Czym był i czym jest Katechizm Kościoła Katolickiego?

Jan Paweł II 11 października 1992 r. powierzył wiernym całego świata Katechizm Kościoła Katolickiego, prezentując go jako "punkt odniesienia". Czy Katechizm jest łatwym dziełem? "Kryminał trzyma w napięciu, ponieważ wciąga nas w perypetie ludzi, które mogłyby być także naszymi. Ta książka trzyma w napięciu, ponieważ mówi o naszym własnym losie i dlatego głęboko dotyka każdego z nas" (Benedykt XVI, Youcat, s. 7).

Lubelskie wydawnictwo Gaudium przygotowało polską wersję pogłębionej refleksji nad Katechizmem Kościoła Katolickiego w opracowaniu Marii Rosy Poggio. Znana i ceniona w Europie autorka podjęła się trudnego zadania przybliżenia czytelnikom katechizmu Kościoła powszechnego - po ponad 20 latach od ukazania się tego bestselleru wydawniczego, jednej z najlepiej sprzedających się książek na świecie. Aby zrozumieć, czym jest książka Marii Rosy Poggio, trzeba na początku odpowiedzieć na zasadnicze pytanie: Czym był i czym jest Katechizm Kościoła Katolickiego?

Jan Paweł II 11 października 1992 r. powierzył wiernym całego świata Katechizm Kościoła Katolickiego, prezentując go jako "punkt odniesienia" dla katechezy odnowionej u żywych źródeł wiary. W ten sposób w 30 lat od otwarcia Soboru Watykańskiego II (1962-1965) spełniło się życzenie biskupów, wyrażone podczas Nadzwyczajnego Zgromadzenia Synodu Biskupów w 1985 r., aby opracować katechizm całej nauki katolickiej w dziedzinie wiary i moralności. Pięć lat później, 15 sierpnia 1997 r., promulgując l’editio typica Catechismus Catholicae Ecclesiae, Jan Paweł II potwierdził główny cel dzieła, jakim jest przedstawienie całkowitej i integralnej nauki katolickiej, która pozwoli poznać wszystkim to, co Kościół wyznaje, celebruje, czym żyje i jak się modli w codziennym życiu.

Benedykt XVI w całym swoim nauczaniu ukazywał Katechizm Kościoła Katolickiego jako jeden z najważniejszych owoców Soboru Watykańskiego II, który wyznacza kierunek nauczania prawd wiary. Dlatego, kto chce wiedzieć, co naprawdę wyznaje Kościół, jak powinno się poprawnie celebrować wiarę, jaka jest prawdziwa moralność katolików i jak się modlić, powinien sięgnąć do Katechizmu.

Czy Katechizm jest łatwym dziełem?

Na tak sformułowane pytanie trzeba odpowiedzieć: Nie. Kardynał Ratzinger, późniejszy papież Benedykt XVI, po latach wyznał, że sam obawiał się, czy taki katechizm może powstać. Obawy były różne i koncentrowały się wokół pytania czy można stworzyć jedną książkę wiary, oddającą całe bogactwo nauczania współczesnego Kościoła. Katechizm powstał głównie dla biskupów jako źródło ich nauczania. Z czasem pojawiło się Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego, które miało wszystkim wierzącym przybliżyć treści "dużego" Katechizmu. Nadano Kompendium poprzez pytania i odpowiedzi pewien dialogiczny charakter, a przez obecność obrazów ukazano możliwości innego odkrywania prawd wiary.

Recenzowana książka Marii Rosy Poggio wpisuje się w ten ważny nurt poznawania i przybliżania tego wielkiego dzieła, jakim stał się Katechizm Kościoła Katolickiego. Symbolum to nie tylko "propozycja stanowiąca syntetyczny komentarz do najważniejszych i zasadniczych zagadnień, całego starannie uporządkowanego dziedzictwa wiary zawartego w Katechizmie" - jak napisała autorka we wstępie. To coś więcej. To narzędzie do wejścia w głąb poznania nauczania Kościoła katolickiego i zrozumienia jego wiary. Poprzez zawarte odsyłacze do innych źródeł, zwłaszcza Soboru Watykańskiego II, czytelnik może odkryć, gdzie znajdują się inspiracje i klucze do zrozumienia rozwoju wiary.

Komentarze, które towarzyszą refleksji teologicznej, sprawiają, że tekst jest bardziej zrozumiały i ciekawy poznawczo. Jest to dobre narzędzie dla indywidualnego czytelnika, jak również dla nauczycieli religii, którzy przygotowują się do wykładania syntetycznego depozytu wiary. Szczególnie cenne może okazać się dla animatorów oraz katechistów ruchów religijnych i nowych wspólnot kościelnych, którzy bez przygotowania teologicznego prowadzą innych po ścieżkach wiary. Symbolum to narzędzie dydaktyczne zwłaszcza dla dorosłych i młodzieży, pozwalające odkryć piękno wiary w całej swej syntezie.

Istnieją trzy powody, aby pozytywnie ocenić to dzieło

Po pierwsze zawiera dobrze sprecyzowane pytania człowieka, który pragnie poznać wiarę. Książka zawiera pytania podstawowe, takie jak: Co to jest Tradycja? Kto może należeć do Kościoła? Jakie relacje istnieją pomiędzy Kościołem katolickim a Kościołami nieuznającymi władzy papieża? Czy Eucharystia istniała już w Starym Testamencie? Czy Jezus został ochrzczony? Zawiera również pytania szczegółowe i problematyczne: Czy charyzmatyk może działać wbrew postanowieniom Pasterzy Kościoła? Dlaczego chrześcijanin po chrzcie popełnia grzechy? Co należy uczynić, jeśli ma się świadomość popełnienia grzechu ciężkiego? Czy kapłan może ujawnić tajemnice spowiedzi? Czy sakrament namaszczenia chorych wiąże się ze śmiercią? Ważne pytania dotyczą małżeństwa: Jakie jest stanowisko Kościoła wobec sytuacji małżonków, których wspólne zamieszkiwanie jest utrudnione lub niemożliwe? Czy małżonkowie żyjący w separacji fizycznej mogą się rozwieść? Czy osoby rozwiedzione mogą ponownie zawrzeć związek małżeński? Jakie jest stanowisko Kościoła wobec osób rozwiedzionych, żyjących w kolejnym związku małżeńskim? Jest kilka pytań nieco dziwnych, może trochę wymyślonych np. Czy chrzest mogą przyjąć jedynie mężczyźni?, albo pewnie niedokładnie przetłumaczonych: Czy znaczy słowo "sakrament"? (s. 104). Na pewno powinno być "co znaczy".

Z pewnością pytania te prowokują do pogłębionej lektury i dobrze wypełniają swój cel, jakim jest przybliżenie wierzących, najbardziej jak to tylko możliwe, do fundamentalnych treści chrześcijaństwa, które niestety dla wielu nadal pozostają "wielką niewiadomą". Zamiarem poruszanych tematów jest m.in. próba odpowiedzi na najczęściej pojawiające się i zarazem najbardziej osobliwe pytania, jakie każdemu człowiekowi stawia doświadczenie codziennego życia oraz nauka wiary - i to się udało. Bez wątpienia pytania te wzbudzają zainteresowanie i ciekawość czytelnika, skłaniając go tym samym do szerszego

i bezpośredniego zgłębiania treści zawartych w publikacji.

Książka pozwala zobaczyć (w bardzo dobrej jakości) dzieła nowe i stare. Już pierwsza katecheza obrazu Marca Chagalla, Le Christ et le peintre (L`artiste et son Modéle) z 1951 r., pozwala wpatrywać się w tajemnicę chrześcijaństwa. Dzięki tej publikacji można zobaczyć wielkie dzieła pochodzące z różnych katedr m.in. popiersie Chrystusa Pantokratora, ok. 1180 r., z absydy środkowej katedry w Monreale; kopułę Zesłania Ducha Świętego z drugiej połowy XII w.; mozaikę z Bazyliki św. Marka w Wenecji bądź z tej samej katedry mozaikę o tematyce Księgi Rodzaju: Stworzenie Ewy. Dzieła obecne w Kaplicy Sykstyńskiej czy Muzeach Watykańskich pozwalają doświadczyć treści zawartych w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Katecheza obrazu wprowadza w zagadnienia stworzenia świata poprzez kontemplację fragmentu fresku Stworzenie gwiazd i planet z lat 1511-1512 (Muzea Watykańskie, Pałac Apostolski, Kaplica Sykstyńska, sklepienie) czy innych namalowanych katechez, rozpowszechnionych na całym świecie: Stworzenie Adama, fragment obrazu z XIV w. (Madryt, Muzeum del Prado); Stworzenie ziemi, rozdzielenie wód, stworzenie nieba, stworzenie roślin, pochodzące z francuskiego psałterza; opowieść w obrazach przedstawiających kilka podstawowych epizodów z Księgi Rodzaju: Stworzenie słońca i księżyca, Stworzenie Ewy, Grzech Pierworodny, Ucieczka Adama i Ewy z Raju (Psałterz z Ramsey, New York).

Inne cenne wprowadzenia w trudne zagadnienia teologiczne są zawarte w reprodukcjach tak znakomitych autorów, jak: Rafael, Dysputa o Najświętszym Sakramencie  z 1509 r. (fragment fresku, Watykan, Muzea Watykańskie, Pałac Watykański, Stanze Rafaela, Stanza della Segnatura); Cosimo Rosselli, Kazanie na Górze i uzdrowienie trędowatego, fragment fresku z 1481-1482 (Watykan, Pałac Apostolski, Kaplica Sykstyńska); Andrej Rublev, Trójca Święta z XIV w. (Moskwa, Państwowa Galeria Tretjakov); Beato Angelico, Narodzenie, z tempery na drewnie, która powstała w latach 1440-1450 (Forlì, Miejska Galeria Malarstwa, Muzea św. Dominika); Toros z Taronu, Chrzest Jezusa, pochodzący z Ewangeliarza z 1323 r. (Erevan, Matenadaran); Duccio di Buoninsegna, Majestat (poliptyk), Zwiastowanie, tempera na drewnie datowana na lata 1308-1311 (Londyn, Galeria Narodowa); Antonello da Messina, Zwiastowanie, obraz olejny na desce z 1475 r., (Palermo Regionalna Galeria Pałacu Abatellis); Gentile da Fabriano, Pokłon Mędrców (w ramie), tempera na drewnie z 1423 r. (Florencja, Galleria degli Uffizi); Ambrogio Lorenzetti, Ofiarowanie w świątyni, tempera na drewnie z 1342 r. (Florencja, Galleria degli Uffizi); Piero Della Francesca, Chrzest Jezusa, datowany na lata 1440-1460 (Londyn, National Gallery); Rembrandt Van Rijn, Powrót syna marnotrawnego czyli Miłosierny Ojciec, olej na płótnie z 1666 r. (San Petersburg, Muzeum dell`Ermitage); Duccio di Buoninsegna, Majestat (tylna cześć poliptyku, obraz główny), Ukrzyżowanie, 1308-1311 (Siena, Muzeum Katedralne). To tylko część katechez obrazu zawartych w Symbolum, które rzeczywiście pogłębiają znajomość Katechizmu Kościoła Katolickiego. Zgadzam się z Marią Rosą Poggio, że te obrazy sztuki starożytnej i współczesnej, znane i mniej znane, są jednakowo zdolne przywrócić, w ciągle nowy i odmienny sposób, zdumiewające bogactwo prawd wiary. Obrazy te pomagają uczynić Dobrą Nowinę o Zbawieniu bliższą, bardziej bezpośrednią i przystępną oraz "połączyć w całość", w sposób możliwie najprostszy i skuteczny, dziedzictwo objawionych prawd Bożych.

Trzeci powód pozytywnej oceny to zasługa wydawnictwa. Po pierwsze to wybór dobrego tłumacza. Pani Ewelina Bełtowska świetnie oddała treść oryginału. Po drugie opracowanie graficzne Krystyny Dziadczyk i Leona Marskiego zapewniło zachowanie wysokiej jakości oryginału opracowanego przez Andreę Destefanisa. Publikacja zawiera precyzyjne informacje o oryginale i polskiej wersji, wszystkie potrzebne sigla i skróty biblijne. Spójnie zaprezentowane są założenia i wskazówki użytkowania książki. Układ strony jest przejrzysty i czytelny. Kompozycja na wzór KKK jest klarowna. Książkę oceniam wysoko zarówno pod względem merytorycznym, jak i formalnym.

Wydanie polskiej wersji opracowania Marii Rosy Poggio Symbolum trzeba ocenić jako dobry pomysł wydawnictwa Gaudium. Z pewnością z jednej strony posłuży ludziom żyjącym wiarą, którzy będą chcieli wejść w głębię Tradycji chrześcijaństwa i odkrywać prawdę oraz piękno przesłania Kościoła katolickiego. Z drugiej strony może stanie się zachętą dla osób żyjących w sytuacji głębokich zmian kulturowych, o których napisał Benedykt XVI, że nie wiedzą dobrze "w co właściwie wierzą chrześcijanie, czego naucza Kościół i czy on w ogóle może o czymkolwiek nauczać oraz jak to wszystko pasuje do całkowicie zmieniającej się kultury. Czy chrześcijaństwo jako takie nie zdezaktualizowało się? Czy człowiek rozsądny może być dzisiaj jeszcze wierzącym? Były to pytania, które stawiali sobie także dobrzy chrześcijanie" (Benedykt XVI, Youcat, s. 7).

Symbolum Marii Rosy Poggio jest bardzo dobrym narzędziem w poznaniu współczesnego nauczania Kościoła katolickiego. Jest dobrym i oryginalnym przewodnikiem po sprawach wiary, a nie zbiorem rozmaitych tekstów. Ta książka nosi wprawdzie tajemniczy tytuł, ale jej lektura jest czymś fascynującym i zupełnie nowym sposobem odkrywania treści i piękna chrześcijaństwa.

Odnoszę do tej publikacji wspomniane już słowa Benedykta XVI: "Niektórzy mówią mi: «Dzisiejszej młodzieży to nie zainteresuje». Nie zgadzam się z tym i jestem pewny, że mam rację. Współcześni młodzi ludzie nie są tak powierzchowni, jak się im imputuje. Chcą wiedzieć, o co w życiu tak naprawdę chodzi. Kryminał trzyma w napięciu, ponieważ wciąga nas w perypetie ludzi, które mogłyby być także naszymi. Ta książka trzyma w napięciu, ponieważ mówi o naszym własnym losie i dlatego głęboko dotyka każdego z nas" (Benedykt XVI, Youcat, s. 7).

Symbolum nawiązuje do Katechizmu Kościoła Katolickiego

Niektórych jeszcze przeraża staromodny tytuł "katechizm", ale pozostaje on wciąż cennym i niezbędnym narzędziem w systematycznym poznawaniu treści wiary. Różne były na przestrzeni wieków kierunki rozwoju małych i wielkich katechizmów katolickich. Często podkreślały inicjację do wiary, pouczenie w wierze, regułę wiary i wyjaśnienie Tradycji. Zawsze, w zależności od kontekstu epoki, posiadały różny charakter: od katechizmów dogmatyczno-apologetycznych do propozycji katechizmów o charakterze "punktu odniesienia" dla katechezy, aby stale się ona odnawiała u żywych źródeł wiary. Pomimo ciągłości zagwarantowanej podziałem formuł wiary struktura katechizmu znacznie i niejednokrotnie zmieniała się w ciągu dziejów. Każdy układ katechizmu ukazuje też oblicze czasów, w jakich powstawał: cechy rozumienia wiary Kościoła w określonym rejonie i punkty ciężkości refleksji teologicznej, jakie w danej chwili dominowały. Czasami szkodliwy był przede wszystkim wymiar teologiczny: w pewnych momentach katechizm stawał się kompendium dogmatycznym, z językiem bardzo odległym od świata i od życia, z trudną, zapożyczoną od teologii, terminologią. Wiara była redukowana do doktryny, którą należało przyjmować za prawdziwą; do mniejszej czy większej liczby pytań i odpowiedzi, które należało znać na pamięć. Czasami pomimo odwoływania się

w strukturze do sprawdzonych katechizmów, zostały one przeładowane dodatkami i drugorzędnymi szczegółami. Recenzowana książka wyróżnia się tym, że zachęca nas, abyśmy na katechizm patrzyli jak na bogactwo nauczania, które Kościół przyjął, zachował i przedstawiał na przestrzeni dwóch tysiącleci swej historii - od Pisma Świętego po ojców Kościoła, od mistrzów teologii po świętych, którzy żyli na przestrzeni wieków. Ukazująca się pogłębiona refleksja nad Katechizmem Kościoła Katolickiego stanowi trwały zapis wielu sposobów, w jakie Kościół medytował nad wiarą i rozwijał nauczanie, aby dać wiernym pewność w ich życiu wiary. Ta pogłębiona refleksja idzie w kierunku wiernego i organicznego przedstawienia nauczania Pisma Świętego, żywej Tradycji w Kościele
i autentycznego Magisterium oraz dziedzictwa duchowego Ojców, świętych Kościoła, pozwala lepiej poznać tajemnicę chrześcijańską i ożywić wiarę Ludu Bożego.

Świecka autorka Maria Rosa Poggio, czerpiąc z dorobku poprzednich epok, ma na uwadze wyjaśnienie doktryny zawartej w Katechizmie Kościoła Katolickiego, którą Duch Święty w ciągu wieków powierzył Kościołowi. Poprzez ukazywanie się wciąż nowych książek pogłębiających ten pneumatologiczny wymiar, można zauważyć żywotność Kościoła w rozjaśnianiu światłem wiary sytuacji i problemów, które w przeszłości nie były jeszcze znane. Z pewnością dalej będą powstawać kolejne narzędzia poszukujące nowego języka, aby przedstawiać wciąż aktualne przesłanie wiary pielgrzymującego Kościoła. Niemniej istotne jest to, że otrzymujemy książkę, która pomaga w Katechizmie odkrywać nie tylko jakąś teorię, ale także spotkać się z Osobą Jezusa Chrystusa, która jest obecna w swoim Kościele.