Czy papież otworzy archiwa z czasów Piusa XII?

W związku z przypadającą 28 października 50. rocznicą ogłoszenia "Nostra Aetate" - soborowej deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich papież Franciszek mógłby otworzyć archiwa watykańskie czasu pontyfikatu Piusa XII (1939-1958), a tym samym czasów Holokaustu.

Powiedział to w rozmowie z austriackim dziennikiem "Die Presse" niemiecki historyk Kościoła prof. Hubert Wolf, który od lat zajmuje się tematem "Watykan a Trzecia Rzesza Niemiecka".

"Jesienią minie 50 lat od chwili, gdy poprzez deklarację “Nostra Aetate" II Sobór Watykański zdefiniował swój stosunek do Żydów. Mogę więc sobie wyobrazić, że papież wykorzysta tę datę" - stwierdził naukowiec z Münster.

W każdym razie - jego zdaniem - otwarcia archiwów należy oczekiwać w niedalekiej przyszłości. Archiwizowaniem dokumentacji zajęto się intensywnie za pontyfikatu Benedykta XVI. "Wszystko jest przygotowane, brakuje jedynie decyzji papieża" - powiedział prof. Wolf.

Jego zdaniem akta mogą w sposób zdecydowany wpłynąć na zmianę oceny przez przyszłe pokolenia, bowiem "o kształtowaniu opinii w Watykanie bardzo mało wiemy". Mało wiemy choćby o tym, co pisali nuncjusze z Wiednia czy Berlina i co było dyskutowane w kongregacjach.

"Kiedy Rzym zwracał się do biskupa czy rządu Rzeszy, znamy wprawdzie tekst z miejscowych archiwów, ale nie wiadomo, w jaki sposób on powstawał, jak wcześniej był omawiany. Dotychczas wiemy tylko o tym, co papież uczynił na zewnątrz, lub czego nie uczynił, nie wiemy natomiast w jaki sposób dochodziło do jego decyzji" - wyjaśniał historyk Kościoła.

Odnosząc się do stwierdzenia gospodyni papieża, która w swoich pamiętnikach napisała, że Pius XII chciał “powiedzieć światu o zbrodniach na ludności żydowskiej", Wolf podkreślił, że “dopiero po otwarciu archiwów dowiemy się, co naprawdę rozważał papież". "Czy zastanawiał się nad zajęciem jednoznacznego stanowiska w sprawie Holokaustu, a jeśli tak - to dlaczego tego nie uczynił? Kto mu doradzał? Czy ktoś powiedział mu, że biskupi holenderscy głośno protestowali przeciwko prześladowaniom Żydów, a w odwecie naziści deportowali ich jeszcze więcej? Tak więc może ostatecznie poznamy prawdziwe motywy tamtych działań papieża" - powiedział prof. Wolf.

Niejasne jest też, kiedy i co w ogóle Pius XII wiedział o Holokauście i kiedy się o nim dowiedział. Możliwe - uważa Wolf - że informacje o tym uzyskał z USA, gdzie był jeszcze jako sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, stąd miał też kontakty. "Pozostaje też pytanie, co dokładnie działo się z informacjami w Kurii Rzymskiej" - zastanawiał się historyk Kościoła.

"Aby na to wszystko uzyskać odpowiedzi z archiwów, potrzeba czasu. Trzeba prześledzić procesy decyzyjne w Watykanie i poukładać puzzle" - powiedział prof. Wolf. W każdym razie - jego zdaniem - kiedy już archiwa będą udostępnione, należałoby przede wszystkim przyjrzeć się raportom z nuncjatur, zwłaszcza tego, "co w nich jest na temat Niemiec i Austrii".

Dopiero w drugiej kolejności należałoby szukać dokumentów na określone tematy, np. dotyczące Kongregacji ds. Nadzwyczajnych. "Czy są tam akta dotyczące Holokaustu? Wtedy należałoby przeanalizować wewnętrzny proces podejmowania decyzji w Sekretariacie Stanu. Kto czytał pisma, kto kierował je dalej, czy papież pisał coś na ten temat? Czy o opinię proszono teologów lub innych specjalistów?" - zaproponował niemiecki historyk Kościoła.