Dzień Motyli 2021. Zobacz galerię

Na przestrzeni kilku ostatnich stuleci wprowadzono wiele kryteriów podziału motyli – systematyka ta jest bardzo złożona i często niejednorodna. Dla postronnych obserwatorów pożyteczny może być podział (jaki często stosowany jest także w różnego rodzaju atlasach) na motyle dzienne oraz ćmy, czyli motyle nocne. Czasami też stosuje się rozróżnienie ze względu na wielkość owadów.

Motyle są zwiastunami nadchodzącej wiosny, choć pierwsze, jakie widzimy, nie są jeszcze kolorowe – jako pierwsze budzą się ćmy. Wiele gatunków zimuje w postaci poczwarki i te pojawiają się dopiero wtedy, gdy wiosna zagości na dobre. Natomiast te motyle, które widzimy wczesną wiosną, zimują już jako postać dorosła.

Obecnie na obszarze Polski stwierdzono występowanie ponad 3100 gatunków motyli, należących do 73 rodzin, z czego 164 gatunki to motyle dzienne. Są to owady zmiennocieplne, które aby normalnie funkcjonować, muszą osiągnąć odpowiednią temperaturę ciała. W tym calu jako swoistych paneli słonecznych, wykorzystują skrzydła – kiedy spoczywają nieruchomo z rozłożonymi skrzydełkami, regulują temperaturę ciała.

Największe motyle na świecie żyją na obszarach tropikalnych i subtropikalnych. Nie wszystkie swym wyglądem odpowiadają temu, co w powszechnej świadomości uchodzi za motyla. Istnieją gatunki, które wyglądem przypominają raczej osy albo takie, jak występujący u nas fruczak gołąbek, nazywany polskim kolibrem. Istnieją także gatunki, których samice pozbawione są skrzydeł.

Nie bez znaczenia jest kształt skrzydeł motyli. Na przykład te odbywające dalekie loty mają skrzydła długie, wąskie i ostro zakończone. Natomiast szerokie i wyraźnie zaokrąglone skrzydła pozwalają na dokonywanie w locie szybkich zwrotów.

Niewielka masa ciała w stosunku do wielkości skrzydeł pozwala motylom na zmniejszenie częstotliwości uderzeń skrzydłami podczas lotu – np. duże motyle dzienne wykonują ok. 300 uderzeń na minutę. Motyle nocne, których tułowie są bardziej masywne, a skrzydła mają mniejszą powierzchnię, muszą wykonać tych uderzeń znacznie więcej. Prędkość, z jaką poruszają się najszybsze motyle, może sięgać nawet do 55 kilometrów na godzinę.

Motyle w postaci dorosłej żyją w zależności od gatunku od kilku dni, a nawet godzin, do kilku miesięcy, a w niektórych przypadkach do kilku lat. Jeśli jednak do tego doliczyć cały cykl życiowy, także okres bycia gąsienicą, poczwarką, to może być on znacznie dłuższy. Rekordzistami długowieczności są pewne gatunki zamieszkujące niektóre obszary Ameryki Północnej.

Motyle, jako symbol, weszły na stałe do licznych określeń języka polskiego. Motyl jest symbolem kruchości i wrażliwości. Pływamy „motylkiem”, naśladując ruchy skrzydeł. Zakochani wiedzą, co to są „motyle w brzuchu”. „Motylić się” dawniej oznaczało prowadzić życie lekkomyślne, a także być niestałym w uczuciach. Czasami „motylkiem” określa się też osobę zmagającą się z anoreksją. W symbolice chrześcijańskiej ćma często oznacza śmierć lub uwolnioną od ciała ludzką duszę, natomiast motyl bywa utożsamiany z symbolem przemijania.