Skąd się biorą święci? Historia, wiara i droga do świętości

Pierwsze wieki chrześcijaństwa były czasem, gdy świętymi nazywano jedynie tych, którzy oddali życie za wiarę. Ich kult rodził się spontanicznie, zwykle wśród lokalnych społeczności i bez formalnej aprobaty Kościoła. Przez kolejne stulecia, gdy chrześcijaństwo zdobywało na znaczeniu i przetrwało okresy prześladowań, uformowały się nowe procedury i zasady dotyczące wynoszenia wiernych na ołtarze, aż do obecnego modelu kanonizacyjnego, opartego na wieloetapowym badaniu życia kandydata. Jakie były najważniejsze przemiany w procesie kanonizacji na przestrzeni wieków?

Biblia o świętości

Choć Biblia nie nakazuje czci oddawanej świętym w dzisiejszym rozumieniu, termin „święty” i „świętość” jest kluczowy w narracji zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. W Starym Testamencie występuje aż 830 razy, a Nowy Testament powtarza wezwanie Boga z Księgi Kapłańskiej: „Świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty” (1 P, 1:16). Jezus wspomina patriarchów i proroków jako tych, którzy żyją u Boga, co można traktować jako pierwowzór duchowej roli, jaką później przypisano świętym.

Męczennicy i święci

Od początku istnienia Kościoła szczególną czcią otaczano Maryję, Matkę Jezusa, oraz aniołów, szczególnie archaniołów Michała, Gabriela i Rafała. Z czasem do ich grona dołączyli pierwsi męczennicy, oddający życie za wiarę, których groby stawały się miejscami modlitw i wspomnień. Kiedy Konstantyn Wielki zakończył prześladowania chrześcijan w 313 roku, kult świętych zaczął obejmować także wyznawców - osoby, które zasłynęły swoją pobożnością i ascezą. Stopniowo Kościół zaczął czcić nie tylko tych, którzy oddali życie za wiarę, ale także m.in. apostołów, pustelników czy dziewice.

Dawne formy uznania świętości

Wczesne uznanie kogoś za świętego polegało na decyzji biskupa, często poprzedzonej apelem wiernych o oficjalne uznanie kandydata. Z czasem pojawiła się „elewacja” relikwii - uroczystość podniesienia szczątków męczennika i ich umieszczenia na honorowym miejscu, co było symbolicznym aktem kanonizacji. W średniowieczu, czasach symonii i nepotyzmu, niejednokrotnie świętymi ogłaszano ludzi z powodów politycznych, np. książąt i biskupów. Z czasem rosło więc przekonanie, że tylko papież, jako głowa Kościoła, może ogłaszać świętych, co miało zapobiec nadużyciom.

Kanonizacja jako przywilej papieski

W 993 roku Jan XV oficjalnie ogłosił świętym biskupa Ulryka z Augsburga, co jest uznawane za pierwszą papieską kanonizację. Choć przez kolejne stulecia miejscowi biskupi wciąż mieli pewną autonomię w uznawaniu świętych, papieże coraz częściej ingerowali w ten proces, a w 1170 roku Aleksander III nakazał, aby kanonizacja była zatwierdzana przez Rzym. Ostateczne uporządkowanie procedury kanonizacyjnej nastąpiło w XVII wieku dzięki Urbanowi VIII, który zarządził, że beatyfikacje i kanonizacje są zastrzeżone wyłącznie dla Stolicy Apostolskiej.

Od beatyfikacji do kanonizacji

Beatyfikacja - pierwszy etap uznania kogoś za świętego - umożliwia lokalny kult kandydata, a dopiero kanonizacja daje prawo do czci na całym świecie. Rozróżnienie to wprowadził Urban VIII, aby podkreślić różnicę w zasięgu kultu obu stopni świętości. W procesie kanonizacyjnym Kościół przeprowadza szczegółowe badania życia i pism kandydata, analizując wszelkie zachowane dzieła i świadectwa dotyczące jego życia.

Ile osób nosi dziś tytuł świętego?

Dokładna liczba świętych pozostaje niepoliczalna, co wynika m.in. z braku szczegółowych dokumentacji męczenników z pierwszych wieków chrześcijaństwa oraz lokalnych świętych, wyniesionych na ołtarze przez lokalnych biskupów. Łącznie szacuje się, że Kościół katolicki oficjalnie uznał za świętych około 12-15 tysięcy osób, choć lista ta pozostaje otwarta.

Egzamin na świętość

Aby ktoś został wyniesiony na ołtarze, diecezja lub zakon musi przeprowadzić proces informacyjny i zebrać dokumentację o kandydatach. Na tym etapie bada się ich życie, cnoty oraz przypisywane im cuda, w tym głównie nie dające się naukowo wyjaśnić uzdrowienia. Proces beatyfikacyjny formalnie rozpoczyna się po pięciu latach od śmierci kandydata, a wszystkie zgromadzone materiały trafiają do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, gdzie relator sprawy dokładnie bada każdy jej aspekt.

Współczesne normy i urząd spraw kanonizacyjnych

Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych, przemianowana przez papieża Franciszka na Dykasterię Spraw Kanonizacyjnych, odgrywa kluczową rolę w procesie beatyfikacji i kanonizacji. Dzięki reformom papieża Pawła VI z 1969 r. i św. Jana Pawła II z 1983 r. utworzono nowe zasady procedur kanonizacyjnych, a promotor wiary (dawny „adwokat diabła”) zajmuje się analizą słabości i ewentualnych wątpliwości wobec kandydata.

Święci na nowo

W obliczu wielowiekowego dziedzictwa kultu świętych Kościół katolicki nadal podąża drogą wytyczoną przez pierwszych wyznawców wiary. Kult świętych pozostaje jednym z kluczowych elementów duchowości, przypominając wiernym o wzorcach życia pełnego poświęcenia, które przez stulecia inspirowały i budowały wspólnoty chrześcijańskie.

Źródło: KAI / jh