Ostrobramska Matka Miłosierdzia

16 listopada przypada liturgiczne wspomnienie Maryi Ostrobramskiej, która w Wilnie od XVI czy początku XVII wieku dla Litwinów, Polaków, Białorusinów czy Ukraińców jest Matką Miłosierdzia. Kilkanaście tysięcy symboli wdzięczności – różnorodne wota, których wciąż przybywa – zdobią ściany kaplicy, w której znajduje się obraz.

Wśród zbioru wotów jest jedno szczególne – przytwierdzony do wizerunku Maryi srebrny półksiężyc z wygrawerowanym, jakże wymownym zdaniem: „Dzięki Tobie składam Matko Boska za wysłuchanie próśb moich, a proszę Cię Matko Miłosierdzia zachowaj mnie nadal w łasce i opiece Swojej Przenajświętszej W.I.J 1849 roku”.

Słynny renesansowy wileński wizerunek Maryi został namalowany na ośmiu dębowych deskach najpierw temperą, a później przemalowano go farbami olejnymi. Jest odmienny od tych, jakie znamy. Jest wyjątkowy – Matka Boża jest na nim sama, bez Dzieciątka. Zamyślona, delikatna twarz, pochylona głowa… Zasłuchanie w słowa zwiastowania, to ten moment z Jej życia prawdopodobnie został oddany przez nieznanego twórcę obrazu.

Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie …
Zagrożone przez Tatarów czy Moskwę Wilno w pierwszych latach XVI wieku uzyskało zgodę na budowę solidnych umocnień – murów z kilkoma bramami. Pierwsza wzmianka o tej, która stanie się z czasem szczególnym sanktuarium, przed którym będą gromadziły się tysiące wiernych, pojawiły się w 1514 roku. Była to brama Miednicka, prowadząca do miejscowości Miednik, dalej przez Oszmianę, której nazwę tłumaczono dosłownie lit. ašmenys – ostrza. Dla Litwinów była więc najpierw Bramą Ostrza, a później stała się Bramą Jutrzni – jak Maryja jest Jutrzenką, Gwiazdą Zaranną. Dla nas natomiast to miejsce od wieków to Porta Acialis (łac.) czyli Ostrą Bramą, której nazwa mogła się też odnosić do południowego przedmieścia Wilna zwanego Ostrym Końcem.

Litania do Matki Bożej Królowej Pokoju

W owej bramie umieszczono dwa obrazy. W niszy znajdującej się po wewnętrznej stronie umieszczono obraz Maryi, natomiast po zewnętrznej Zbawiciela Świata. Czas mijał, a mieszkańcy miasta byli coraz bardziej przekonani, że to właśnie za przyczyną Matki Bożej udaje się chronić miasto przed różnymi niebezpieczeństwami.

Kaplica Matki Bożej Miłosierdzia w Ostrej Bramie w Wilnie - Diliff, CC BY-SA 3.0 https://creativecommons.org, via Wikimedia CommonsKiedy karmelici bosi otrzymali ziemię przy bramie pod budowę klasztoru i kościoła powstała w roku 1671 drewniana kaplica, do której przeniesiono obraz. Kiedy ta uległa zniszczeniu (w 1711 roku) zbudowano murowaną, istniejącą do dziś. A to, że wierni modlą się przed budynkiem, na ulicy wynikało z tego, że aby dotrzeć do kaplicy trzeba byłoby przejść przez włości klasztorne, a świeccy, zwłaszcza kobiety, nie mogły tam wchodzić. Dlatego, aby nie ograniczać kultu, który coraz bardziej rozkwitał, obraz umieszczono w taki sposób, by był dostępny dla wiernych. Schody dla pielgrzymujących do słynącego cudami obrazu pojawiły się dopiero w XVIII wieku.

I to właśnie w okresie zaborów sława obrazu rosła. Mickiewiczowska Inwokacja, utwory Lelewela, Kraszewskiego, a także litanie Moniuszki wskazywały na jego szczególne znaczenie dla Polaków. Ostrobramskie sanktuarium było nie tylko miejscem kultu, ale także stało się przestrzenią, gdzie manifestowano postawy patriotyczne. Co oczywiście próbowali ograniczyć Rosjanie – karmelici za pomaganie powstańcom zostali z klasztoru usunięci (wrócili w 1931 roku). Napis na bramie w języku polskim: Matko Miłosierdzia, pod Twoją obronę uciekamy się, kazano zastąpić łacińskim.

Modlitwa do Bogarodzicy - Krzysztof Kamil Baczyński

W odrodzonej Rzeczpospolitej kult Maryi Ostrobramskiej nadal odgrywał szczególną rolę. Tym bardziej, że można już było do Wilna pielgrzymować. W roku 1927 obraz koronowany wcześniej dwukrotnie (w XVII i XVIII wieku) ponownie otrzymał korony. Niestety te kolejne poświęcone przez papieża Piusa XI zniknęły w czasie II wojny światowej.

Obraz Jezusa Miłosiernego (Eugeniusz Kazimirowski) - Eugene Kazimierowski, Public domain, via Wikimedia CommonsWarto też wspomnieć, że w miejscu, gdzie Maryję określa się Matką Miłosierdzia w 1935 r. po raz pierwszy publicznie wystawiono obraz Jezusa Miłosiernego „Jezu, ufam Tobie”, przygotowany według wskazówek św. siostry Faustyny przez malarza Eugeniusza Kazimirowskiego.

A dziś kult Maryi Ostrobramskiej nie słabnie – ok. 30 polskich parafii przyjęło ją za swoją patronkę.