Czy nasze doświadczenia mogą stać się modlitwą?

Modlitwa to zatem nie jakaś czynność spośród wielu innych czynności wyróżniająca się tym, że koncentrujemy się świadomie na obecności Boga i na naszej obecności przed Bogiem.

Jako ludzie doświadczamy z jednej strony poczucia harmonii i łączności z innymi, z drugiej zaś dysharmonii i wyobcowania. Dobre więzi

z ludźmi i ewentualne leczenie ran spowodowanych wyobcowaniem to stopniowy rezultat konkretnych, przemieniających nas doświadczeń codziennej egzystencji. Doświadczenia te mogą, ale nie muszą być świadomie "duchowe". Niemniej są one modlitwą w najszerszym znaczeniu tego słowa.

>> Skuteczna modlitwa w sprawach trudnych i beznadziejnych

Modlitwa to zatem nie jakaś czynność spośród wielu innych czynności wyróżniająca się tym, że koncentrujemy się świadomie na obecności Boga i na naszej obecności przed Bogiem. Modlitwa obejmuje cały wachlarz doświadczeń - wydarzenia, działanie i otrzymywanie darów Boga - konstytuujących naszą relację z Bogiem w samym środku ludzkiej egzystencji.

Dla protestanckiego teologa Paula Tillicha, niezależnie od tego, czy chodziło o miłość seksualną, chwile olśnienia, podziwianie dzieła sztuki, zachwyt nad przyrodą lub drugim człowiekiem, "kontemplacja oznacza wejście do świątyni, w sferę tego, co święte, wniknięcie w najgłębsze korzenie rzeczy, w ich twórczy grunt".

W ludziach i w przyrodzie "dostrzegamy tajemniczą siłę, którą nazywamy pięknem i prawdą, i dobrem". Widzimy Boga "w pięknie róży i dzięki pięknu róży, w ruchach gwiazd i dzięki ruchom gwiazd, w twarzy przyjaciela i dzięki twarzy przyjaciela"⁵⁷. Prawdziwa modlitwa angażuje umysł i serce. To zjednoczenie miłości i poznania, zaś dynamiką takiej modlitwy jest nasze pragnienie. Często wyobrażamy sobie wiedzę w kategoriach jakiejś obiektywnej analizy.

Paul Tillich starał się nie tylko wyzwolić "wiedzę" religijną z takich ciasnych ram, lecz także zgłębić fundamentalną jedność wiedzy, mistycznej ekstazy i pragnienia ludzkiej miłości. "Miłość obejmuje poznanie ukochanego, ale nie jest to wiedza analityczna i wyrachowana manipulacja; jest to raczej poznanie partycypujące, które zmienia zarówno poznawcę, jak i poznawanego w samym akcie miłującego poznania"⁵⁸.

"Poznanie partycypujące" to trafny termin na opisanie pragnienia w relacji do modlitwy. Jak bowiem przypomina wielki nauczyciel

duchowego pragnienia Ignacy Loyola, "przecież nie obfitość wiedzy, ale wewnętrzne odczuwanie i smakowanie rzeczy zadowala i nasyca duszę"⁵⁹. Liczy się właśnie "poznanie partycypujące". Zwracanie uwagi na pragnienie - zarówno nasze własne, jak i poprzez nie - na to, jak Bóg pragnie w nas, to właśnie droga do wiedzy, która może przemienić nasze życie.

Jak już mówiłem, pragnienie to metafora opisująca cały proces wędrówki i wchodzenia w tajemnicę Boga. Podczas tej wędrówki uczymy się, jak ucieleśniać Boga, i równocześnie poznajemy potrzebę wyjścia poza ograniczenia naszych wyobrażeń Boga. Jak zobaczymy później, pragnienie jest także metaforą dokonywania wyborów z uwzględnieniem tego, co mówi moje wnętrze, a nie moje otoczenie.

Modlitwa jako relacja to doświadczenie nieustannego konfrontowania się z wyborem. Zdaniem Ignacego Loyoli dorastamy do pełni człowieczeństwa przez ciągłe dokonywanie wyborów. Dlatego właśnie kryterium naszych wyborów jest tak ważne. Wsłuchując się we własne pragnienia, dotykam swego "istotowego ja" i dlatego mogę rozpoznać, które z moich wyborów najpełniej wyrażają moją prawdziwą tożsamość.

>> Doświadczyłam cudownego działania modlitwy, ale musiałam o nią walczyć

Na tej samej zasadzie pragnienie staje się metaforą przemiany - stopniowego uwalniania się od wszystkiego, co mnie hamuje, powstrzymuje mój rozwój i nie pozwala iść dalej. Zdarza się, że staramy się zapełnić wewnętrzną pustkę, mnożąc przyjemne doświadczenia czerpane z gromadzenia rzeczy materialnych. Ja jednak twierdzę, iż spełnieniem prawdziwego pragnienia jest obecność w naszym wnętrzu Boga, który obdarowuje nas koniecznym niezadowoleniem z powodu niemożności uzyskania wszystkiego! Zaś "wszystko" to nie to samo co gromadzenie rzeczy materialnych.

Wy jednak nie żyjecie według ciała, lecz według Ducha, jeśli tylko Duch Boży w was mieszka (Rz 8,9).

Albowiem wszyscy ci, których prowadzi Duch Boży, są synami Bożymi. Nie otrzymaliście przecież ducha niewoli, by się znowu pogrążyć w bojaźni, ale otrzymaliście Ducha przybrania za synów, w którym możemy wołać: "Abba, Ojcze!". Sam Duch wspiera swym świadectwem naszego ducha, że jesteśmy dziećmi Bożymi (Rz 8,14-16).

Podobnie także Duch przychodzi z pomocą naszej słabości. Gdy bowiem nie umiemy się modlić tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami. Ten zaś, który przenika serca, zna zamiar Ducha, [wie], że przyczynia się za świętymi zgodnie z wolą Bożą (Rz 8,26-27).

⁵⁷ P. Tillich, New Being, New York 1955, s. 30.

^{58 P. Tillich, Teologia systematyczna, przeł. J. Marzęcki, Kęty 2005, s. 128.}

59 Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowne, 2, dz. cyt., s. 8.

Tekst pochodzi z książki "Pragnienia. Ukryte źródło duchowości".