Choroby podeszłego wieku. Jak zapobiegać?

Według prognoz demograficznych, liczba osób w wieku powyżej 60 roku życia w połowie XXI wieku gwałtownie wzrośnie. Szacuje się, że w roku 2030 osoby powyżej 65 roku życia będą stanowiły 23 proc. populacji w krajach rozwiniętych i 10 proc. w krajach rozwijających się.

Przygotowane przez ONZ prognozy na lata 2000-2050 dla Polski przewidują natomiast, że liczba obywateli naszego kraju w wieku 60-64 lat wzrośnie o ok. 53 proc, w wieku 75-79 lat o ok. 75 proc, a osób powyżej 80 roku życia nawet o 155 proc. Z tego względu coraz ważniejsza staje się kwestia zapewnienia seniorom odpowiedniej do ich potrzeb opieki medycznej.

Nasza cywilizacja niewątpliwie ma wpływ na wiele chorób powstających u osób starszych. Niektóre schorzenia są warunkowane nie tyle procesami starzenia, co w znacznie większym stopniu stylem życia w XXI wieku.

Postępująca globalizacja, a wraz z nią tempo i styl życia wpływają na większy stres, frustracje, ciągłą rywalizację, co powoduje problemy psychiczne i emocjonalne. Stres i szybkie, niezdrowe tempo życia wpływają także na choroby pokarmowe, układu krążenia, a także na układ hormonalny i funkcjonowanie wielu narządów wewnętrznych. Coraz częstsze zmniejszanie aktywności fizycznej u społeczeństwa wpływa niekorzystnie na układ nerwowy i autonomiczny człowieka. Może powodować także zanik mięśni, zrzeszotnienie kości, nadciśnienie, miażdżycę, otyłość i wiele innych. Wszystkie choroby powstałe na skutek niesprzyjających zmian cywilizacyjnych, a co za tym idzie odmiennym trybem życia człowieka, można nazwać chorobami cywilizacyjnymi.

Epidemiologię geriatryczną cechuje polipatologia, czyli równoczesne występowanie kilku swoistych lub odmiennie przebiegających procesów chorobowych oraz ich współistnienie z fizjologicznymi zmianami starczymi, upośledzającymi sprawność psychiczną i fizyczną. Szacuje się, że po 65 r.ż. u 80% ludzi pojawia się jedna lub więcej chorób somatycznych. Najczęściej są to choroby serca miażdżycopochodne, nadciśnienie tętnicze, osteoporoza, choroby układu ruchu związane ze zwyrodnieniami kości i stawów, zaćma, nowotwory. Inne typowe przypadłości nękające ludzi w podeszłym wieku to upadki, odleżyny, nietrzymanie zwieraczy. Osoby starsze narażone są także w większym stopniu na wiele przypadłości dotyczących sfery psychicznej. Z psychiatrycznych jednostek chorobowych wśród najczęściej spotykanych w tym wieku wymienia się otępienie (w przebiegu choroby Alzheimera, Parkinsona lub miażdzycopochodne), zaburzenia adaptacyjne, zespół stresu pourazowego i inne. Zmiany dotyczące psychiki, które mogą pojawiać się w starszym wieku, to przede wszystkim: zmniejszenie zainteresowań otaczającym światem, zwłaszcza rzeczami nowymi, zasadniczość i sztywność poglądów, lęk przed wszystkim nowym i zmianami, osłabienie kojarzenia, skąpstwo, zbieranie przedmiotów bezużytecznych, drażliwość, skłonność do zamykania się w sobie i depresja.

Przyczyny starzenia się organizmu

Od dawna wiadomo, że jest to proces złożony, wieloczynnikowy. Po pierwsze, uważa się, że starzenie się jest procesem zaprogramowanym genetycznie. Argumentem przemawiającym za genetycznym uwarunkowaniem starzenia się są genetycznie uwarunkowane choroby, w których proces starzenia się przebiega szybciej niż zwykle.

Druga grupa hipotez dotyczących przyczyn starzenia się mówi o „zmęczeniu materiału". W czasie życia organizmu powstają w nim pewne uszkodzenia i wady, które gromadzą się i dają swój efekt w postaci starzenia. W komórkach organizmu działają białka naprawcze, serwisujące stan techniczny organizmu; uważa się, że ich sprawność z biegiem lat również obniża się. Inne przyczyny starzenia to m.in. obniżenie odporności organizmu i zmniejszenie zdolności przystosowawczych do zmian w otaczającym środowisku.

Jak zapobiegać tym zmianom

Za wiele zmian zachodzących w psychice starzejącego się człowieka odpowiedzialne jest jego otoczenie. Spychanie go na margines życia, monotonia i szarzyzna życia może być przyczyną niezadowolenia, frustracji i zamykania się w sobie. Traktowanie ludzi starych jak dzieci (używanie zdrobnień, lekceważenie) może również wyrządzić wiele szkody. W sytuacjach, kiedy brak jest poważnych wskazań do leczenia szpitalnego leczenie powinno być prowadzone w domu. Starszy człowiek funkcjonuje lepiej w znanym sobie otoczeniu. Drastyczna zmiana tego otoczenia, jaką jest przeniesienie do szpitala, może spowodować znaczne pogorszenie codziennego funkcjonowania! Niezwykle istotna jest troska rodziny i otoczenia o sytuację socjalną człowieka starszego.

Choroby układu ruchu w starości

Choroby narządu ruchu są jednym z najczęściej występujących schorzeń u ludzi powyżej 60 roku życia. Największym problemem są zmiany zwyrodnieniowe stawów, zwłaszcza stawów biodrowych i kolanowych, oraz kręgosłupa, które powodują pogorszenie sprawności ogólnej, mogą prowadzić do utraty samodzielności. Leczenie tych schorzeń to przede wszystkim rehabilitacja, leczenie farmakologiczne jako wspomagające lub chirurgiczne przy braku poprawy, progresji zmian. Reumatoidalne zapalenie stawów, mimo że największa zapadalność przypada na IV i V dekadę życia, również występuje u ludzi po 60 roku życia, często z podstępnym początkiem, objawami nakładającymi się na już istniejące zmiany, więc rozpoznanie jest zwykle utrudnione. Osteoporoza, najbardziej rozpowszechniona choroba w wieku starszym, poprzez powikłania w postaci złamań, może doprowadzić do inwalidztwa, do całkowitego uzależnienia od osoby drugiej. Dlatego właściwe postępowanie, współpraca z ortopedą, wczesna rehabilitacja po złamaniach oraz zapobieganie upadkom są tak ważne w leczeniu osób starszych.

Choroby układu krążenia w starości

Jedną z chorób, z którą spotykamy się nagminnie w XXI wieku, jest miażdżyca, wywołująca w największym stopniu negatywne efekty w układzie sercowo-naczyniowym. W wyniku tego schorzenia, na skutek niedotlenienia serca i mózgu, notuje się chorobę niedokrwienną serca, zawały serca, udary mózgowe, przewlekłe niedokrwienia kończyn dolnych i inne. Na pojawienie się objawów tej choroby duży wpływ może mieć wadliwa dieta (wysokotłuszczowa i wysokokaloryczna), otyłość, cukrzyca „starcza", stres, brak aktywności ruchowej, palenie papierosów i wiele innych.

Miażdżyca polega na odkładaniu się w świetle tętnic złogów cholesterolu, wapnia. Zmniejszają one znacznie światło tętnic, a co za tym idzie, utrudniają przepływ krwi.

Miażdżyca występuje najczęściej u mężczyzn po 40 roku życia, natomiast u kobiet około 50-60 lat. Pamiętając o tym, należy z dużą powagą traktować każdy nowo pojawiający się ból w okolicy zamostkowej u osób, które przekroczyły w.w. próg wiekowy. Lekceważenie tego rodzaju bólów może być przyczyną tzw. nagłej śmierci wieńcowej.

Układ oddechowy

Wraz z postępującym procesem starzenia się zwiększa się pojemność powietrza zalegającego w płucach, co za tym idzie, zmniejsza się zdolność oddychania i następuje mniejsze zaopatrzenie komórek w tlen. Z wiekiem u człowieka obserwujemy obniżenie objętości, giętkości i elastyczności płuc. Jest to wynikiem zmian kolagenowych w tkance płuc. Ponadto z wiekiem dochodzi do osłabienia mięśni oddechowych, międzyżebrowych oraz przepony.

Układ pokarmowy i wydalniczy

W wieku starszym obserwować można produkowanie mniejszej ilości soków trawiennych, śliny, jak i osłabienie perystaltyki jelit. Często występujące obstrukcje u osób starszych są właśnie wynikiem zmian zachodzących w układzie pokarmowym.

W przypadku pracy nerek zmniejsza się zarówno ich wymiar jak i wydajność. Krew w związku z tym gorzej jest oczyszczana ze szkodliwych substancji. Filtracja nerek u człowieka w wieku starczym spada o 50% w porównaniu z % poziomem filtracji u dwudziestolatka.

Pytania na przyszłość

Przeciętny Szwed żyje obecnie średnio o 10 lat dłużej niż Polak. Jednak aż 38 proc. szwedzkich 80-latków musi mieszkać w miejscach zapewniających im opiekę. Dlatego już dziś należy zastanowić się, na ile system leczenia i opieki nad starszymi będzie w stanie poradzić sobie z rosnącymi potrzebami. Warto też postawić pytanie, jak powinny wyglądać kierunki badań medycyny wieku podeszłego, by zapewnić wielokierunkowość rozwoju opieki i podniesienia jakości życia osób starszych.