Nobel z chemii za cząsteczki naśladujace naturę

Nagrodę Nobla z chemii otrzymali w tym roku Amerykanin Richard Heck oraz Japończycy Ei-ichi Negishi i Akira Suzuki, którzy opracowali nowe metody syntezy związków organicznych.

Cząsteczkom chemicznym stabilność nadaje "szkielet" z połączonych mocnymi wiązaniami atomów węgla. Jednak łączenie poszczególnych atomów węgla nie jest łatwym zadaniem - niechętnie reagują ze sobą. Rozwiązaniem jest zastosowanie odpowiednich katalizatorów - substancji ułatwiających i przyspieszających reakcje chemiczne.

W przypadku tworzenia wiązań pomiędzy atomami węgla (C-C) skutecznym katalizatorem okazał się pallad, szlachetny metal podobny do platyny. Atom palladu sprawia, że zwykle niechętne połączeniom atomy węgla tworzą trwałą więź.

Zdaniem prof. Karola Greli z Wydziału Chemii UW środowisko chemików od jakiegoś czasu spodziewało się przyznania nagrody właśnie tym trzem uczonym. - Opracowane przez nich reakcje są powszechnie używane w przemyśle i mają bardzo dużą wartość komercyjną - zaznacza.

Prof. Marek Chmielewski, dyrektor Instytutu Chemii Organicznej PAN tłumaczy, że metody opracowane przez nagrodzonych naukowców są już standardem w chemii organicznej: - Nie znając tych metod nie można było wytworzyć połączeń węgiel-węgiel (), a teraz te reakcje przebiegają z dużą wydajnością.

- Osiągnięcia wszystkich laureatów znalazły zastosowania praktyczne, np. przy produkcji leków czy witamin. Również gdy syntetyzujemy nowe materiały, nowe polimery, zawsze reakcja tworzenia wiązania węgiel-węgiel jest jedną z zasadniczych reakcji - mówi dr hab. Barbara Rys, kierownik Zakładu Chemii Organicznej Wydziału Chemii UJ.

Richard F. Heck urodził się w Springfield w stanie Massachusetts w 1931 r. W 1954 r. obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Później przez pewien czas prowadził badania na Eidgenoessische Technische Hochschule w Zurychu, następnie wrócił na Uniwersytet Kalifornijski. W 1971 r. Heck zaczął pracę badawczą na Wydziale Chemii i Biochemii Uniwersytetu Delaware, gdzie pozostał aż do przejścia na emeryturę w 1989 r.

Ei-ichi Negishi urodził się w 1935 r. w chińskim mieście Changchun, które wtedy przez krótki czas znajdowało się pod panowaniem Japonii. W 1958 r. uzyskał licencjat na Uniwersytecie Tokijskim. Dwa lata później otrzymał prestiżowe stypendium Fulbrighta na Uniwersytecie Stanu Pensylwania w Filadelfii, gdzie w 1963 r. uzyskał tytuł doktora.

Badania nad syntezą organicznych związków boru rozpoczął w 1966 r. na Uniwersytecie Purdue w West Lafayette. Badania nad wykorzystaniem metali jako katalizatorów syntezy związków organicznych prowadził już na Uniwersytecie w Syracuse. Dziś reakcja z cynkiem, katalizowana przez pallad, jest określana jako reakcja Negishi.

Akira Suzuki urodził się w 1930 r. w japońskim mieście Mukawa. Po obronie doktoratu na Uniwersytecie Hokkaido w Sapporo kontynuował karierę na uczelni. W latach 1963-1965 pracował na Purdue University, po czym powrócił do Japonii, by już więcej nie rozstawać się na dłużej ze swoją Alma Mater. Po przejściu na emeryturę w 1994 r. wykładał na Uniwersytecie Okayama i Kurashiki. W 1979 r. naukowiec opublikował wyniki swoich badań, które doprowadziły do opracowania reakcji, zwanej reakcją Suzuki.