Kryzys w stosunkach kościołów prawosławnych

Patriarchat Antiocheński ogłosił, że zrywa wspólnotę eucharystyczną z Patriarchatem Jerozolimskim, gdy ten mianował archimandrytę Makarego arcybiskupem Kataru, który jest - według Kościoła antiocheńskiego - jego obszarem kanonicznym. Decyzję o zerwaniu z Jerozolimą biskupi antiocheńscy podjęli na swym Synodzie, który obradował w Balamandzie pod Bejrutem w dniach 23-26 czerwca. Tym samym nastąpił nowy podział w łonie światowego prawosławia, i to na Bliskim Wschodzie, gdzie od kilku lat trwają prześladowania chrześcijan a ich liczba stale się tam zmniejsza.

Kryzys w stosunkach między obu starożytnymi Kościołami prawosławnymi ciągnie się już ponad 2 lata - 4 marca 2013 Jerozolima utworzyła samodzielną eparchię (diecezję) katarską, na której czele stanął mianowany na to stanowisko już miesiąc wcześniej abp Makary (Mawrojannakis). Decyzję tę ostro skrytykował 13 tegoż miesiąca patriarcha antiocheński Jan X, wyrażając jednocześnie nadzieję, że jego Kościół "nie będzie musiał" posuwać się do całkowitego zerwania więzi ze swym sąsiadem.

Jerozolima podtrzymała jednak swój wybór, a patriarcha Teofil II w liście do Jana X uzasadnił to m.in. pełnym tytułem, który brzmi: Patriarcha Świętego Miasta Jerozolimy i całej Palestyny, Syrii, Arabii, Transjordanii, Kany Galilejskiej i Świętego Syjonu". Według niego cały Półwysep Arabski stanowi terytorium kanoniczne Patriarchatu Jerozolimskiego.

Z takim stanowiskiem nie może się pogodzić Patriarchat Antiocheński, który - podobnie jak niemal wszystkie Kościoły prawosławne - uważa, iż jurysdykcja Jerozolimy obejmuje jedynie dzisiejsze ziemie Izraela, Palestyny i Jordanii, a cała reszta Bliskiego Wschodu, łącznie z Półwyspem Arabskim, podlega jemu.

Próby uregulowania konfliktu podejmowano zaraz po jego pojawieniu się i w czerwcu 2013 podpisano w Atenach (przy pośrednictwie Patriarchatu Konstantynopolskiego i MSZ Grecji) porozumienie, które miało położyć kres napięciom. Chociaż Kościół jerozolimski podpisał ten dokument, to szybko od niego odszedł i pozostał przy swoim stanowisku. Antiochia natomiast znów odwołuje się do tych porozumień i podkreśla ich ważność.

W 2014 doszło do zerwania łączności między biskupami obu patriarchatów, obecnie zaś również niższe duchowieństwo obu Kościołów lokalnych nie może odprawiać liturgii u siebie nawzajem. Oznacza to w praktyce ustanie łączności eucharystycznej i liturgicznej między obu bliskimi sobie geograficznie i historycznie Kościołami prawosławnymi.

Problem Patriarchatu Jerozolimskiego komplikuje się jeszcze bardziej przez to, że większość jego wiernych to Arabowie, podczas gdy prawie wszyscy biskupi i księża są Grekami, co od lat budzi ostre spory w jego łonie. Tymczasem biskupi antiocheńscy pochodzą z tych stron, głównie z Libanu i Syrii, a siedziba patriarchy znajduje się w Damaszku.

Nie jest to pierwszy spór o sprawy terytorialne i prawne, w który zaangażowany jest Patriarchat Jerozolimski. W latach 2011-14 nie było wspólnoty modlitewnej i eucharystycznej między nim a Rumuńskim Kościołem Prawosławnym. Tym razem przedmiotem sporu było wybudowanie przez Bukareszt własnego klasztoru i zespołu pielgrzymkowego w Jerychu, a więc na obszarze kanonicznym Kościoła jerozolimskiego. Jedność między obu Kościołami przywrócono na początku lutego 2014.

Eparchię katarską z siedzibą w Dausze - stolicy emiratu - utworzył Patriarchat Jerozolimski 4 marca 2013, w kilka lat po przyznaniu przez emira Kataru miejscowym chrześcijanom prawa do otwartego wyznawania swej religii. W stolicy Kościół jerozolimski wybudował niebawem pierwszą cerkiew - pw. Św. Jerzego i Izaaka Syryjczyka, po czym powstała wspomniana eparchia, budząc od razu sprzeciw Kościoła antiocheńskiego, który w lipcu 2014 ustanowił własny egzarchat katarski.