Powstało Muzeum Pamieci 2. Korpusu Polskiego

Przy polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino zostanie w sobotę otwarte Muzeum Pamięci 2. Korpusu Polskiego. Wzniesione na 70. rocznicę zakończenia bitwy, przypomina dzieje 2. Korpusu generała Władysława Andersa i walk Polaków.

Z inicjatywą utworzenia takiego ośrodka muzealnego wystąpił przed kilkoma laty nieżyjący już prezes Związku Polaków we Włoszech Mieczysław Rasiej, uczestnik walk o Monte Cassino. Starania te poparła ambasada RP w Rzymie, która zaangażowała się w uzyskiwanie wszystkich niezbędnych pozwoleń na budowę muzeum, nazywanego wcześniej ośrodkiem informacyjnym. Nazwa ta została zmieniona przez komitet wykonawczy budowy, który uznał, że określenie muzeum bardziej odpowiada jego funkcji.

Aby taki punkt mógł zostać wzniesiony na historycznym wzgórzu, w kolebce monastycyzmu na Zachodzie Europy, założonym przez świętego Benedykta, konieczne było uzyskanie zgody nie tylko miejscowych włoskich władz, ale także opactwa benedyktynów. Bardzo skrupulatnie analizowano projekty przedstawiane przez stronę polską i jej szczegółowe wyjaśnienia.

Pomysłodawcy z Polonii zabiegając o utworzenie takiego miejsca o funkcji informacyjnej i edukacyjnej argumentowali, że polski cmentarz na wzgórzu odwiedzany jest nie tylko przez Polaków, lecz również przez turystów z całego świata, przybywających do opactwa benedyktynów.

Tymczasem, jak podkreślano, większość cudzoziemców odwiedzających Monte Cassino nie wie, dlaczego znajduje się tam cmentarz polskich żołnierzy. Brakowało do tej pory informacji dla tysięcy turystów o udziale Polaków w walkach o wyzwolenie Włoch. Zwrócono uwagę na to, że podczas obchodów 65 rocznicy zakończenia II wojny światowej można było przekonać się, analizując między innymi doniesienia mediów, jak niewielka jest wiedza o udziale Polaków na jej frontach.

W swych założeniach muzeum ma upamiętniać wkład polskich żołnierzy w wyzwolenie Włoch i służyć zarazem promocji wiedzy o Polsce. Będzie też odgrywać istotną rolę edukacyjną dla Polaków, odwiedzających Monte Cassino. Ekspozycja przedstawia na specjalnych tablicach historię deportacji Polaków na Syberię, formowania 2. Korpusu, jego przejście przez Bliski Wschód do Włoch, udział w walkach o ich wyzwolenie, uchodźctwo w latach powojennych.

Zaprezentowano też cały kontekst historyczny począwszy od napaści Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku. W skład ekspozycji wchodzi 120 fotografii i map historycznych. Większość zdjęć i filmów pochodzi z Instytutu Polskiego i Muzeum generała Sikorskiego w Londynie. Są też materiały z innych archiwów i od osób prywatnych z całego świata.

Część wystawy ma formę multimedialną. W ten sposób zaprezentowano informacje o pozostałych polskich cmentarzach wojennych we Włoszech: w Bolonii, Loreto i Casamassima. Fragment wystawy przybliży, zwłaszcza dzieciom, historię niedźwiedzia Wojtka, który towarzyszył polskim żołnierzom.

Cały szlak wojenny żołnierzy II Korpusu zaprezentowano na mapie wykonanej w formie żeliwnego medalionu autorstwa Antoniego Grabowskiego.

Autorem projektu muzeum jest architekt Pietro Rogacień, syn żołnierza II Korpusu i uczestnika bitwy o Monte Cassino. Strukturę tę zbudowano z lokalnego kamienia, tak, by była zharmonizowana z całym otoczeniem i architekturą cmentarza.

Ambasada RP w Rzymie podkreśla, że budowa muzeum możliwa była dzięki datkom i ofiarności wielu osób prywatnych, firm , instytucji państwowych, fundacji i stowarzyszeń. Obecnie można przekazywać środki na utrzymanie tej nowej placówki muzealnej.

Polski cmentarz wojenny na Monte Cassino

Na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino pochowanych jest - według różnych źródeł - od ok. 1050 do ponad 1070 żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, uczestników walk o wzgórze. W ostatnich latach polski cmentarz, którego stan budził coraz większe zaniepokojenie, przeszedł generalny remont.

Zapowiedź budowy polskiego cmentarza nieopodal opactwa benedyktynów na Monte Cassino znalazła się w rozkazie generała Władysława Andersa, wydanym 20 maja 1944 roku, a więc dwa dni po zakończeniu walk o wzgórze.

Nekropolię zbudowano według projektu Wacława Hryniewicza i Jerzego Waleriana Skolimowskiego w dolinie koło historycznego opactwa benedyktynów, na terenie walk prowadzonych przez 3. Dywizję Strzelców Karpackich. Cmentarz budowało kilkuset włoskich robotników i kamieniarzy, wspomaganych przez pluton saperów 2. Korpusu Polskiego.

Przy wejściu na cmentarz umieszczono dwie rzeźby orłów dłuta profesora Duilio Cambellotiego, a pośrodku wielkie koło z wkomponowanym krzyżem Virtuti Militari i płonącym zniczem. Na wielkim marmurowym okręgu widnieje napis: "Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie".

Cmentarz został poświęcony 1 września 1945 roku.

Powyżej cmentarza, na wysokości 593 metrów, polscy kombatanci wznieśli pomnik z obeliskiem, poświęcony pamięci żołnierzy 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Na obelisku wyryty jest napis: "Za naszą i waszą wolność my żołnierze polscy oddaliśmy Bogu ducha, ciało ziemi włoskiej, a serca Polsce". Na cokole wyryto nazwiska 1115 żołnierzy Dywizji, poległych w czasie walk we Włoszech. Do grobu pod pomnikiem włożono urnę z prochami dowódcy 3. DSK gen. Bolesława Ducha, który zmarł w Londynie w 1980 r.

W 1970 roku na Monte Cassino pochowano zmarłego w Londynie generała Władysława Andersa, który w swej ostatniej woli wyraził pragnienie, by spocząć wśród swoich żołnierzy. Jego grób stanowi centralny punkt cmentarza.

Tuż obok grobu generała Andersa pochowano jego żonę - pieśniarkę, aktorkę, działaczkę polonijną - Irenę Anders, zmarłą 29 listopada 2010 roku w Londynie.

W ostatnich latach polski cmentarz wojenny na Monte Cassino, którego stan budził coraz większe zaniepokojenie włoskiej Polonii oraz Polaków z kraju, przeszedł generalny remont. Zbudowano też obok centrum informacyjne na temat historii walk 2. Korpusu. Począwszy od 2004 roku na cmentarzu, który znajduje się pod opieką polskiej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, wykonano wiele gruntownych prac remontowych, konserwatorskich i porządkowych.

Objęły one renowację płaskorzeźb zdobiących cmentarz, odnowienie płyt nagrobnych generała Władysława Andersa, arcybiskupa Józefa Gawliny i generała Bronisława Bolesława Ducha. Przeprowadzona została kompleksowa renowacja placu centralnego nekropolii, w tym m.in. wizerunku krzyża Virtuti Militari; wzmocniono mury i schody. Zmodernizowany został system odprowadzania wody.

Kolejny ważny etap ukończonych w 2012 roku robót to odnowienie i wyczyszczenie wszystkich mogił poległych żołnierzy, krzyży i uporządkowanie zieleni.

Wraz z remontem prowadzono zabiegi, by przy cmentarzu powstało centrum informacyjne - Muzeum Pamięci 2. Korpusu. Starania te podjął Związek Polaków we Włoszech przy współudziale Ambasady RP w Rzymie. To małe muzeum zostanie otwarte w sobotę, w przeddzień 70. rocznicy zakończenia bitwy.

Powstanie muzeum 2. Korpusu w pobliżu nekropolii było możliwe między innymi dzięki umowie między rządami Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Włoskiej o grobach wojennych, podpisanej przed dwoma laty. Przygotowywane przez kilka lat porozumienie dotyczy wszystkich spraw związanych z opieką nad polskimi grobami wojennymi we Włoszech i włoskimi w Polsce.

W umowie stwierdzono, że polskie i włoskie groby oraz cmentarze wojenne, także pomniki wojenne objęte są ochroną prawną tego państwa, na którego terytorium się znajdują. Obie strony zobowiązały się do tego, że dołożą starań, by wprowadzić zakaz powstawania w otoczeniu grobów i cmentarzy wojennych obiektów lub urządzeń nie licujących z powagą tych miejsc.

Rządy obu krajów zapewniły właściwe zachowanie i utrzymanie, na własny koszt, cmentarzy i grobów wojennych, znajdujących się na ich terytorium.