Boże Narodzenie u wyznawców prawosławia

Po czterdziestodniowym poście wierni Kościoła wschodniego posługujący się kalendarzem juliańskim obchodzą 6 stycznia Wigilię, a następnie trzydniowe obchody świąt Bożego Narodzenia. Świętować będą prawosławni mieszkańcy wschodnich regionów Polski, grekokatolicy i staroobrzędowcy. Zamiast opłatkiem – podzielą się prosforą.

W prawosławnej katedrze św. Mikołaja w Białymstoku arcybiskup białostocki i gdański Jakub będzie przewodniczył nabożeństwu czuwania nocnego w Wigilię oraz czuwaniu i Liturgii św. Jana Złotoustego o 2 w nocy, 7 stycznia w Święto Narodzenia Pańskiego.

W dniu Wigilii rano odprawia się w cerkwiach tak zwane wielikije czasy z paramijami i Ewangelią mówiącą o Bożym Narodzeniu i jego znaczeniu. Następnie odprawia się wieczernię połączoną z Liturgią św. Bazylego Wielkiego.

Właściwe nabożeństwo świąteczne odprawia się po północy od „wielikoho powieczerija” ze śpiewem wersetów zawierających proroctwa o Jezusie Chrystusie. Istota święta wyrażona jest w toparionie święta: „Narodzenie Twe, Chryste Boże nasz, opromieniło świat światłem poznania Boga, ponieważ przez nie ludzie dotąd służący gwiazdom przez gwiazdę pouczeni zostali składać hołd, Słońcu Prawdy i poznawać Ciebie, Wschód z wysokości”. Kanon przypomina, że narodzony z Panny nie jest zwykłym człowiekiem, lecz Bogiem objawionym na ziemi w ludzkim ciele zgodnie z przepowiedniami Starego Testamentu.

Cerkiew prawosławna nadała szczególnie bogatą oprawę liturgiczną i obrzędową temu wielkiemu świętu. Podczas liturgii wzywa się aby cały świat złożył hołd i oddała chwałę imieniu Tego, który przychodzi z wysokości. Nabożeństwo to rozpoczyna się około drugiej w nocy a kończy nad ranem po około czterech godzinach.

Choć w obrządek wschodni nie zna dzielenia się opłatkiem, coraz częściej wierni w domach dzielą się prosforą. Jest to specjalny chleb, pobłogosławiony w cerkwi, używany i spożywany przez cały rok w świątyni podczas Eucharystii.

Tradycyjnie jednak w święta Bożego Narodzenia zarówno w cerkwiach, jak i w domach ustawia się choinki. Cerkiew nadała zielonemu drzewku i jego ozdobom nadała następujący sens: zielone gałęzie wskazują na fakt, że natura ludzka sama w sobie bezsilna i bezowocna tylko w Jezusie Chrystusie zdolna jest ożyć i przynieść duchowy plon. Wiecznie zielone drzewko symbolizuje przywrócone w Chrystusie życie wieczne. Płomień świec ustawianych na choince oznacza światłość prawdy Chrystusowej, która rozprasza mroki grzechu. Cerkiew prawosławna w Polsce zna około stu kolęd, które rozbrzmiewają w okresie Bożego Narodzenia i wraz z obrzędami i zwyczajami przybliżają tajemnicę Bożego Narodzenia. W Cerkwi nie ma żłóbka, jest za to adoracja Ikony Bożego Narodzenia.

Prawosławni świętują Boże Narodzenie trzy dni, nie licząc wieczoru wigilijnego. Pierwszego dnia świętuje się narodzenie dzieciątka Jezus w Betlejem. Drugiego czci się Najświętszą Marię Pannę, która narodzinami Jezusa połączyła ze sobą Niebo i Ziemię. Trzeciego dnia wspomina się świętego Stefana, pierwszego męczennika, który oddał życie za Chrystusa narodzonego w Betlejem i zmartwychwstałego. To trzydniowe świętowanie jest nawiązaniem symbolicznym do Trójcy Świętej.

Według kalendarza juliańskiego świętować będą unici (których w Polsce jest około 100 tys.) oraz prawosławni mieszkańcy wschodnich regionów Polski, zwłaszcza południowej Białostocczyzny, gdzie są największe w kraju skupiska prawosławnych, a także staroobrzędowcy, których najwięcej mieszka na Suwalszczyźnie.

Jednak u wiernych Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego nie ma uroczystej Wigilii w gronie rodzinnym. Dopiero pierwszego dnia świąt, po nocnym czuwaniu w molennie, siadają oni do uroczystego rodzinnego posiłku. Nie ma też u nich hucznego świętowania Bożego Narodzenia, śpiewania kolęd. Jest natomiast odpowiednik kolędowania, ale zwrócony bardziej w stronę obrządku religijnego niż zabawy świątecznej. „Christosławcy" czyli kolędnicy z nastawnikiem (spełniającym rolę duchownego) chodzą po domach, ale po to by się wspólnie modlić.

Staroobrzędowcy to jedna z najmniejszych w kraju grup religijnych. Szacuje się, że w Polsce, przede wszystkim na Suwalszczyźnie, mieszka ich ok. 1,5-2 tys. Są tam cztery gminy wyznaniowe: w Suwałkach, Wodziłkach, Gabowych Grądach i Wojnowie. Jedną z miejscowości gdzie żyją staroobrzędowcy, są Gabowe Grądy koło Augustowa.