Gertruda

Jest to imię germańskie złożone z członów: ger- (gari, goc. gairu) 'oszczep, dzida' oraz -trude (drudi) 'wierny, drogi, miły'. Formą skróconą tego imienia jest Gerda i Truda.

W Polsce imię znane od średniowiecza: nosiły je m.in. córki Mieszka II i Henryka Brodatego. Poświadczone zostało w formach: Gertruda, Girtruda. Jako zdrobnienie używana była forma Gierka.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Gertrudis, ang. Gertrude, Gert, Gertie, fr. Gertrude, niem. Gertrud, Truda, Gerda, wł. Gertrude.

W wykazach hagiograficznych spotykamy dziesięć świętych i błogosławionych tego imienia. Tu ograniczymy się do przedstawienia trzech, w tym takich, które doczekały się czci szczególnej.

Gertruda z Nijvel (Nivelles). Urodziła się w r. 626 jako córka Pipina z Landen i św. Idubergi, założycielki żeńskiego klasztoru w Nijvel (pod Brukselą). Po śmierci męża Iduberga usunęła się tam wraz z córką. Gdy Gertruda podrosła, matka powierzyła jej rządy nad klasztorem. Sprawowała je niezwykle szczęśliwie. Zasłynęła z wiedzy, gorliwości i miłosierdzia, z klasztoru zaś uczyniła ośrodek promieniujący wiedzą i kulturą, sprowadzając doń światłych mnichów oraz wyposażając w księgi. Umarła 17 marca 653 lub 659 r. Klasztor, który tyle zawdzięczał swej ksieni, słynął jeszcze długo ze swego znaczenia i promieniował daleko, szerząc kult świętej. Stamtąd bezpośrednio dotarł także do Polski i - jak to wykazano - żywy był pośród Piastówien. Mamy także wczesne wezwania kościołów związanych z tą czcią (Kraków, Wrocław). Zresztą w średniowieczu kult Gertrudy był szeroko rozpowszechniony. Wzywano tę świętą m.in. przeciw plagom szczurów i myszy oraz jako opiekunkę... kotów.

Gertruda Wielka z Helfty. Urodziła się 6 stycznia 1256 r. w nie znanej bliżej miejscowości w Turyngii. W piątym roku życia powierzono ją benedyktynkom w Helfcie (niedaleko Eisleben, w Saksonii). Wychowały ją bardzo starannie. Zdobyła więc wysokie wykształcenie humanistyczne i teologiczne. W r. 1281 udarowana została pierwszą, rzec można - wstępną wizją, po której nastąpił długi łańcuch łask mistycznych. Gertruda, zatrudniona w skryptorium, a dla słabego zdrowia niejednokrotnie zwalniana z chóru, cieszyła się teraz nieustannymi nawiedzeniami łaski, które uczyniły z niej jedną z największych mistyczek chrześcijańskich. Nawiedzenia te, dyktowane lub powierzane innym i przez nich redagowane po łacinie, przekazane zostały potomności w kilku księgach: Objawienia, czyli poseł boskiej łaskawości (Revelationes seu Legatus Divinae pietatis), Ćwiczenia duchowne (Exercitia spiritualia) i Modlitwy (Preces Gertrudianae). Gertruda napisała ponadto kilka traktacików w języku niemieckim, a wedle wszelkiego prawdopodobieństwa zredagowała także Księgę szczególnej łaski (Liber specialis gratiae), czyli Objawienia swej towarzyszki i powiernicy, św. Mechtyldy. We wszystkich tych pismach odnajdujemy pobożność oraz mistykę na wskroś chrystocentryczną, o szczególnej wymowie afektywnej i szerokiej perspektywie. Są one wyraźnie związane z liturgią. Nie brak tam także pięknych kart poświęconych czci Matki Najświętszej. Przejście zaś od kultu męki Pańskiej do nabożeństwa do Najśw. Serca Jezusowego jest uderzające. Wszystkie wezwania litanii do Najśw. Serca Jezusa w jej formie obecnej znaleźć można już u Gertrudy. Okazała się wręcz prekursorką wielkiego rozwoju pobożności chrześcijańskiej. Ale też jej znaczenie zdaje się przypadać raczej na czasy późniejsze, poczynając od r. 1536, w którym kartuzi z Kolonii po raz pierwszy wydrukowali jej pisma. Posypało się potem wiele edycji i tłumaczeń, także stosunkowo wczesne przekłady polskie. Można powiedzieć, iż równolegle do tego rozszerzania się pism świętej rozwijała się także jej cześć. Gertruda umarła 13 lub 17 listopada 1302 (1301) r., w wieku czterdziestu pięciu lat, ale pierwsze zatwierdzenie jej święta datuje się dopiero od r. 1606. Następują potem dalsze zezwolenia na oddawanie jej czci liturgicznej, dawane różnym zgromadzeniom i krajom. Dodajmy tu jako swego rodzaju ciekawostkę, iż w r. 1606 pozwolenie takie udzielone zostało klasztorom Meksyku, Gertruda zaś równocześnie ogłoszona została patronką Indii Zachodnich (Ameryki). Na cały Kościół święto rozciągnięte zostało w r. 1739, i to na prośbę Augusta II, króla Polski i elektora saskiego. Obchodzono je zrazu 16 listopada, potem 15. tego miesiąca. W r. 1932 przywrócono termin pierwszy, który zachowano także przy reformie kalendarza liturgicznego w r. 1969. Zakończmy ten szkic ostrzeżeniem przed błędami spotykanymi w literaturze naukowej (również u Estreichera): za czasów Gertrudy klasztor w Helfcie był niezależnym ośrodkiem benedyktyńskim, który niewątpliwie ulegał wpływom odnowy cysterskiej, ale cysterskiej jurysdykcji nie podlegał; rządziła nim długo (1251-1292) Gertruda von Hackeborn, siostra św. Mechtyldy. Z nią to właśnie często mylono naszą świętą, nazywając ją błędnie ksienią i cysterką.

Gertruda z Delft (Geertruide van Oosten). Urodziła się około r. 1300 w Voorburd (między Hagą a Delft). Gdy w Delft została służącą, wśród rówieśnic i koleżanek wyróżniała się wyraźnie pobożnością. Potem dołączyła do dwóch przyjaciółek, które wstąpiły do miejscowego beginażu. Wiodła tam życie intensywnej kontemplacji, przy czym inspiracji szukała w przeżywaniu liturgii. Gdy w Wielki Piątek 1340 r. modliła się przed krucyfiksem, doznała łaski stygmatów. Ujawniały się, ilekroć znalazła się w ekstazie. Gdy zauważyła, że wzbudza tym sensację, prosiła o zanik zjawiska i została wysłuchana. Przypisywano jej też dar przewidywania przyszłości i czytania w sercach ludzkich. Zmarła 6 stycznia 1358 r. Miała pozostawić po sobie poezje, ale zaginęły. Jest natomiast rzeczą wątpliwą, czy jej autorstwa są dwie holenderskie pieśni religijne, które jej przypisywano. Nie wydaje się też, aby jej kult kiedykolwiek formalnie aprobowano.

Gertruda Comensoli. Zgromadzenie, które zainicjowała, zwie się Suore Sacramentine, wolno ją więc nazwać założycielką sakramentek. Urodziła się 18 stycznia 1847 r. w Biennio, w Val Camonica. Na chrzcie otrzymała imię Katarzyna. Była dzieckiem żywym, pełnym werwy. Wcześnie nabrała też nabożeństwa do Najśw. Sakramentu. Nieco później uczestniczyła w działalności stowarzyszenia pod wezwaniem św. Anieli Merici, które Elżbieta Girelli założyła w Brescji. Gdy rodzina popadła w trudności finansowe, przyjęła stanowisko towarzyszki hrabiny F--Vitali. Po śmierci ojca (1879) coraz częściej myślała o założeniu nowego zgromadzenia. Miałoby ono nieustannie adorować Najśw. Sakrament i oddawać się wychowywaniu młodych. Zamiar ten znalazł zrozumienie u jej duchownego kierownika, ks. Franciszka Spinellego. Pod koniec 1882 r. razem ze swą siostrą Bartłomieją oraz dwiema innymi rozpoczęła życie zakonne. W okresie pierwszych pięciu lat powstało aż sześć domów nowego zgromadzenia, po czym doszło jednak do nieporozumień z ks. Spinellim. Niechęć okazał też zgromadzeniu biskup Bergamo. Dzielnie zniosła te przeciwności. Nieco później oparcie znalazła w Lodi, gdzie biskup okazał zgromadzeniu więcej przychylności. Powstały wtedy nowe domy, a wszystkie stały się ośrodkami kultu eucharystycznego. Papieską aprobatę zgromadzenie otrzymało w r. 1906. Tej chwili założycielka już nie doczekała. Zmarła w Bergamo 18 lutego 1903 r. Jan Paweł II beatyfikował ją w październiku 1989 r.