnego domostwa; płomienie wtargnęły do domów zamkniętych dla gości" (Homiliae in Genesim; PG, 12:188-189).

Papież Franciszek o homoseksualistach w nowej adhortacji >>

Trudno w obecnej sytuacji nie skojarzyć słów Orygenesa z pewnym lękiem, który nie pozwala dziś wielu osobom z troską i miłosierdziem przyjąć dotkniętych kryzysem wojny uchodźców. Choć czasem te lęki mają źródło w pewnych poglądach politycznych lub zaobserwowanych aktach terroryzmu, to w przypadku tzw. korytarzy humanitarnych, gdzie poszkodowani są dokładnie zweryfikowani przez stosowne służby, a pomoc dla nich jest kompleksowa, sprzeciw wydaje się prawdziwym wołającym o pomstę do nieba grzechem sodomskim.

Czytając ostatnio wypowiedzi Jana Pawła II z pielgrzymki do Syrii w 2001 r., natknąłem się na takie słowa: "Z biegiem czasu, zwłaszcza na początku XX w., wspólnoty ormiańska, chaldejska i asyryjska, zmuszone do porzucenia swoich rodzinnych miast i wiosek przez falę przemocy i prześladowań, osiedliły się w chrześcijańskich dzielnicach Damaszku, Halabu (Aleppo), Homs i innych miejscowości regionu. Znalazły zatem w Syrii schronienie, pokój i bezpieczeństwo. Dziękuję Panu Bogu za gościnność, jaką mieszkańcy Syrii wielokrotnie okazali chrześcijanom prześladowanym w tym regionie. Przekraczając granice wszelkich podziałów w Kościele, gościnność ta stała się zadatkiem zbliżenia ekumenicznego. W prześladowanym bracie dostrzeżono wówczas i przyjęto Chrystusa Wielkiego Piątku" (Damaszek, 5.05.2001).

Tam gdzie konserwatywni katolicy krzyczą: Muhammad musi zostać >>

Doświadczenie miłosierdzia, szczególnie w historii zbawienia - tego, że Bóg stał się człowiekiem, że zgodził się urodzić w dramatycznych warunkach, że już jako dziecko musiał uciekać przed prześladowaniem, że zgodził się na odrzucenie Jego miłości, zdradę i haniebną, brutalną śmierć - pozwala rozwinąć się wyobraźni miłosierdzia. Pozwala wyzbyć się lęku przed okazaniem miłości, nawet przed wyciągnięciem ręki do tego, kto może ją przebić.

Dawid Gospodarek - redaktor, publicysta. Pochodzi z Kaszub, interesuje się liturgią, drugim soborem watykańskim, dialogiem międzyreligijnym i ekumenizmem