Co sądzimy o wartości rodziny?

Większość Polaków jest przekonanych o niezbywalnej wartości rodziny i jej roli w społeczeństwie, definiuje rodzinę jako małżeństwo kobiety i mężczyzny posiadające dzieci.

Dla większości najważniejszym celem w relacjach wewnątrzmałżeńskich jest urodzenie i wychowanie dzieci. Ponadto większość uważa za ważne znalezienie właściwej równowagi między pracą a rodziną - wynika m. in. z raportu pt. "Rodzina bogactwem (dobrem) dla społeczeństwa" sporządzonego dla Papieskiej Rady ds. Rodziny w perspektywie VII Światowego Spotkania Rodzin, które odbędzie się Mediolanie w dniach 30 maja - 3 czerwca. W dokumencie skoncentrowano się na relacji rodziny i społeczeństwa obywatelskiego.

W Polsce istnieje 6,1 mln rodzin, w których wychowuje się 10,8 mln dzieci do lat 24. Jak wynika z badań Polacy uważają swoje rodziny jako integralny element społeczeństwa, jako społeczne "dobro". Zdecydowana ich większość, bo 78,8% uważa także, że rodzina jest instytucją społeczną, mającą wartość publiczną. Tym samym umieszczają swoje rodziny w strukturze społeczeństwa otwartego. Zaledwie 17,8% stawia swoje rodziny poza tą strukturą, uważając, że rodzina jest tylko kwestią prywatnych wyborów.

Z raportu wynika, że nie tylko "osoby religijne", ale również te, które można określić jako "niepraktykujące", w sumie 95,2% respondentów, zgodnie ze stanowiskiem Katechizmu Kościoła Katolickiego definiującego rodzinę jako małżeństwo kobiety i mężczyzny posiadające dzieci, stoją na stanowisku, że "dla utworzenia rodziny konieczny jest związek mężczyzny i kobiety", tylko 2,2% uważa, że rodziną może być związek dwóch osób tej samej płci.

Zawarcie ślubu odgrywa w opinii prawie 79% respondentów kluczową rolę w stosunkach wewnątrzmałżeńskich; nieważne jest to jedynie dla ok. 2%. Wynika stąd, że tak usankcjonowane związki małżeńskie są harmonijne. Respondenci są "zadowoleni z relacji ze swoim partnerem": zdecydowanie 37%, a w sumie zadowolonych jest prawie 87%; zupełnie niezadowolonych jest tylko ok. 3%. Ślub nie jest traktowany jedynie "formalnie", ale jako akt utrwalający wspólnotę rodzinną. Świadczy o tym fakt, że ponad trzy czwarte respondentów uważa, iż w relacjach wewnątrzmałżeńskich "zaangażowanie się na rzecz stałości związku" jest celem bardzo ważnym, a niecałe 1% nieistotnym.

Odnośnie sytuacji ekonomicznej polskiej rodziny, ponad połowa badanych gospodarstw domowych oceniła swoją sytuację materialną jako przeciętną. Statystyczne dane z 2011 roku wskazują, iż dochód około 2 milionów polskich obywateli (2,2% całej populacji) nie pozwala im wywiązać się z najpilniejszych potrzeb; kolejne 5 milionów (13,15% całej populacji) "musi zadłużać się". Większość wszystkich członków rodzin wielodzietnych z trojgiem lub więcej dzieci żyje w trudnych warunkach.

Prawie dwie trzecie respondentów uważa, że osoby w ich rodzinach "mają poczucie obowiązku pomocy innym członkom rodziny, a nie dochodzenia praw i roszczeń w stosunku do nich"; tylko 4% jest zdecydowanie przeciwnego zdania. Równie przeważająca ilość respondentów deklaruje, że "w przypadku pilnej potrzeby" może na pewno polegać na swojej rodzinie; tylko ok. 2% wątpi w taką możliwość. Pokrywa się to mniej więcej z deklaracją, że "w rodzinie wszyscy wzajemnie pomagają sobie nie oszczędzając siebie", choć wydaje się, że deklaracja wzajemnego świadczenie pomocy w rodzinie dotyczy bardziej rodziny najbliższej.

Dla 26% respondentów "znalezienie właściwej równowagi między pracą a rodziną", by móc przeznaczyć czas na relacje wewnątrzrodzinne, jest zdecydowanie ważne, a łącznie dla 73,5% ważne; tylko dla ok. 4% było to nieważne. Respondenci określając "idealną rodzinę" zdecydowanie preferują model, w którym oboje rodzice pracują zawodowo, w tym: ponad 25% uważa, że oboje rodzice powinni pracować na pełnym etacie (ilość ta zwiększa się o 2% w odnośnym pytaniu o najbliższą przyszłość, a prawie 41% uważa, że jeden z partnerów powinien pracować w "niepełnym wymiarze" (w pytaniu o plany na najbliższą przyszłość rodziny jest to 29,6%). Tylko niecałe 30% uważa, że w "idealnej rodzinie" jeden partner powinien pracować zawodowo, a drugi zajmować się rodziną (w pytaniu o najbliższą przyszłość rodziny jest to niecałe 17%). Oznacza to, że przeciętna rodzina polska: katolicka, wykształcona i reprezentująca przede wszystkim klasę średnią, odeszła od tradycyjnego modelu, w którym tylko mąż zabezpiecza byt rodziny, pracuje w pełnym wymiarze godzin, a żona nie pracuje zawodowo, zajmując się rodziną.

Ponadto respondenci starają się usilnie, aby ich domy rodzinne były "wspólnotami bezpieczeństwa", zgodnie z socjologiczną definicją: rodzina jest "duchowym zjednoczeniem szczupłego grona osób skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, opartym na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną". Tym sposobem domy rodzinne stają się azylem w środowisku społecznym, w którym członkowie rodzin odzyskują równowagę emocjonalną.

Niestety w Polsce zauważa się proces zamykania się rodziny na uczestnictwo w życiu społecznym. W sferze prywatnej respondenci przejawiają dużą aktywność i przedsiębiorczość, natomiast w sferze publicznej nie wypełniają swej roli jako obywatele, nie wierzą w efektywność działań samoorganizującego się, w oparciu o zasadę subsydiarności, społeczeństwa otwartego. Za to - broniąc autonomii rodziny - są skłonni powierzyć państwu swoje sprawy, wykraczające poza ściśle prywatne funkcje. Tym co wstrzymuje ich przed taką ewentualnością jest brak zaufania do władz, które postrzegają jako mało efektywne w działaniach na rzecz rozwoju kraju.

Raport nt. polskiej rodziny pt. "Rodzina bogactwem (dobrem) dla społeczeństwa" opracowany został w ramach międzynarodowego projektu "The Family as a Resource for Society". Przedstawili go wspólnie ks. prof. dr hab. Jerzy Koperek z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II i prof. dr hab. Wiesław Bokajło z Uniwersytetu Wrocławskiego podczas Expert Meeting zorganizowanego w marcu br. w Rzymie przez Papieską Radę ds. Rodziny. Raport przedstawiający obraz rodziny polskiej opiera się na analizie danych zawartych w ankiecie przeprowadzonej w poszczególnych regionach Polski przez Diecezjalne Wydziały Duszpasterstwa Rodzin (2011-2012). Został on już opublikowany przez Radę ds. Rodziny KEP w kwartalniku "Sprawy Rodziny" (96/4/2011) i w formie książkowej wydanej przez Fundację Vita Familiae w wersji polskiej i angielskiej oraz jest dostępny w obu wersjach na stronie internetowej Instytutu Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej KUL.