Filmowy ETHOS: Kino i transcendencja

W popkulturze multipleksów kino zdaje się przede wszystkim wracać do swej pierwotnej funkcji jarmarcznej, zdolnej wszakże generować ogromne zyski. Redakcja zamówiła bądź przygotowała zestaw artykułów, w których ukazuje się kino zdolne nie tylko poruszyć widza dynamizmem ruchomych obrazków, ale też potrafiące zachwycić obrazem i zainspirować głęboką refleksję: otworzyć na transcendencję.

Pytania o istotę filmu i filmowego języka stawiane są w tekstach – po raz pierwszy tłumaczonych na polski – Stanleya Cavella (emerytowanego profesora Harvardu) i Karen Hanson (rektor Indiana University), która polemizuje z sugestią A. Astruca, że współcześnie Kartezjusz zastąpiłby język pisanej rozprawy językiem filmu. Film i filozofia mówią inaczej, jednakże z twórczości Bergmana czy Tarkowskiego emanowała głębia ludzkiego doświadczenia i pytania fundamentalne, a i dziś, choć estetyka filmowego przekazu ewoluuje, kino wciąż potrafi otwierać na transcendencję. Oczywiście, różne są konteksty przekraczania dosłowności – pokazują to np. artykuły Marioli Marczak (kino metafizyczne) czy Krzysztofa Kornackiego, który kreśli szeroką panoramę filmowych sposobów prezentacji Boga i tego, co boskie. Również teksty Waldemara Frąca i ks. Andrzeja Lutra interpretują owo otwarcie na transcendencję – poprzez filmowe dramaturgie przemijania czy duchowej przemiany.

Dopełnieniem niejako powyższej problematyki są filmowe zmagania z historią. Przedstawiają je m.in. Marcin Werner (polska „bitwa o pamięć” po 1989 r.) i Andrzej Wajda w rozmowie z ks. A. Lutrem (tytuł przeprowadzonej w 2009 roku rozmowy: „Chory na Polskę”).

W „filmowym” ETHOS-ie wędrujemy w głąb filozofii i praktyki filmu, przemierzając jednocześnie różne rejony produkcji kinowej – od Hollywood (Marek Adamczak), poprzez zachodnią Europę, Polskę (Jerzy Płażewski), Rosję (Joanna Wojnicka), aż po Daleki Wschód (Piotr Kletowski). Zostaje przy tym przywołanych ponad sto filmów – od Pulp Fiction i Matrix po Wielką ciszę i Wyspę, a z polskich obrazów: od Kanału po współczesne kino offowe (Teraz i zawsze). Ponadto o filmowaniu muzyki jazzowej napisał Maciej Nowak, a obszerna wkładka ilustruje prezentację polskiego plakatu filmowego (Marta Kurpik). Nie o filmach piszą natomiast Maria M. Dylewska (teologia ikony), Piotr Wojciechowski (Kresy), Cezary Ritter (Rok Chopinowski) i ks. Jerzy Szymik (wiersze). ETHOS zamieszcza także recenzje, omówienia, sprawozdania i bibliografię wypowiedzi papieskich (Jana Pawła II i Benedykta XVI) o znaczeniu sztuk audiowizualnych.

Jan Paweł II – patron wydającego kwartalnik Instytutu KUL – stał się bohaterem wielu filmów: pisze o nich ks. Marek Kotyński CSsR. Warto więc jeszcze zacytować fragment z zamieszczonego w ETHOS-ie przemówienia z Los Angeles, wygłoszonego do pracowników środków przekazu w 1987 r. nieopodal światowej „fabryki snów”:

„Nieustannie zajmując się w swojej pracy obrazami, stajecie przed pokusą, by uznawać je za rzeczywistość. Starając się zaspokoić marzenia milionów ludzi, możecie zagubić się w świecie fantazji. W tym właśnie punkcie musicie okazywać troskę o swoją prawość, która będzie współbrzmiała z Waszą godnością. Jesteście bowiem ważniejsi niż sukces, cenniejsi niż jakikolwiek budżet”.