Irena

To greckie imię żeńskie Eir-n-, przejęte do łaciny w formie Irena, gdy greckie ei wymawiano już jak i. Rosyjski odpowiednik Irina pochodzi z czasów jeszcze późniejszych, gdy greckie e wymawiano też jako i. Eir-n- była u Greków boginią pokoju. Jej posąg stał na agorze (rynku). Imię tej bogini było metonimicznym użyciem wyrazu pospolitego eir-n- 'pokój'. Nadawano je kobietom na cześć bogini Eir-n- albo też dla uczczenia czy wymodlenia pokoju. Rzymianie tłumaczyli imię bogini Eir-n- przez Pax, natomiast jako imię własne przejęli formę grecką (zdaje się, że dopiero w czasach chrześcijańskich). Na Zachodzie imię to dawniej było rzadkie, podczas gdy cieszyło się popularnością na Wschodzie.

W dawnej Polsce w ogóle nie było znane, rozpowszechniło się dopiero w ostatnich dwustu latach. Dziś dosyć popularne, z licznymi zdrobnieniami: Irka, Irenka, Ireczka, Irusia itp.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Irene, Irena, fr. Ir-ne, Yranne, hiszp. Irene, niem. Irena, ros. Irina.

O jednej Irenie, męczennicy z Tesaloniki, mówiliśmy pod hasłem AGAPE. Inne Ireny, których święta obchodzono w rozmaitych miejscach i różnych dniach, albo są identyczne ze wspomnianą wyżej, albo powstały wskutek mylnie zrozumianego wezwania (tytułu) kościoła. O jednej z takich postaci kilka słów powiemy na pierwszym miejscu. Potem nieco uwagi poświęcimy Irenom lepiej już rozpoznanym w historii.

Irena (wspominana 4 albo 5 maja). Uważa się ją za identyczną z wymienioną wyżej. W zachodnich martyrologiach mylnie wspominano ją 4 lub 5 maja i złączono ze świętymi z innych okolic i epok. Synaksaria greckie jednak wspominają w dniu 4 maja jakąś Irenę, czczoną wcześnie w Konstantynopolu, gdzie zbudowano jej bogato zdobiony kościół. Natomiast w południowych Włoszech, zwłaszcza w Lecce, w Apulii, czczono Irenę, która tam właśnie miała przebywać. Bollandyści skłonni są uważać te postacie za identyczne z męczennicą z Tesaloniki. Należy w końcu podkreślić, że Irene pojawia się na wczesnych żydowskich grobowcach w Egipcie. Mogło to nie być bez znaczenia dla genezy kultu, który pojawia się bardzo wcześnie.

Irena Portugalska. Wspominana jest ona w dniu 20 października i jako lokalna święta czczona w dawnym rzymskim mieście Scallabis Castrum, które od niej przybrało później nazwę Santarém (Sancta Irena, Irenopolis). Według bardzo późnej legendy (XV w.) miała być mniszką o niezwykłej urodzie, zamieszkałą w miejscu sławnych dziś objawień fatimskich. Podobno odrzuciła propozycję wyjścia za mąż, i oburzony kandydat do jej ręki kazał ją ściąć. Ciało wrzucone do Nabanis, dopływu Tagu, miało dopłynąć do Scallabis i tam aniołowie pochowali je na dnie rzeki. Obecnie przyjmuje się, że kult świętej powstał w związku ze zbudowaniem bazyliki pod wezwaniem Ireny Sołuńskiej (z Tesaloniki), legenda zaś jest zjawiskiem późnym i wtórnym.

Irena, siostra papieża Damazego. Pochodziła zapewne, jak on, z Hiszpanii. Razem z bratem przybyła do Rzymu. Gdy Damazego wybrano na stolicę Piotrową, zanosiła modły o wygaśnięcie schizmy, spowodowanej przez zwolenników Ursyna (Ursycyna), i całe noce spędzała na modlitwie w katakumbach przy grobach męczenników. Zmarła 21 lutego 379. Damazy upamiętnił ją epitafium, które zachowało się częściowo do naszych czasów. Jej też, jako tej, która ślubowała czystość, dedykował traktat De virginitate. Tamajo de Salazar wydał w r. 1651 jej życiorys, ale nie przedstawia on wartości historycznej.

Irena, cesarzowa bizantyjska. Urodziła się w Atenach w r. 752. Gdy miała lat szesnaście poślubiono ją cesarzowi Leonowi IV. Po śmierci męża (780) objęła rządy jako regentka. W ich sprawowaniu rychło okazała dużą zręczność i stanowczość. W swej polityce dążyła konsekwentnie do zbliżenia z Zachodem i przezwyciężenia obrazoburstwa. W tym celu przeprowadziła stopniowo zmiany personalne i nawiązała kontakt z Rzymem. Wreszcie za aprobatą papieża Hadriana zwołała do Konstantynopola (786), a następnie do Nicei (787) sobór, który potępił obrazoburstwo. Ciągłość rządów zapewniała sobie stanowczością i podstępem. Mimo to w r. 790 zmuszona była ustąpić na rzecz dorosłego syna, który objął tron jako Konstantyn VI. Przywołana w dwa lata później do współrządów, umiała odzyskać utraconą władzę, chcąc ją zaś ugruntować i zabezpieczyć w r. 797 kazała oślepić syna. Konsekwentnie urzeczywistniała teraz swoje dawne plany. W r. 798 rozpoczęła znowu układy z Zachodem, gdzie właśnie do znaczenia dochodził Karol Wielki. Powstał wówczas projekt małżeństwa cesarzowej z nim, zanim jednak układy uwieńczono jakimkolwiek trwałym osiągnięciem, nowy zamach stanu pozbawił Irenę władzy. Została usunięta najpierw na wyspę Prinkipo, później zaś na bardziej oddaloną wyspę Lesbos. Wkrótce potem, 3 października 803 r., zmarła. Potomność prędko zapomniała o jej żądzy władzy i o bezwzględnych środkach, jakimi się przy niej utrzymywała. Hagiografowie uwypuklili przede wszystkim jej zalety. W końcu Kościół grecki, wdzięczny za jej wysiłki około likwidacji obrazoburstwa, zaczął ją czcić jako świętą. W wielkich monastyrach bizantyjskich ciało jej wystawiono ku czci publicznej, jej imię zaś wpisano do synaksariów pod dniem 9 sierpnia.

Irena Węgierska. Właściwie miała na imię Pryska. Była córką św. Władysława, króla Węgier, i Adelajdy z książąt szwabskich. Około r. 1105 wydano ją za Jana II Komnenosa, późniejszego cesarza Bizancjum (1118- -1143), i wtedy to przyjęła imię Irena, pod którym znana jest w historii. Jako żona cesarza zajęła się fundacją klasztoru Pantokratora w Konstantynopolu i złączonego z nim szpitala. Zmarła około r. 1134 w Bitynii. Kościół wschodni czci ją jako świętą i wspomina w swych synaksariach pod dniem 14 sierpnia. Niekiedy zwie ją także Ksene, bo z kolei to imię zakonne miała przyjąć na łożu śmierci.