Andrzej Bursa - poeta buntu

Andrzej Bursa to poeta, jakich dziś już nie ma. Poeta tragiczny, którego dwudziestopięcioletnie życie nie można zamknąć do szuflady i opatrzyć jakąkolwiek etykietką.

Andrzej Bursa urodzony 21 marca 1932 r. w Krakowie, pochodził z rodziny nauczycielskiej. Rodzice rozwiedli się po wojnie, ojciec był zagorzałym komunistą a matka pochodziła z mieszczańskiej, katolickiej rodziny. Andrzej, jako zagorzały przeciwnik marksizmu, pozostał w konflikcie z ojcem.

W 1945 r. rozpoczął naukę w gimnazjum, po której uczęszczał do liceum w swoim rodzinnym mieście. Dopiero rok po planowanym zakończeniu nauki, głównie z powodu wyznawanych przez siebie poglądów, zdał maturę. Wkrótce zaczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu dziennikarstwa, by po niedługim czasie, przenieść się na bułgarystykę. Jeszcze przed okresem studiów poznał swoją późniejszą małżonkę, Ludwikę Szemioth (Szemiot). W 1952 r. przyszedł na świat ich syn, Michał.

Debiutował w 1954 r. na łamach "Życia Literackiego" wierszem pt. "Głos w dyskusji o młodzieży". Cenzura zmieniała wówczas nierzadko jego wiersze, które przestawały przypominać oryginały. Artysta rozpoczął pracę jako dziennikarz, jednak wkrótce porzucił ją z powodu konfliktów z redakcją. Niepowodzenia tuż przed śmiercią, kiedy to Wydawnictwo Literackie odmówiło publikacji jego tomiku "Kata bez maski", zostały zrekompensowane dopiero pośmiertnie. W 1958 te same wydawnictwo wydało tom "Wiersze", a sam tomik stał się najciekawszym debiutem poetyckim roku podczas II Festiwalu Młodej Poezji Polskiej w Poznaniu.

Przełomem okazał się rok 1956, kiedy to związał się z Teatrem "Cricot2" oraz z Piwnicą pod Baranami. Andrzej Bursa, chcąc zerwać ze wszelkimi konwencjami, w 1956 r. wypisał się z PZPR, do którego wstąpił z przyczyn ekonomicznych (jego udział w partii pozostaje dyskusyjny), jak również w tym samym roku wystąpił z Kościoła katolickiego. Przyczyną zerwania z katolicyzmem był raczej bunt wobec powszechnego powrotu do kościoła niż ateizm. W ten sposób odciął się bowiem od korzeni swoich rodziców.

Andrzej Bursa zmarł 15 listopada 1957 r. Mit o jego samobójczej śmierci przekreśliły badania, które jednoznacznie stwierdziły, że przyczyną śmierci była wrodzona wada serca.

Jego twórczość i trzyletnie życie literackie można określić jako poezję niepokornego buntownika. Przeciwstawiał się ideologii komunistycznej, bierności społecznej i manipulowaniu człowiekiem przez system. Był zwolennikiem krytyki nowomowy i propagandowemu ujmowaniu wydarzeń i życia społecznego. Jego poglądy odzwierciedlają napisane przez niego wiersze. Te cechował cynizm, naturalizm, wulgarność. Zrywając z konwencją, artysta stał w opozycji do wszelkiej władzy. Cierpienia ludzkości, zatomizowanie społeczeństwa i zatarta granica między złem a dobrem, które to elementy odnajdziemy w jego twórczości, do złudzenia przypominają świat współczesny.

Od 1967 r. literackie środowisko Krakowa przyznaje nagrodę im. Andrzeja Bursy za wybitne osiągnięcia poetyckie. Laureatami nagrody byli m.in. Marek Skwarnicki, Stanisław Barańczak, Julian Kornhauser i pośmiertnie Rafał Wojaczek.

***

Andrzej Bursa, Katownie

Co dzień odwiedzam katownie
katownie wykrzywione grymasem secesji
katownie urządzone ze złym smakiem
katownie domy szpitale
mieszkania przyjaciół
monumentalne budy hyclów w śródmieściu
i ubogie ogródki pokątnego cierpienia
siadam na sprzętach
przygotowanych zawczasu by mnie torturować
pozwalam zgniatać się ścianom
wstrząsać szokami

znam katownie projektowane jako przedsionki raju
jako ciche przystanie
ba nawet
świątynie uciech