Papież: w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa miłosierdzie i sprawiedliwość muszą się wzajemnie uzupełniać

Podczas audiencji dla uczestników Międzynarodowego Kursu przygotowanego przez Trybunał Roty Rzymskiej ‘Dziesięć lat po reformie kanonicznego procesu małżeńskiego’ Leon XIV zachęcił ich do rozważenia aspektów prawnych, kościelnych i duszpasterskich całego postępowania. Wskazuje, że w sądownictwie „każdy wierzący, każda rodzina, każda wspólnota potrzebuje prawdy o ‘swojej własnej sytuacji kościelnej’ i powtarza, że ‘małżeństwo nie jest ideałem, lecz kanonem prawdziwej miłości między mężczyzną a kobietą’”.

Ukazała się nowa książka papieża Leona. „Siła Ewangelii. Wiara chrześcijańska w 10 słowach”

Wydarzenia

Procesy o stwierdzenie nieważności sakramentu małżeństwa nie powinny być traktowane jako ‘czysto techniczna dziedzina’ dotycząca ‘wyłącznie specjalistów’, ani jako takie, które mają na celu ‘jedynie uzyskanie wolnego statusu osób’. Dotyczą bowiem wymiarów prawnych, kościelnych i duszpasterskich, które są ze sobą powiązane. Leon XIV wskazał na to uczestnikom Międzynarodowego Kursu organizowanego przez Trybunał Rzymskiej Roty, zatytułowanego: „Dziesięć lat po reformie kanonicznego procesu małżeńskiego”, którego pragnął papież Franciszek. Audiencja odbyła się dziś, 21 listopada, w Sali Klementyńskiej Pałacu Apostolskiego.

Święta Władza’ i ‘Służba Prawdzie’

W swoim długim przemówieniu papież zaprasza nas przede wszystkim do refleksji nad dwoma eklezjologicznymi założeniami procesów sądowo-kościelnych: ‘świętą władzą’, ‘uczestniczącą’ we ‘władzy Chrystusowej’, która jest sprawowana ‘w służbie prawdy’, jako ‘droga poznania i przyjęcia ostatecznej Prawdy, którą jest sam Chrystus’, oraz ‘tajemnicy przymierza małżeńskiego’.

Fundamentalny aspekt służby duszpasterskiej odgrywa rolę we władzy sądowniczej: diakonia prawdy. Każdy z wiernych, każda rodzina, każda wspólnota potrzebuje prawdy o własnej sytuacji kościelnej, aby dobrze realizować drogę wiary i miłości. W tym ujęciu znajduje się prawda o prawach osobistych i wspólnotowych: prawda prawna deklarowana w procesach kościelnych jest aspektem prawdy egzystencjalnej w kontekście Kościoła.

Miłosierdzie i sprawiedliwość

Ale to na Jezusie ‘pokornym i miłosiernym’ Sędzim, jak przedstawiono w dwóch Motu proprio, które zapoczątkowały reformę procesu kanonicznego w sprawach stwierdzenia nieważności małżeństwa – Mitis Iudex Dominus Iesus dla Kodeksu Prawa Kanonicznego, oraz Mitis et Misericors Iesus dla Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich – papież Leon XIV się zatrzymuje. Jeśli „w sądzie Bożym o zbawieniu Jego przebaczenie skruszonemu grzesznikowi zawsze działa”, to „ludzki sąd o nieważności małżeństwa nie powinien być jednak manipulowany fałszywym miłosierdziem.” Ponieważ należy uznać za „niesprawiedliwą każdą czynność sprzeczną ze służbą prawdzie". Ale faktem pozostaje, że „we właściwym wykonywaniu władzy sądowej należy okazać prawdziwą łaskę.” Aby to wszystko lepiej wyjaśnić, papież przytacza św. Augustyna, który w swojej De civitate Dei pisze: „Czym jest miłosierdzie, jeśli nie pewnym współczuciem serca dla cierpienia innych, które, jeśli to możliwe, jesteśmy zachęcani, by je złagodzić? A takie działanie jest użyteczne w sytuacji, gdy miłosierdzie jest ofiarowane w taki sposób, by zachować sprawiedliwość, zarówno w pomocy potrzebującym, jak i w przebaczeniu skruszonym.”

W tym świetle proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa można postrzegać jako wkład tych, którzy działają zgodnie z prawem, aby zaspokoić potrzebę sprawiedliwości, która jest głęboko zakorzeniona w sumieniu wiernych, a tym samym spełnić sprawiedliwe dzieło motywowane prawdziwym miłosierdziem. Cel reformy: dążenie do dostępności i szybkości w procesach, ale nigdy kosztem prawdy, jawi się więc jako przejaw sprawiedliwości i miłosierdzia.

Małżeństwo, kanon prawdziwej miłości między mężczyzną a kobietą

Leon XIV podkreśla więc, że w procesie o stwierdzenie małżeństwa zawsze należy brać pod uwagę ‘teologiczny fundament’ małżeństwa, czyli ‘o ile jest ono zawarte przed Stwórcą’, i powtarza, że ten sakrament jest „kanonem prawdziwej miłości między mężczyzną a kobietą.”

W Jubileuszu dla Rodzin wspomniałem, że „małżeństwo nie jest ideałem, lecz kanonem prawdziwej miłości między mężczyzną a kobietą: miłością całkowitą, wierną, płodną”. Jak podkreślił papież Franciszek, małżeństwo „jest rzeczywistością o precyzyjnej więzi”, „jest darem Bożym dla małżonków”.

W przypadkach stwierdzenia nieważności dla papieża decydująca jest „świadomość działania na rzecz prawdy w konkretnym związku”. Należy ocenić przed Bogiem, czy istnieje „obecna rzeczywistość una caro – jednego ciała”, „która trwa wiecznie w zwykłym życiu małżonków, mimo wszelkich niepowodzeń relacji.”

Proces sądowy jako narzędzie sprawiedliwości

Służba prawdzie była wielokrotnie przypominana przez papieży, zauważa Leon XIV, przypominając, że Benedykt XVI, w Przemówieniu do Roty Rzymskiej, z 28 stycznia 2006 r. definiuje kanoniczny proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa jako „zasadniczo instrument do ustalenia prawdy o więzi małżeńskiej”, którego ‘konstytutywnym celem’ jest zatem ‘służyć prawdzie’, podczas gdy papież Franciszek w preambule do Mitis Iudex, ‘wyjaśniając znaczenie reformy’, precyzował, że chciał pójść ‘w ślady’ swoich poprzedników, „którzy chcieli, aby sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa były rozpatrywane sądowo, a nie administracyjnie”, aby „w najwyższym stopniu chronić prawdę o świętej więzi.”

Instytucja procesu sądowego musi być doceniana, postrzegając ją nie jako uciążliwe nagromadzenie wymogów proceduralnych, lecz jako narzędzie sprawiedliwości. W rzeczywistości, bowiem przeprowadzenie dochodzenia i zapewnienie, że strony, w tym obrońca węzła małżeńskiego, mogą przedstawić dowody i argumenty na poparcie swojego stanowiska oraz znać i oceniać te same elementy przedstawione przez drugą stronę, w procesie prowadzonym i rozstrzygniętym przez bezstronnego sędziego, jest wielkim dobrem dla wszystkich zaangażowanych i dla samego Kościoła.

Poszukiwanie prawdy i salus animarum

Papież zachęca, aby proponować „pojednanie między małżonkami, a nawet, gdy to możliwe, dążyć do potwierdzenia ważności małżeństwa". Przyznaje, jednak, że istnieją „przypadki, w których konieczne jest odwołanie się do procesu, ponieważ nie wszystko jest dostępne dla stron”. I to właśnie wtedy, gdy w kwestii stwierdzenia nieważności małżeństwa chodzi o „publiczne dobro kościelne”,  „wyraz służby Pasterzy prawdzie o nierozerwalnej więzi małżeńskiej, która jest fundamentem rodziny i Kościołem domowym”. Krótko mówiąc, należy pamiętać o ‘poszukiwaniu prawdy’ oraz ‘salus animarum – zbawieniu dusz’, które w każdym przypadku jest „najwyższym prawem i celem procesów małżeńskich w Kościele”.

Etyka sądowa, skupiona na prawdzie o tym, co jest sprawiedliwe, musi inspirować wszystkich prawników, każdego w swojej roli, do udziału w pracy na rzecz sprawiedliwości i prawdziwego pokoju, do których ma ten proces doprowadzić.

Działalność sądowa Kościoła i opieka duszpasterska nad rodziną

Leon XIV: „Dbajmy o godne celebrowanie liturgii Słowa”

Kościół

Na koniec papież Leon XIV uznaje, że w duszpasterskiej trosce o rodzinę ‘działalność sądowa Kościoła w obszarze małżeństwa’ jest również ostatnio poruszana. Zaleca więc, by ‘praca trybunałów kościelnych’ nie była ignorowana ani lekceważona. One zaś z kolei „nie mogą zapominać, że ich konkretny wkład w sprawiedliwość jest częścią pracy na rzecz dobra rodzin, ze szczególnym uwzględnieniem tych, którzy mają trudności”. To dzieło, które „należy do każdego w Kościele”: pasterzy, wiernych i tych, którzy działają w obszarze prawa. To właśnie „synergia między duszpasterską uwagą wobec sytuacji krytycznych a sferą sądowniczą” doprowadziła do uaktualnienia „procedury wstępnego dochodzenia”, a także do „ustalenia ewentualności istnienia powodów wszczęcia sprawy o stwierdzenie nieważności”, mówi papież. On sam jeszcze kilka lat temu posługiwał pośród tych „pracowników wymiaru sprawiedliwości w Kościele" i widzi w tej posłudze „wielkie przenikanie się rzeczywistości kościelnej, prawnej i duszpasterskiej”.