Tajemnice krzyży. Co tak naprawdę znaczą chrześcijańskie symbole?

Krzyż to symbol chrześcijaństwa. Przypomina o męce i śmierci tych, którzy na nim zawiśli. Różnorodność chrześcijaństwa wiąże się z ilością przedstawień krzyża i możliwościami pojmowania go. Czy wiesz, w ilu formach jest przedstawiany ten znak?

Krzyż łaciński

W Rzymie krzyż był znakiem cierpienia i haniebnej śmierci złoczyńcy. Śmierć polegała na odpowiednim ułożeniu ciała tak, by był odczuwalny nacisk na klatkę piersiową, a w konsekwencji ukrzyżowany udusił się. Jedynym sposobem na wzięcie oddechu było unoszenie i powolne opuszczanie ciała. Skazaniec, który miał być powieszony na krzyżu, musiał najpierw wnieść poziomą belkę na miejsce, w którym dokonywała się egzekucja. Według badań historyków i archeologów Jezus nie niósł całego krzyża na Golgotę, tylko jego część. Sama belka ważyła około 50 kilogramów. To, jak dokładnie wyglądał krzyż Jezusa, wciąż pozostaje otwartym tematem. Jednak pamiętajmy, że najwcześniejsi chrześcijanie byli przekonani, że krzyż składał się z dwóch belek - pionowej wbitej w ziemię i poziomej, do której przybijano ręce. Krzyż łaciński jest najbardziej znanym symbolem chrześcijaństwa, który od razu jest kojarzony z postacią Jezusa Chrystusa.

Monte Grappa, Włochy (fot. Luca Baggio / unsplash.com)

Krzyż grecki

W odróżnieniu od krzyża łacińskiego krzyż grecki składa się z dwóch belek tej samej długości. Na jego planie były projektowane chrześcijańskie budowle sakralne. Architektura bizantyjska charakteryzowała się kościołami krzyżowo-kopułowymi. Kopuła znajdowała się nad miejscem przecięcia się ramion krzyża. W chrześcijaństwie jego wygląd miał symbolizować cztery strony świata, natomiast w wymiarze duchowym linia pionowa oznaczała łaski Pana, a pozioma działanie człowieka.

Obecnie krzyż grecki można spotkać na herbie i fladze Grecji oraz Szwajcarii, jest również symbolem służb zdrowia, aptek, organizacji pomocy medycznej i charytatywnej (np. Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża).

grecki krzyż na fladze Grecji

(fot. fdecomite (Greek flag  Uploaded by tm) [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons)

Krzyż patriarchalny (kardynalski)

Przypomina krzyż łaciński, jednak ma dodatkową jedną, mniejszą poprzeczkę.

Symbolizuje ona tabliczkę, która według Ewangelii znajdowała się na krzyżu Jezusa. Na początku chrześcijaństwa używali go patriarchowie i arcybiskupi. Może być nim oznaczona świątynia, która podlega bezpośrednio władzy kardynalskiej z ominięciem władzy biskupiej. Krzyż ten jest pierwowzorem krzyża prawosławnego, któremu dodano poniżej jeszcze jedną belkę.

Krzyż patriarchalny (biały, na czerwonym tle) w herbie Węgier

Krzyż jerozolimski

Pierwotnie używano go w Jerozolimie, która była zdobywana przez wyprawy krzyżowe. Krzyż ten symbolizuje pięć ran Chrystusa. Inne interpretacje wskazują na Jezusa i czterech ewangelistów, podobnie jak przy krzyżu greckim - na cztery strony świata lub też na Ziemię Świętą i cztery królestwa, z których wywodziło się rycerstwo i krucjaty. Dziś ten krzyż przyjmują pielgrzymi, których celem jest odwiedzenie Ziemi Świętej. Wtedy krzyż ten nosi nazwę Krzyża Pielgrzyma do Ziemi Świętej.

Krzyż jerozolimski

(Carlo Raso / flickr.com / domena publiczna)

Krzyż prawosławny

Kościoły wschodnie i zachodnie uważają go za najbardziej autentyczną kopię Krzyża Pańskiego. Na zachodzie oznacza się nim cerkwie słowiańskie, stąd też przyjmuje nazwę krzyża słowiańskiego.

Najpopularniejszy w prawosławiu krzyż ma osiem końców, a pod nim często jest umieszczany wizerunek czaszki. Według źródeł apokryficznych to czaszka Adama, bo właśnie pod krzyżem Jezusa miał znajdować się jego grób. Stąd też Golgotę nazywa się Miejscem Czaszki.

Cmentarne krzyże prawosławne (fot. pixabay)

Krzyż celtycki

Powstał jako pogański przedchrześcijański symbol, ale obecnie jest akceptowany przez Kościół. Jest charakterystyczny dla chrześcijaństwa celtyckiego, był bowiem używany podczas ewangelizacji, a potem chrystianizacji Celtów. Jego znaczenie jest nieco kontrowersyjne, gdyż był używany w kontekście amuletów, niektórzy twierdzą wręcz, że to znak szatana. Jednakże takie same oskarżenia kieruje się ku krzyżowi św. Piotra. Przeczytaj też o irlandzkim lesie, który wyrósł... na kształt krzyża.

Celtycki krzyż na miejscu kościoła św. Gordiana

(fot. Chris Eilbeck [CC BY-SA 2.0], via Wikimedia Commons)

Krzyż papieski

Mogą się nim posługiwać w swoich herbach papieże. Trzy poprzeczne belki symbolizują potrójną rolę papieża rzymskokatolickiego jako: Biskupa Rzymu, Patriarchy Zachodu i Następcy świętego Piotra. Może być nim oznaczona świątynia, która bezpośrednio podlega władzy papieskiej.

Krzyż laskowany

Znany również jako krzyż złączony. Jego ramiona symbolizują Chrystusa jako dawcę wszelkich łask. Występuje w herbie Kalabrii, regionu w południowych Włoszech.

Krzyż liliowy

To połączenie krzyża greckiego oraz wielkiej litery M. Oprócz Jezusa ukrzyżowanego symbolizuje Maryję, która uczestniczyła w Jego męce. Krzyż ten przybierał różne barwy: zielony był symbolem hiszpańskich zakonów rycerskich z Alcantary, a czerwony rycerzy z Calatravy.

Chi Rho

Jeden z najstarszych chrystogramów używanych przez chrześcijan. Składa się z nałożenia dwóch liter: Chi "Χ" i Rho "Ρ", czyli dwóch pierwszych liter, od których rozpoczyna się greckie tłumaczenie Imienia Chrystus - ΧΡΙΣΤΟΣ. Cesarz Konstantyn używał tego symbolu jako swojego godła.

(fot. By G.dallorto (modified: Dbachmann) [CC BY 4.0 ], via Wikimedia Commons)

Różnorodność wyżej przedstawionych krzyży wynika z wielu form pojmowania Boga i głoszenia wiary. Rodzaje krzyży nie wiążą się tylko z wielokulturowością, ich kształt i symbolika mogą pochodzić również od świętych i założycieli zakonów.

Oto przykłady:

Krzyż świętego Andrzeja

Jego pochodzenie jest ściśle związane z krzyżem, na którym zawisł święty Andrzej. Widnieje on między innymi na fladze Szkocji, a powszechnie spotykamy go na znakach drogowych przed przejazdami kolejowymi. Święty Andrzej był bratem świętego Piotra, stąd też oficjalne godło Stolicy Apostolskiej odwołuje się również do niego. Dwa klucze symbolizujące władzę przekazaną świętemu Piotrowi są ułożone na znak krzyża św. Andrzeja.

Krzyż św. Andrzeja w Polsce jest również wykorzystywany do oznaczenia przejazdu kolejowego

(fot. By Adrian Grycuk (Own work) [CC BY-SA 3.0 pl], via Wikimedia Commons)

Krzyż świętego Jakuba

Święty Jakub Apostoł zginął śmiercią męczeńską przez ścięcie głowy mieczem. Stąd też bierze się wygląd tego krzyża. Jego podstawą jest ostrze, a ramiona i górny koniec mają kształt lilii. Najczęściej przedstawia się go w czerwonej barwie na białym tle. Obecnie jest używany szczególnie przez pielgrzymów udających się do Santiago de Compostela, gdzie znajduje się grób świętego Jakuba.

(fot. pixabay)

Krzyż świętego Jerzego

Jego pierwowzorem jest krzyż grecki, jednak poziome boki tego krzyża zostały wydłużone. Widnieje na fladze Wielkiej Brytanii, Gruzji i Genui. Legenda głosi, że święty Jerzy stoczył walkę ze smokiem, stąd też stał się on symbolem odwagi i waleczności. Ze względu na jego bohaterski czynustanowiono Wojskowy Order Świętego Męczennika i Zwycięzcy Jerzego.

Krzyż św. Jerzego na fladze Anglii

(fot. By Steve Webster [CC BY 2.0] via Wikimedia Commons)

Krzyż świętego Klemensa

Święty Klemens był ceniony przez świętego Piotra i miał zostać jego następcą. Ponieważ był bardzo młody, nie miał na tyle odwagi, by podjąć się tego zdania. Po śmierci św. Linusa i św. Anakleta zmuszono go jednak do tego. Po 9 latach został wygnany z Rzymu i skazany na pracę w kamieniołomach na Krymie.

Tam często brakowało wody. Gdy Klemens zauważył zwierzę kopiące w ziemi, podszedł do niego i zaczął robić dokładnie to samo. W tym momencie z ziemi wytrysnęło źródło, co sprawiło, że Klemens zyskał chwałę. Wydarzenie to stało się głośne, a Klemens uważał, że była to ingerencja Pana Boga. Przez swoje świadectwo ewangelizował robotników i niewolników. Nie spodobało się to cesarzowi i kazał go wrzucić do Morza Czerwonego z kotwicą powieszoną na szyi. Dlatego krzyż świętego Klemensa jest potocznie nazywany krzyżem marynarskim.

(© Copyright Martin Addison / CC BY 2.0)

Krzyż świętego Piotra

Historia krzyża nawiązuje do śmierci apostoła Piotra, który zawisł na krzyżu głową w dół. Krzyż ten jest profanowany przez satanistów, którzy wykorzystują go w swoich praktykach. Stąd też - niezgodnie z prawdą - jest czasem nazywany "krzyżem satanistycznym". Papież Jan Paweł II użył go podczas pielgrzymki do Izraela w 2000 roku. Ten gest stał się powodem licznych nieporozumień i oskarżeń o bluźnierstwo.

Krzyż świętego Piotra widnieje między innymi na wieży kościoła luterańskiego pod wezwaniem świętego Piotra w Veitsiluoto w Finlandii

(fot. RicHard-59 (Own work) [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons)

Krzyż Tau 

Kształt krzyża nawiązuje do greckiej litery Tau. W księdze Ezechiela (Ez 9,4) czytamy: "Przejdź przez środek miasta, przez środek Jerozolimy i nakreśl ten znak TAW na czołach mężów, którzy wzdychają i biadają nad wszystkimi obrzydliwościami w niej popełnianymi".

Stąd krzyż ten jest uznawany za znak odkupienia i pieczęć wybranych. Święty Antoni Pustelnik nosił z sobą laskę w kształcie tego krzyża, dlatego jest z nim kojarzony.

(fot. Abraham Sobkowski OFM [Public domain], via Wikimedia Commons)