Etyczne aspekty współczesnej pentekostalizacji chrześcijaństwa
Chrześcijańskie wspólnoty charyzmatyczne stanowią prawdopodobnie najbardziej żywy i najszybciej rozwijający się ruch religijny obecnego stulecia, który ogarnął już cały świat. Żadna inna gałąź chrześcijaństwa nie rosła szybciej niż grupy zielonoświątkowe, zwłaszcza na półkuli południowej.
Trzeba rozumieć genezę i rozwój ruchu zielonoświątkowego oraz dostrzegać implikacje etyczne tego procesu. Właściwa interpretacja bardzo złożonego fenomenu pentekostalizacji wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Potrzeba diagnozy o charakterze socjologicznym czy kulturowym, ale przy głębszej analizie tego zjawiska nie może także zabraknąć wkładu poznawczego takich dyscyplin naukowych, jak filozofia religii, antropologia, etnografia, teologia, filozofia Boga czy etyka.
Publikujemy na łamach naszego portalu wprowadzenie oraz podsumowanie artykułu naukowego autorstwa księdza dr. hab. Andrzeja Kobylińskiego, który jest znawcą tematu pentekostalizacji w Polsce, a który jak sam zaznacza, był pierwszym w Polsce, który ten temat podjął. Dołączamy także cały artykuł w załączniku (na dole strony), którego tytuł brzmi: "Etyczne aspekty pentekostalizacji chrześcijaństwa". W załączniku znajduje się także wykaz publikacji ks. Kobylińskiego na temat pentekostalizacji.
***
Wprowadzenie:
W ostatnich latach dokonuje się w Polsce i na świecie tzw. pentekostalizacja chrześcijaństwa. Pentekostalizacja (ang. Pentecostalization, niem. die Pentekostalisierung, wł. pentecostalizzazione) oznacza niezwykle szybki wzrost liczebny różnego rodzaju wspólnot stricte zielonoświątkowych oraz proces stopniowego przekształcania wielu innych chrześcijańskich kościołów i związków wyznaniowych w jedną uniwersalną odmianę chrześcijaństwa charyzmatycznego w wymiarze globalnym. Dynamiczny i ogólnoświatowy proces pentekostalizacji chrześcijaństwa jest nazywany często "ucharyzmatycznieniem" religii chrześcijańskiej lub narodzinami chrześcijaństwa pentekostalnego, charyzmatycznego lub ewangelikalnego.
W konsekwencji tego procesu, szczególnie w Afryce czy Ameryce Południowej, na gruncie tradycyjnych kościołów chrześcijańskich rodzą się nowe wspólnoty, związki wyznaniowe lub sekty o charakterze charyzmatycznym i zielonoświątkowym. Proces głębokiej transformacji na poziomie głoszonej doktryny czy praktykowanych form życia religijnego dokonuje się także wewnątrz tradycyjnych kościołów chrześcijańskich. Tak rozumiana pentekostalizacja dotyczy obecnie Kościoła katolickiego na całym świecie - w tym także wielu wspólnot i środowisk katolickich w Polsce - oraz zdecydowanej większości denominacji protestanckich (anglikanizmu, luteranizmu, wspólnot episkopalnych, metodystycznych i baptystycznych, tzw. wolnych kościołów chrześcijańskich itp.). Wydaje się, że problem pentekostalizacji - szczególnie na poziomie doktrynalnym - w najmniejszym stopniu dotyka prawosławną wersję chrześcijaństwa, która dąży do zachowania maksymalnej wierności Tradycji.
Zagadnieniu pentekostalizacji chrześcijaństwa poświęca się w wielu krajach coraz więcej publikacji, projektów badawczych czy konferencji naukowych, które usiłują zdiagnozować to zjawisko i ukazać jego konsekwencje kulturowe, moralne, społeczne czy polityczne. W języku polskim szczególną wartość poznawczą mają dwie najnowsze książki Andrzeja Migdy, poświęcone szeroko rozumianemu ruchowi zielonoświątkowemu (1). Poza tym istnieje wiele książek i artykułów, prezentujących funkcjonowanie wspólnot zielonoświątkowych w naszym kraju i opisujących tę formę religijności (2).
Niestety, w języku polskim nie ma publikacji naukowych poddających rzeczowej analizie zagadnienia filozoficzne, teologiczne, etyczne czy światopoglądowe, związane z przenikaniem różnych form pentekostalizmu do wspólnot katolickich i zastępowaniem tradycyjnych form pobożności katolickiej i światopoglądu chrześcijańskiego nową religijnością zborów zielonoświątkowych.
Owszem, w ostatnich latach ukazało się na portalach internetowych i w różnego rodzaju czasopismach wiele artykułów publicystycznych oraz zostało przygotowanych wiele programów radiowych i telewizyjnych, prezentujących m.in. Rekolekcje Narodowe na Stadionie Narodowym w Warszawie z 6 lipca 2013 r., fenomen Mszy świętych z modlitwą o uzdrowienie, zjawisko tzw. upadków podczas spotkań modlitewnych (spoczynek w duchu, hipnoza magnetyczna, trans, autosugestia), kontrowersje dotyczące działalności niektórych księży egzorcystów czy wątpliwości związane z wydawanym od września 2012 r. miesięcznikiem Egzorcysta, spór o tzw. furtki złego ducha, rachunek sumienia "furtkowy" i spowiedź "furtkową", wątpliwości związane z koncepcją tzw. grzechów pokoleniowych, ale znakomita większość tych publikacji i programów bardzo powierzchownie opisuje te zjawiska - nie dotykając istoty problemu - i dlatego nie stanowi pogłębionej analizy naukowej o charakterze filozoficznym czy teologicznym współczesnej pentekostalizacji chrześcijaństwa.
Zrozumienie bardzo złożonego i wielowymiarowego procesu "ucharyzmatycznienia" religii chrześcijańskiej wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Potrzeba oczywiście diagnozy o charakterze socjologicznym czy kulturowym, ale przy głębszej analizie tego fenomenu nie może także zabraknąć wkładu poznawczego takich dyscyplin naukowych jak filozofia religii, antropologia, teoria poznania, etnografia, teologia, filozofia Boga czy etyka. W niniejszym opracowaniu zostaną zaprezentowane przede wszystkim niektóre aspekty etyczne tego zjawiska. Tego rodzaju analiza zostanie poprzedzona uwagami z pogranicza socjologii, filozofii religii czy teologii, które stanowią konieczną podstawę uchwycenia implikacji etycznych "ucharyzmatycznienia" religii chrześcijańskiej. Bez takiej prezentacji samego zjawiska pentekostalizacji, analiza jego aspektów etycznych byłaby właściwie niezrozumiała i poniekąd zawieszona w próżni.
Podsumowanie:
Globalny proces "ucharyzmatycznienia" religii chrześcijańskiej wymaga niewątpliwie szeroko zakrojonych badań interdyscyplinarnych. Diagnoza o charakterze socjologicznym czy kulturowym powinna być uzupełniona analizą prowadzoną w ramach takich dyscyplin naukowych, jak filozofia religii, antropologia, teoria poznania, etnografia, teologia, filozofia Boga czy etyka. Najważniejsze pytania filozoficzne pod adresem chrześcijaństwa pentekostalnego dotyczą m.in. interpretacji doświadczenia religijnego, możliwości rozumowego poznania Bytu Najwyższego, racjonalnego charakteru religii, pośredniego czy też bezpośredniego charakteru doświadczenia Boga, interpretacji zjawisk nadprzyrodzonych itp.
Obecnie potrzeba przede wszystkim głębszego poznania fenomenu pentekostalizmu jako ważnego nurtu religijnego oraz jego konsekwencji moralnych, doktrynalnych, światopoglądowych czy społecznych. Wiele inspirujących i ciekawych opracowań na ten temat ukazało się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w USA oraz w krajach Ameryki Łacińskiej. W Europie, szczególnie w Niemczech oraz we Włoszech, zjawisko religijności charyzmatycznej dopiero w ostatnim czasie staje się przedmiotem poważnego zainteresowania ze strony filozofii, psychologii, socjologii czy historii idei. Szeroko zakrojonych badań tego problemu potrzebujemy także w Polsce.
Jednym z ważnych wymiarów globalnego procesu pentekostalizacji chrześcijaństwa są jego implikacje etyczne. Niestety, działalności liderów wspólnot i ruchów religijnych nie regulują dzisiaj de factojakiekolwiek kodeksy etyczne. W konsekwencji dość często w wielu krajach dochodzi do tego, że niektórzy liderzy religijni przejmują władzę psychiczną nad członkami swoich wspólnot, stosują niedozwolone środki psychomanipulacji, niesprawdzone bądź fałszywe treści religijne przekazują jako pewne i prawdziwe, ograniczają indywidualną wolność swoich wyznawców i zbyt głęboko wpływają na ich osobiste decyzje itd.
Tego rodzaju problemy dotyczą także wielu wspólnot charyzmatycznych. Dlatego potrzeba dzisiaj adekwatnej analizy etycznej, dotyczącej funkcjonowania takich grup i ruchów. Bardzo konkretnych zasad etycznych wymaga np. wprowadzanie uczestników charyzmatycznych spotkań modlitewnych w "odmienne stany świadomości". W stosowaniu tego rodzaju metod jedną z podstawowych zasad etycznych, regulujących relację liderów charyzmatycznych do członków wspólnot religijnych, powinna być zasada świadomej zgody, która w praktyce medycznej obowiązuje w relacji lekarzy do pacjentów.
Odrębnym problemem etycznym, który wymaga szeroko zakrojonych badań interdyscyplinarnych jest budowanie wspólnot charyzmatycznych na wzór korporacji ekonomicznych i ich zaangażowanie w działalność polityczną. Warto dodać, że ten fenomen występuje przede wszystkim w Ameryce Południowej oraz w Afryce, pozostając nad Wisłą zjawiskiem raczej marginalnym.
Szczególnie aktualnym wyzwaniem jest dzisiaj udział chrześcijan zielonoświątkowych we współczesnej debacie bioetycznej. Myślenie etyczne chrześcijan pentekostalnych ma charakter stricte religijny, jest inspirowane skrajnym biblicyzmem i odrzuca jakąkolwiek argumentację o charakterze filozoficznym. W konsekwencji chrześcijanie pentekostalni także w debacie publicznej na tematy bioetyczne używają argumentacji czysto religijnej, kwestionując potrzebę wykorzystania kategorii prawa naturalnego, godności osoby ludzkiej czy praw człowieka. Wydaje się, że ten aspekt współczesnej pentekostalizacji chrześcijaństwa ma dzisiaj w wielu krajach coraz większe znaczenie dla kształtu debaty bioetycznej i wymaga dalszych pogłębionych badań.
_______________
1 Por. A. Migda, Egzorcyzm pentekostalny. Służba uwolnienia w Kościołach i wspólnotach nurtu zielonoświątkowego w Polsce, Stanisławów Pierwszy 2010; Ten-że, Mistycyzm pentekostalny w Polsce, Kraków 2013.
2 Por. Z. Pasek, Ruch zielonoświątkowy. Próba monografii, Kraków 1992; Tenże,Związek Stanowczych Chrześcijan. Studium historii idei religijnych, Kraków 1993; Tenże, Topika zbawienia w polskich kancjonałach ewangelikalnego protestantyzmu,Kraków 2005; Z. Pasek, W. Włoch , Historia ruchu zielonoświątkowego i odnowy charyzmatycznej na ziemiach polskich, w: Historia ruchu zielonoświątkowego i od- nowy charyzmatycznej. Stulecie Ducha Świętego 1901−2001, red. V. Synan, Kraków - Szczecin 2006, 487−511; A. Siemieniewski, Ewangelikalna duchowość nowego na- rodzenia a tradycja katolicka, Warszawa 1997; Tenże, Ochrzczeni w jednym Duchu. Perspektywy integracji mistycyzmu pentekostalnego z duchowością katolicką, Wro-cław 2002; A. Zieliński, W okolice schizmy. Społeczności ewangelikalne wywodzące się z katolickiego ruchu charyzmatycznego, Kraków 2009; T. Zieliński, Protestantyzm ewangelikalny, Warszawa 2013.
Skomentuj artykuł