Jak powinien działać zespół badający kwestię wykorzystania w Kościele?

Biskupi zdecydowali o powołaniu zespołu, który ma przebadać archiwa państwowe i kościelne „pod kątem tego, jak w przeszłości wyglądała praktyka rozwiązywania problemów związanych z przestępstwami seksualnymi niektórych duchownych wobec małoletnich”. - Wszyscy biskupi byli za, nikt nie był przeciw – powiedział po zebraniu KEP abp Wojciech Polak.

Delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży mówił, że szczegóły dotyczące tego gremium będą dopiero ustalane. Można zatem mówić, że biskupi zdecydowali na razie o uruchomieniu prac koncepcyjnych. Dopiero po ustaleniu zakresu zadań takiego zespołu możliwe będzie jego powołanie. Na razie zatem nie wiadomo, czy prace pójdą w kierunku niezależnej komisji – np. na wzór francuski, która po przebadaniu archiwów opublikuje raport na temat pedofilii w Kościele w Polsce.

Sama decyzja o przystąpieniu do takich prac jest pewnego rodzaju przełomem. Pierwsze głosy o konieczności powołania zespołu badawczego pojawiły się bowiem już w 2019 roku po emisji pierwszego filmu braci Sekielskich. Wtedy biskupi podchodzili do tematu ostrożnie. Podczas gdy jedni twardo byli za stworzeniem takiego gremium, inni otwarcie się temu pomysłowi sprzeciwiali. Rozmowy między hierarchami trwały. I ostatecznie teraz, gdy rozpoczęła się burza wokół Jana Pawła II, zapadła decyzja, by trudną przeszłość zbadać.

Dobrze byłoby, gdyby ów zespół był faktycznie niezależny, tzn. żeby dostał wolną rękę do prowadzenia badań. Tu musi być zatem dobra wola ze strony biskupów, by kościelne archiwa udostępnić badaczom. Kluczowe pytanie brzmi: w jakim zakresie? Arcybiskup Grzegorz Ryś tłumaczy, że punktem wyjścia winno być zbadanie archiwów państwowych i dopiero potem konfrontacja materiałów z tym, co leży w archiwach kościelnych. To jedna z metod. Tyle tylko, że w ten sposób da się wyodrębnić sprawy, którymi w jakiś sposób zajęły się władze państwowe. Po tych prowadzonych tylko na gruncie prawa kanonicznego lub zgłoszonych, lecz nie podjętych przez Kościół w archiwach państwowych śladu nie będzie. A zatem koniecznym będzie ustalenie tego, w jaki sposób te przypadki znaleźć i przebadać. Nie sądzę, by badacze dostali dostęp do pełnego zasobu archiwów kościelnych. W kuriach są bowiem archiwa tajne, których z reguły się nie udostępnia. Być może kwestię tę da się rozwiązać, korzystając właśnie z doświadczeń komisji w krajach zachodnich, bo one, wbrew pozorom, pełnego dostępu nie miały, a jednak raporty stworzyć się udało.

Kolejną kwestią jest ustalenie zakresu czasowego, jakim powinna zająć się komisja. Konieczne jest ustalenie pewnych ram. Jaką datę wybrać za początkową, jaką za końcową? Z kwerend KEP, które są od kilku lat prowadzone, wynika, że najstarsza krzywda, jaką zgłoszono po roku 1990 dotyczyła roku 1950. Ale w archiwach IPN można znaleźć sprawy z lat 40. XX wieku. A zatem czy rok 1945, czy może jednak 1950? Data końcowa: 1989 – upadek PRL, a może 2020? Te kwestie trzeba określić na etapie powoływania komisji.

Kolejna rzecz, to wspomniana już tu niezależność komisji. Czy biskupi wskażą jedną konkretną osobę, której powierzą misję uformowania komisji – tak jak to było we Francji? Czy może sami dokonają selekcji kandydatów, uwzględniając rzecz jasna ich kompetencje? Jakich specjalistów do takowego zespołu powołać? Nie ulega wątpliwości, że winien on mieć charakter inderdyscyplinarny i być złożony z prawników, psychologów, psychiatrów, socjologów, itd. Nie można wyobrazić sobie działania takiego zespołu bez udziału osób pokrzywdzonych. Trudno też sobie wyobrazić jakiekolwiek prace bez wysłuchania osób pokrzywdzonych, bez dania im czasu na złożenie swoich relacji, świadectw.

Wskazuję tu na kilka tematów, które trzeba rozstrzygnąć właśnie na etapie prac koncepcyjnych. Bez ustalenia ram działania żaden zespół nie będzie w stanie podjąć jakichkolwiek prac. Z powyższego wynika, że od momentu powołania zespołu do dnia, w którym faktycznie rozpocznie on swoją pracę, minie co najmniej kilka miesięcy. Potem ciężka robota badawcza. Jakiegoś raportu z prac można oczekiwać najwcześniej za dwa lata – może gdzieś jesienią 2025 roku. Można się spodziewać, że czekać nas będzie wtedy kolejna burzliwa debata, ale ona musi się wreszcie kiedyś odbyć. Sądzę, że dla wspólnoty Kościoła będzie ona oczyszczająca i uzdrawiajająca, a o to przecież de facto chodzi.