Autor zwraca szczególną uwagę na to, że istoty tego sakramentu spowiedzi nie można redukować tylko do psychoterapii. Równocześnie podkreśla potrzebę wprowadzenia do praktyki spowiadania pewnych elementów psychoterapeutycznych, między innymi w odniesieniu do poczucia winy. Znakomita pomoc dla spowiedników i duszpasterzy.
Fragment książki
W Ewangelii według św. Matusza czytamy: „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię” (Mt 11, 28). Są to słowa Jezusa skierowane do Jemu współczesnych, którzy borykali się z rożnymi trudnościami, szukając drogi wyjścia z dręczących ich problemów. Obecnie, w XXI wieku, w dobie rozwiniętej technologii, komputeryzacji i liberalizmu, żyje się na zupełnie innym poziomie mentalnym niż za czasów Jezusa. Jednakże pomimo tych wielkich zmian i różnic człowiek w swoim sercu nieustannie potrzebuje tych samych uzdrawiających słów z Ewangelii Mateuszowej.
Wskutek industrializacji, sekularyzacji, tysięcy rożnych ideologii, nurtów psychologicznych, pośpiechu życia, braku czasu i wpływu mediów człowiek współczesny wydaje się zagubiony i potrzebuje prawdziwego światła dla duszy, która niezmiennie pragnie karmić się tym, co jest prawdą. Wszechobecny relatywizm, będący jednym z przejawów kultury postmodernistycznej, przenika do umysłów ludzi Kościoła i stwarza zagrożenie dla wiary, tradycji i nauki Magisterium. Dotyczy to w dużej mierze życia sakramentalnego Kościoła, w szczególny zaś sposób uzdrawiającej mocy sakramentu pokuty i pojednania, którego praktyka w wielu krajach została zminimalizowana, a nawet wyeliminowana. Przyczyną tego jest upowszechniane przekonanie o jego nieprzydatności lub wręcz o stwarzaniu przezeń zagrożenia dla indywidualności ludzkiej. Sprowadza się go zatem do bardzo okrojonych rytów, wyklucza się spowiedź indywidualną na rzecz absolucji generalnej, a nawet zamiast niej odsyła się do psychoterapeuty.
Współczesne społeczności oferują ludziom – kobietom i mężczyznom – niezliczone sposoby radzenia sobie z trudnościami wynikającymi ze strachu, rozpaczy, choroby, grzechu i winy1. Są to rożnego rodzaju poradnictwa, grupy wzajemnej pomocy oraz gabinety psychoterapeutyczne i psychiatryczne. Wiele z proponowanych metod pomocy w swej formie zbliża się do sakramentu pokuty. Ten jednak ma charakter unikatowy i podobnie jak w początkach Kościoła, tak i dzisiaj ma tę samą moc leczenia ludzkiego wnętrza. Środkiem leczącym jest w nim fundament życiodajnego zjednoczenia z Bogiem, które stanowi uświęcenie przez łaskę jako rezultat nadprzyrodzonego odrodzenia w sakramentalnym znaku chrztu świętego. Natomiast grzech oznacza zagrożenie dla tego zjednoczenia, a nawet zerwanie nadprzyrodzonej więzi życia z Bogiem Ojcem, Synem i Duchem Świętym, co jest dla człowieka największym dramatem zarówno duchowym, jak i psychicznym. Chrześcijanin jednak nadal pozostaje umiłowanym dzieckiem Ojca jako „syn w Synu” (zob. Ef 1, 5). Nawet wówczas, gdy z powodu grzechu śmiertelnego okaże się synem marnotrawnym (zob. Łk 15, 1-32). Bóg bowiem, jako zawsze kochający i miłosierny Ojciec, cierpliwie czeka na powrót zagubionego grzesznika. Szanując jego synowską godność, nie zmuszając do zawracania z niewłaściwej drogi życia, ktorą tak chętnie proponuje współczesny świat, wzbudza w nim tęsknotę za rodzinnym domem, zachęcając w ten sposób do powrotu.
Jak zauważa Jan Paweł II, komentując przypowieść o synu marnotrawnym, „Jezus pomaga nam zrozumieć, że grzech jest obrazą wymierzoną w miłość Ojca. Smutny jest stan, do jakiego doprowadza się syn. Odpowiada on położeniu Adama i jego potomków po popełnieniu pierwszego grzechu. W swojej przypowieści Jezus przekazuje nam jednak kojący i podnoszący na duchu wielki dar: objawienie miłosiernej miłości Ojca, ktory czeka z otwartymi ramionami na powrót syna marnotrawnego, by przytulić go do piersi, swoim przebaczeniem przekreślić wszystkie konsekwencje grzechu i urządzić dla niego ucztę – święto nowego życia (zob. Łk 15, 11-32). Ileż nadziei wzbudziła w sercach, ileż powrotów do Boga umożliwiła w ciągu stuleci chrześcijaństwa ta przypowieść, przytoczona przez Łukasza, który słusznie został nazwany ≪pisarzem łagodności Chrystusa≫ (scriba mansuetudinis Christi). Sakrament pokuty należy do dokonanego przez Jezusa objawienia miłości o ojcowskiej dobroci Boga”.
Liczne nauki Jana Pawła II podczas pielgrzymek, a także w wielu dokumentach, nawoływały nieustannie do podkreślania ważności i aktualności sakramentu pokuty dla współczesnego człowieka. Ta nauka oraz świadectwo Papieża wobec współczesnego kryzysu sakramentu pokuty w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych, a także własne doświadczenia autora niniejszej pracy jako duszpasterza, dotyczące palącego problemu odchodzenia od indywidualnej praktyki sakramentalnej, stanowią podstawowy powód podjęcia badań w tym zakresie. Nie można przy tym pominąć cennego wkładu, jaki w to zagadnienie wnoszą współczesne badania w dziedzinie psychologii i psychiatrii. Kościół w swym nauczaniu i praktyce sakramentu pokuty winien te osiągnięcia nauk humanistycznych brać pod uwagę, gdyż tylko wówczas będzie mógł w pełni odpowiedzieć na problemy współczesnego człowieka. Z tego powodu niniejsze badania, choć zagadnienie sakramentu pokuty jest bardzo szerokie, poświęcone zostaną jednemu tylko jego wymiarowi, a mianowicie aspektowi psychoterapeutycznemu. Celem pracy będzie zatem ukazanie wymiaru psychoterapeutycznego, jaki sakrament pokuty ma ze swej natury. Wzięcie pod uwagę dokonań nauk współczesnych, zwłaszcza psychologii, będzie pomocne w zrozumieniu tego aspektu, znalezieniu właściwego aparatu językowego, a także w określeniu granic pomiędzy psychoterapią a sakramentem pokuty.
Analizy te prowadzone będą na podstawie wybranej literatury teologicznej i psychologicznej publikowanej po Soborze Watykańskim II. Kryterium wyboru z przebogatej polskiej i obcojęzycznej literatury teologicznej na temat sakramentu pokuty i pojednania to ortodoksyjność autorów i ich doktryny. Dużą jej część stanowić będzie nauczanie papieża Jana Pawła II. Natomiast odnośnie do literatury psychologicznej podstawą wyboru będzie klasyczność myśli oraz praktyczność treści. Wiele pozycji książkowych i artykułów stanowić też będzie literatura z pogranicza dziedzin – teologii duchowości i psychologii.
WSTĘP
Rozdział I TEOLOGICZNE I PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY SAKRAMENTU POKUTY I POJEDNANIA
1. Podstawy teologiczne sakramentu pokuty i pojednania
1.1. Pojecie sakramentu w teologii katolickiej
1.2. Teologia grzechu
1.3. Nawrócenie i pojednanie w Starym Testamencie
1.4. Ustanowienie sakramentu pokuty i pojednania
1.5. Miłosierdzie i przebaczenie istotą sakramentu pokuty i pojednania
2. Podstawy psychologiczne sakramentu pokuty i pojednania
2.1. Wymiar kognitywny sakramentu pokuty i pojednania
a) Rola pamięci w rachunku sumienia
b) Rola wyobraźni w rachunku sumienia
c) Rola analizy myślowej w rachunku sumienia
2.2. Wymiar emocjonalny sakramentu pokuty i pojednania
2.3. Wymiar motywacyjny i behawioralny sakramentu pokuty i pojednania
Rozdział II ZAGROŻENIE WARTOŚCI SAKRAMENTU POKUTY I POJEDNANIA ZE STRONY NIEKTÓRYCH SYSTEMÓW PSYCHOLOGICZNYCH
1. Program psychoterapeutyczny usuwania poczucia winy
1.1. Behawiorystyczne podejście do problemu poczucia winy
1.2. Psychoanalityczna interpretacja poczucia winy
1.3. Poczucie winy w psychologii humanistycznej
2. Ocena krytyczna teologiczna i psychologiczna
2.1. Poczucie winy w świetle psychologii eklezjalnej
2.2. Pokuta jako droga do dojrzałości osobowej
a) Psychologiczne aspekty dojrzałości osobowej
b) Teologiczne aspekty dojrzałości osobowej i chrześcijańskiej
Rozdział III KIERUNKI POSZUKIWANIA MIEJSCA PSYCHOTERAPII W SAKRAMENCIE POKUTY
1. Nurty psychoterapii współczesnej
1.1. Nurt psychoanalityczny
a) Czynniki lecznicze w psychoanalizie
b) Techniki psychoterapeutyczne
1.2. Nurt behawioralno-poznawczy
a) Terapia behawioralna
b) Terapia poznawcza
1.3. Nurt humanistyczno-egzystencjalny
2. Sakrament pokuty i pojednania psychoterapia
2.1. Psychologiczna definicja przebaczenia
2.2. Przebaczenie w psychoterapii
a) Przebaczenie winnym z przeszłości
b) Przebaczenie samemu sobie
c) Przebaczenie w terapii małżeńskiej i rodzinnej
2.3. Przebaczenie w sakramencie pokuty i pojednania
2.4. Wzajemność relacji między sakramentem pokuty i pojednania a psychoterapią
a) Współzależności między okazywaniem a szukaniem przebaczenia
b) Wewnętrzna przemiana serca
c) Ujawnienie własnego wnętrza
d) Restytucja
e) Pojednanie
3. Teologiczno-terapeutyczna rola sakramentu pokuty i pojednania
3.1. Uwarunkowania psychiczne penitentów
a) Potrzeba werbalizacji
b) Potrzeba ekspiacji
c) Potrzeba wsparcia duchowego
d) Potrzeba doskonałości i określenia sensu życia
e) Potrzeba samoanalizy i samowychowania
f) Potrzeba miłości siebie
g) Potrzeba radości
3.2. Odnowa indywidualna
3.3. Odnowa wspólnotowa
3.4. Pokuta drogą do Eucharystii
Rozdział IV RELACJA MIĘDZY SPOWIEDNIKIEM A PSYCHOTERAPEUTĄ
1. Spowiednik w roli „psychoterapeuty”
1.1. Szafarz sakramentu pokuty i pojednania
1.2. Rola spowiednika w terapeutycznym wymiarze spowiedzi
a) Osobowość spowiednika
b) Cechy spowiednika
1.3. Rola terapeuty
1.4. Cele posługi spowiednika a psychoterapeuty
2. Współpraca spowiednika z poradnictwem psychologiczno-pastoralnym
2.1. Kontekst eklezjalno-społeczno-psychologiczny
2.2. Obszary współpracy spowiednika z poradnictwem psychologiczno-pastoralnym
ZAKOŃCZENIE
WYKAZ SKRÓTÓW
BIBLIOGRAFIA
Władysław Juszczak CSsR
Psychoterapeutyczny aspekt sakramentu spowiedzi
Wydawnictwo Homo Dei
Kraków 2008
Skomentuj artykuł