Stulecie metropolii krakowskiej. Dlaczego powstała? "Sapieha był przeciwny, sprawa była skomplikowana"

28 października 1925 r. diecezja krakowska podniesiona została do rangi archidiecezji i stała się siedzibą nowo utworzonej metropolii krakowskiej. Pierwszym arcybiskupem został biskup krakowski książę Adam Stefan Sapieha, choć jako jedyny członek Konferencji Episkopatu Polski był przeciwny takiemu podziałowi. 100-lecie metropolii uczcili krakowscy biskupi podczas uroczystości na Wawelu 28 października 2025 r.  

Dlaczego powstała metropolia krakowska? 

28 października 1925 roku. Papież Pius XI wydaje bullę „Vixdum Poloniae Unitas”. Wyznacza ona nowy podział polskich diecezji. Dzieje się to w trudnym dla Polski czasie, bo zaledwie 7 lat po odzyskaniu niepodległości po 123 latach zaborów. – Sprawa była skomplikowana. Właściwie pierwsze dyskusje dotyczące zmiany organizacji Kościoła w Polsce rozpoczęły się niedługo po odzyskaniu niepodległości. Biskup podlaski, Henryk Przeździecki został upoważniony do tego, żeby zebrać opinie biskupów, jak oni widzą nową organizację Kościoła w Polsce, za czym się opowiadają – mówi ks. prof. dr hab. Bogdan Stanaszek, kierownik Katedry Historii XIX i XX wieku w Instytucie Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

Ówczesny biskup krakowski, Adam Stefan Sapieha przedstawił swoją propozycję – pozostanie przy dotychczasowych 3 metropoliach – gnieźnieńskiej, warszawskiej i lwowskiej – ale z aktualizacją ich granic. Kluczową kwestią było dla niego zjednoczenie. – Po rozbiciu na poszczególne części zaborcze, to było coś, co było fundamentalną rzeczą w całym życiu społecznym, gospodarczym, ale też Kościół miał się do tego przyczynić. (…) Na ten aspekt kładł nacisk biskup Sapieha – podkreśla ks. prof. dr hab. Stanaszek. Zwraca przy tym uwagę na zasadność racji krakowskiego hierarchy. – Jeżeli sięgniemy do stosunkowo niedawnych wydarzeń z 1992 roku (przyp. red. ostatnia reforma struktur diecezjalnych w Polsce), widać było jeszcze wtedy, że niektóre zmiany diecezjalne, które zostały wprowadzone, powodowały pewne napięcia, bo były diecezje, które połączyły w sobie ziemie różnych zaborów. Było to widoczne zwłaszcza wśród księży wychowanych w różnych seminariach, w różnych tradycjach. 1992 rok to jest przecież 70 lat od wydarzeń, o których mówimy – wskazuje historyk.

Bulla papieża Piusa XI „Vixdum Poloniae unitas” wniosła wiele w zakresie organizacji Kościoła katolickiego w Polsce w szczególnym czasie, tuż po odzyskaniu niepodległości. – Nowa sytuacja, nowe granice, a przede wszystkim niepodległość sprawiły, że trzeba było na nowo zorganizować całą strukturę Kościoła. (…) Dotychczasowy biskup krakowski otrzymał wtedy tytuł arcybiskupa. Tym pierwszym arcybiskupem w dziejach Kościoła krakowskiego był książę, a późniejszy kard. Adam Stefan Sapieha – wyjaśnia abp Marek Jędraszewski.

Na skutek tej decyzji archidiecezja krakowska wyrosła na drugi ośrodek Kościoła w Polsce

Choć Sapieha jako jedyny członek Konferencji Episkopatu Polski był przeciwny, został przegłosowany, a obowiązującym stał się podział na 5 metropolii, w tym także nową – krakowską. Zmiany w terytorium, od wtedy już, archidiecezji krakowskiej nie były wielkie. Przyłączono do niej 10 parafii z diecezji kieleckiej, co w praktyce oznaczało ok. 30 tys. wiernych. Jeszcze mniejszy przypływ nastąpił z diecezji tarnowskiej. Bulla „Vixdum Poloniae Unitas” rozstrzygnęła o przynależności Spisza i Orawy, który stał się wówczas częścią nowej archidiecezji.

– Zmiany terytorialne są niewielkie i nie na to trzeba położyć akcent. Akcent dotyczy spraw o większym wymiarze, spraw także ogólnopolskich – zauważa ks. prof. dr hab. Bogdan Stanaszek. Nowy porządek podnosił znaczenie archidiecezji krakowskiej, która – szczególnie w okresie powojennym – wyrosła na drugi ośrodek w Kościele w Polsce. – To nie było tak, że od razu w 1925 roku wydarzyła się rewolucja. (…) Skutki były dalekosiężne. (…) Znaczenie Metropolii Krakowskiej nie ulega wątpliwości. Tu trzeba pamiętać także o całym dziedzictwie Jana Pawła II. To także autorytet kard. Sapiehy, autorytet, który zyskał jako arcybiskup w czasie II wojny światowej, potem autorytet Karola Wojtyły. To niewątpliwie jest dziedzictwo, które jest aktualne i mocne. Ma przesłanie znacznie szersze, także przez rolę Krakowa nie tylko w Polsce, ale i na świecie – wyjaśnia kierownik Katedry Historii XIX i XX wieku.

Na Wawelu świętowano stulecie metropolii

Od tych wydarzeń mija dokładnie 100 lat. 28 października w Krakowie odbyły się w związku z tym obchody rocznicowe. Wzięli w nich udział biskupi diecezji tworzących Metropolię Krakowską współcześnie, ale i w przeszłości. – Pragniemy spotkać się (…), aby wspólnie dziękować Bogu za tamte historyczne, niezwykle ważne dla Kościoła w Polsce wydarzenie – podkreślał metropolita krakowski przed uroczystościami w katedrze na Wawelu.

Znaczenie Krakowa na mapie struktur Kościoła katolickiego w Polsce to jednak historia znacznie dłuższa niż 100 lat. Korzenie biskupstwa krakowskiego sięgają bowiem roku 1000. – Obszar biskupstwa krakowskiego to 54 tys. km kw. Wiele wsi, wiele miast. Biskup krakowski był najbogatszym biskupem wśród Episkopatu polskiego – podkreśla dr hab. Tomasz Graff, prof. UPJPII.

Źródło: diecezja.pl / mł