List Alberta Einsteina dotarł do Warszawy

List Alberta Einsteina, rozkazy Józefa Piłsudskiego i cysterską "Księgę cudów" z XIII w. można obejrzeć na wystawie "Archiwa warszawskie dawniej i dziś" otwartej w Warszawie. "To autentyczne skarby kultury i nauki polskiej" - przekonują twórcy ekspozycji.

- Wybierając obiekty do prezentacji kierowano się przede wszystkim tym, aby były one interesujące dla bardzo szerokiego i zróżnicowanego kręgu zwiedzających i żeby stworzyły portret zbiorowy warszawskich archiwów z całą różnorodnością i bogactwem zgromadzonych w nich pamiątek narodowych z okresu od XIII w. po czasy współczesne - powiedziała na uroczystym otwarciu wystawy jej autorka dr Joanna Arvaniti z Polskiej Akademii Nauk Archiwum w Warszawie.

Na wystawie zgromadzono ok. 320 eksponatów, które umieszczono na ponad 40 tablicach w czterech częściach ekspozycji. Widzowie mogą podziwiać reprodukcje najcenniejszych papierowych i pergaminowych dokumentów, fotografii, medali, map, grafik, listów i druków ze zbiorów warszawskich archiwów.

Bogato prezentowana jest korespondencja np. list Alberta Einsteina z 1946 r. do polskiego fizyka, prekursora telewizji i holografii Mieczysława Wolfkego, zaproszenie Henryka Sienkiewicza skierowane do jego kuzyna Romana Szwoynickiego na rodzinne spotkanie z uwagą "początek rady o ósmej wieczorem punkt", a także list do Naczelnego Wodza od anonimowego ochotnika chcącego zostać "żywą torpedą" ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego. Archiwum to przedstawiło także dokumenty przypominające narodziny i obronę niepodległości Polski związane z postacią Józefa Piłsudskiego, m.in. jego odezwy i rozkazy.

Najstarszy dokument na wystawie pochodzi z 1273 r. (ze zbiorów archiwum PAN). Jest to fragment pergaminowej cysterskiej "Księgi cudów" z opactwa w Kołbaczu z charakterystycznymi otworami - pozostałościami po naroślach na skórze młodej kozy, na której sporządzono dokument. Uwagę widzów zwracają także ozdobne inicjały tekstu księgi z dobrze zachowanymi kolorami. Archiwum PAN przedstawiło także najstarsze na wystawie zdjęcie - reprodukcję dagerotypu sprzed 1860 r. przedstawiająca rodzinę autora sześciotomowego "Słownika języka polskiego" Samuela Bogumiła Lindego. Widzowie mogą podziwiać także "zaszczytny" medal autorstwa nadwornego medaliera królewskiego Jana Filipa Holzhaeussera. Medal ten ze słynną inskrypcją "Sapere auso" (łac. Temu, kto ośmielił się być mądrym) przyznał w 1765 r. ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski wybitnemu publicyście i pedagogowi Stanisławowi Konarskiemu.

"Widzowie mogą także zobaczyć najstarszy zachowany dokument dotyczący Warszawy, który pochodzi z 26 lipca 1376 r. i zawiera zgodę księcia Janusza I na wybudowanie w Warszawie łaźni miejskiej" - powiedziała PAP Anna Belka z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy, które w dawnych czasach nazywane było "Skarbnicą". O archiwum tym zachował się wiersz zamieszczony w przewodniku po Warszawie "Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy" z 1643 r. "Z tejże izby sklep potężny/ Drzwi żelazne, w mury mężny/ W którym chowają klejnoty/ Przywileje, miejskie cnoty/ W szafach dość ksiąg rozmaitych/ I dla skarbów pospolitych/ Skrzynie stoją swym porządkiem/ Jedna wedle drugiej rządkiem/" - brzmi opis "Skarbca", który znamy dzięki przekazowi Adama Jarzębskiego, muzyka i architekta króla Władysława IV.

Emocje na wystawie budzą także dokumenty z XX w., w tym fotografie z okresu II wojny światowej. Widzowie mogą zobaczyć m.in. słynne zdjęcie z przebiegu likwidacji getta warszawskiego wiosną 1943 r. (przedstawia matki z dziećmi z podniesionymi rękoma przed lufami karabinów niemieckich żołnierzy) pochodzące z Raportu Juergena Stroopa, które zostało wysłane do jednego z przywódców III Rzeszy, szefa SS i Gestapo, Heinricha Himmlera.

Wstrząsające wrażenie robią także zdjęcia ruin budynków z okresu Powstania Warszawskiego np. nieupowszechniane dotychczas zdjęcie z widokiem na Krakowskie Przedmieście ze ścielącymi się dymami i rozrzuconymi po ulicy przedmiotami, które z okna Pałacu Staszica wykonał w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. uczestnik powstania Seweryn Braun.

Dokumenty dotyczące historii najnowszej Polski przygotował także IPN. Wśród nich można zobaczyć zdjęcia operacyjne SB wykonane podczas demonstracji w marcu 1968 r., pierwszej wizyty Jana Pawła II w Polsce w 1979 r. i w czasie pogrzebu Grzegorza Przemyka zamordowanego przez milicjantów w 1983 r. Ponadto IPN przedstawił fragmenty akt operacyjnych SB niszczonych przez komunistycznych funkcjonariuszy na przełomie 1989 i 1990 r.

Wystawa będzie prezentowa w dniach od 22 września do 21 października. Poprzedza ona konferencję "Wkład archiwistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej", która odbędzie się w dniach 20-21 października w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Głównym Akt Dawnych i IPN.