Gniezno: kult św. Wojciecha wciąż żywy

Gniezno jest najstarszym i największym w Polsce ośrodkiem kultu św. Wojciecha - patrona Polski i archidiecezji gnieźnieńskiej. W gnieźnieńskiej katedrze znajdują się relikwie męczennika, do których każdego roku przybywają tysiące pielgrzymów. W tym roku odpust ku czci św. Wojciecha odbywa się w dniach 3-4 maja. Będzie to również pierwsze z czterech zaplanowanych ogólnopolskich dziękczynień za kanonizację Jana Pawła II.

Pierwszym aktem kultu biskupa męczennika było wykupienie jego ciała z rąk Prusów przez księcia Bolesława Chrobrego. Jak podaje "Passio sancti Adalberti" i hagiografia, władca zapłacił za nie tyle złota, ile ważyło. Następnie złożył w gnieźnieńskim kościele na Wzgórzu Lecha, w ołtarzu, którego antependium i oba boki wyłożone były złotymi płytami.

W marcu 1000 roku do grobu św. Wojciecha pielgrzymował młody cesarz Otton III, pokonując ostatni odcinek pielgrzymki boso. Wówczas odbył się sławny Zjazd Gnieźnieński, podczas którego ogłoszono papieską decyzję o erygowaniu pierwszej polskiej archidiecezji i metropolii ze stolicą w Gnieźnie z pierwszym arcybiskupem Radzymem Gaudentym.

Kolejny ślad kultu św. Wojciecha odnotowuje najstarsza kronika polska mówiąca, że w przeddzień uroczystości konsekracji katedry w 1097 roku św. Wojciech w postaci zbrojnego jeźdźca na siwym koniu miał uratować pewien gród od najazdu Pomorzan.

Kolejny ślad odnajdujemy w XII wieku, kiedy w czasie odbudowy katedry znaleziono prawdopodobnie część relikwii św. Wojciecha. W związku z uroczystym przeniesieniem ich w katedrze gnieźnieńskiej do dziś obchodzona jest 20 października uroczystość "Translatio sancti Adalberti".

W XIII wieku kult św. Wojciecha zdecydowanie rozkwitł. Z tego i nieco wcześniejszego okresu pochodzą dokumenty noszące podpisy książąt wielkopolskich i tę samą datę - 23 kwietnia, co wskazuje na to, że uroczystości patronalne ku czci św. Wojciecha odbywały się już wówczas w jakiejś formie zorganizowanej. W XIII wieku, z polecenia arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki, we wszystkich kościołach prowincji miała też zostać spisana, a następnie odczytywana i śpiewana historia św. Wojciecha. Czyniono to w dniu śmierci męczennika 23 kwietnia i podczas uroczystości przeniesienia relikwii 20 października.

Do grobu św. Wojciecha pielgrzymowały także koronowane głowy. U relikwii męczennika modlił się często Bolesław Pobożny - według zachowanych źródeł w latach 1242-1278 dziesięciokrotnie. Również Przemysł II przed uzyskaniem korony królewskiej pielgrzymował do Gniezna siedmiokrotnie. U relikwii św. Wojciecha modlił się także Władysław Jagiełło po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem. Ostatnie kilkanaście kilometrów z Trzemeszna do Gniezna szedł pieszo. Orędownictwu św. Wojciecha polecił się także król Zygmunt Stary, który wobec zagrożenia tureckiego w 1511 roku publicznie oświadczył, że zamiast liczyć na pomoc innych narodów lub szczęście wojenne, woli liczyć na św. Wojciecha.

Wyrazem kultu św. Wojciecha były również dokonywane na przestrzeni dziejów przez arcybiskupów i kanoników gnieźnieńskich liczne drogocenne fundacje. Znaczną ich część można jeszcze dziś podziwiać w katedrze gnieźnieńskiej. Kult św. Wojciecha propagowała również sztuka. Najświetniejszym przykładem są romańskie Drzwi Gnieźnieńskie, na których ukazano żywot świętego jako wzór godny naśladowania.

Współcześnie kult biskupa męczennika propaguje Towarzystwo św. Wojciecha działające na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej i diecezji bydgoskiej. Liczące kilkuset członków bractwo uważane jest za kontynuatora XIX-wiecznej Straży św. Wojciecha. Zostało reaktywowane przez Prymasa Polski kard. Józefa Glempa dekretem z dnia 20 czerwca 1990 roku. Jego działalność streścić można w trzech słowach: kult, formacja, reprezentacja. Pierwsze oznacza ciągłą troskę o rozwój kultu patrona, drugie świadome pogłębianie własnej wiary, trzecie czynne uczestniczenie w uroczystościach religijnych, zwłaszcza tych ku czci św. Wojciecha.

Członkowie bractwa ubrani w charakterystyczne granatowe płaszcze, które otrzymują po rocznym przygotowaniu, angażują się w organizację wielu uroczystości i wydarzeń kościelnych. Płaszcze dla nowych członków święci co roku Prymas Polski podczas nieszporów inaugurujących uroczystości odpustowe.

W Gnieźnie działa również Fundacja św. Wojciecha-Adalberta, która podtrzymuje tradycję Zjazdu Gnieźnieńskiego, organizując i koordynując nowożytne zjazdy gnieźnieńskie.

Do spuścizny św. Wojciecha sięga także Świętowojciechowa Rodzina Misyjna skupiająca duchownych i świeckich angażujących się w dzieło misyjne Kościoła.