Jedni używają prosfory, drudzy chleba przaśnego. Skąd wzięły się te różnice i kto ma rację: prawosławni czy katolicy? Czy ma to wpływ na przeistoczenie?
Na pytania odpowiada liturgista o. Marek Blaza SJ:
Do IX wieku zarówno na Wschodzie jak i na Zachodzie używano chleba kwaszonego (gr. artos). Dopiero od IX wieku na Zachodzie zaczęto używać chleba przaśnego (gr. azyma) do sprawowania Eucharystii. Już w XI wieku Grecy zaczęli uważać ów zwyczaj Kościoła zachodniego za poważną różnicę i zażądali powrotu do pierwotnej tradycji. Również patriarcha Konstantynopola Michał Cerulariusz, który w sposób bezpośredni przyczynił się do podziału chrześcijaństwa na wschodnie i zachodnie, uważał za niegodziwe sprawowanie Eucharystii na chlebie przaśnym. Dochodziło nawet do takich sytuacji, w których Bizantyjczycy deptali konsekrowane hostie przez chrześcijan zachodnich.
Odtąd też obydwie strony zaczęły uzasadniać słuszność swojego zwyczaju, wręcz dogmatyzując go. I tak, jako dowód na słuszność zwyczaju sprawowania Eucharystii na chlebie kwaszonym teologowie prawosławni zaczęli wskazywać, że we wszystkich czterech opisach Ostatniej Wieczerzy użyte zostało greckie słowo artos (Mt 26,26; Mk 14,22; Łk 22,19; 1Kor 11,23), które oznacza chleb kwaszony, a nie przaśny, spożywany przez Żydów w czasie świąt Przaśników.
W teologii prawosławnej istnieje bowiem przekonanie, że Chrystus odbył Ostatnią Wieczerzę ze swoimi uczniami przed rozpoczęciem Świąt Przaśników. Na korzyść tej argumentacji wskazują niektóre fragmenty Ewangelii św. Jana. Chodzi o słowa "było to przed Świętem Paschy" (J 13,1) oraz o mniemanie uczniów, że Jezus kazał Judaszowi zakupić coś na święto (J 13,27-29). Zwrócono także uwagę na fakt, że Żydzi nie weszli wraz z Jezusem do pretorium, aby się nie skalać i móc spożyć Paschę (J 18,28), jak również na pośpiech Żydów przy zdejmowaniu ciał z krzyży przy po śmierci Jezusa i łotrów. Pośpiech ten wskazywał, że dopiero wtedy rozpoczynało się święto Paschy (J 19,31).
Na Zachodzie zaś powoływano się na Ewangelie synoptyczne, czyli Mateusza, Marka i Łukasza, w których można znaleźć kontrargumenty przemawiające za tym, że Chrystus spożywał z uczniami Ostatnią Wieczerzę w pierwszy dzień Przaśników (Mt 26,17; Mk 14,12; Łk 22,7). Jednak teologowie prawosławni opierając się na nauce Ojców Kościoła, podkreślali, że chodzi tu o dzień poprzedzający Święta Przaśników.
Na podstawie współczesnych badań historycznych wiadomo, że w 30. roku po Chrystusie według oficjalnego kalendarza, który był księżycowym kalendarzem świątynnym, Pascha żydowska wypadała w piątek, 7 kwietnia. Natomiast na podstawie wykopaliska wywodzącego się z kręgów esseńskich wynika, że Jezus miałby obchodzić Paschę według kalendarza słonecznego, którym z kolei posługiwała się wspólnota z Qumran, ponieważ wieczernik znajdował się w esseńskiej dzielnicy Jerozolimy. A to oznaczałoby, iż Jezus spożywał Ostatnią Wieczerzę z uczniami już 4. kwietnia 30. roku, a dokładniej we wtorek wieczorem, który liturgicznie należał już do środy. W takiej sytuacji Ostatnia Wieczerza miałaby miejsce przed Świętem Przaśników, czyli przed usunięciem chleba kwaszonego z domu.
Na katolicki argument dotyczący życzenia Chrystusa, aby mógł On spożyć Paschę wraz z uczniami przed swoją męką (Łk 22,15), strona prawosławna odpowiada, że chodzi tu o Paschę Nowego Przymierza, której istotę stanowi misterium Ciała i Krwi Chrystusa. Ponadto na Wschodzie uważano, że chleb bez zakwasu jest martwy, a to oznacza, że nie może być on symbolem Chrystusa zmartwychwstałego z duszą i ciałem. Dlatego też w XI wieku patriarcha Antiochii Piotr III i Nicetas Stethanos oskarżyli łacinników o ukrytą herezję apolinaryzmu, negującą istnienie duszy ludzkiej w Chrystusie. Apolinary, biskup Laodycei żyjący w IV wieku, twierdził bowiem, że Chrystus nie miał ducha ani rozumnej duszy. Z kolei na Zachodzie argumentowano, że kwas powoduje ferment i rozkład, który symbolizuje grzech i skażenie.
W późniejszych wiekach zaczęto zdawać sobie sprawę, że odmienność zwyczaju używania chleba podczas Eucharystii nie jest sprawą dogmatu, ale obrządku, co w sposób jednoznaczny potwierdził już Sobór Florencki (1439):
"ciało Chrystusa prawdziwie jest sprawowane w chlebie pszenicznym, przaśnym bądź zakwaszonym".
Cykl o liturgii na DEON.pl
1. Jak właściwie korzystać z kropielnicy w kościele?
4. Właściwie w którym momencie zaczyna się Msza święta?
5. 3 symbole na początku Mszy świętej, których mogłeś nie znać
6. 2 błędy, jakie popełniamy przy wykonywaniu znaku krzyża
7. 26 trudnych słów związanych z Mszą świętą, których zawsze byłeś ciekaw
8. Po co się spowiadać, skoro na początku Mszy jest "spowiedź powszechna"?
9. Dlaczego w niedziele Wielkiego Postu nie wykonuje się pieśni "Chwała na wysokości Bogu?"
10. Co to są sakramenty i dlaczego katolicy muszą je przyjmować?
11. Jak się przygotować do Mszy świętej i dobrze przeżyć każdy jej moment?
Skomentuj artykuł