"Sposobem życia, walki, walki o życie i życia z walki, z wiary, jest wątpienie [...]. Wiara, która nie wątpi, jest wiarą martwą". Mocne są słowa starego Miguela de Unamuno (|1936), jednego z prekursorów chrześci­jańskiego egzystencjalizmu i personalizmu. Mówi on, że życie jest walką i że wiara jest walką, że życie z wiary też jest walką.

Czasem wydaje mi się, gdy przysłuchuję się spo­rom w łonie Kościoła, dyskusji nad przyszłością wiary, o miejscu chrześcijaństwa w kulturze, że może zbyt długo żyliśmy darem wiary statycznej, przejmowanej od przodków bez pytań, wiary nierodzącej wątpliwo­ści, niestawiającej pytań i niezmuszającej do szukania na nie odpowiedzi. Wiara, tak jak zewnętrzny świat, była jasno ułożona, z wyraźnym podziałem ról i zadań, z mocnym głosem Ewangelii w każdej debacie... Czy tak było istotnie? Wiele było, oczywiście, złudzeń. Dzisiej-szość pokazuje, że nie zawsze tak było, nie zawsze było tak dobrze, jak się niektórym wydawało. Teraz wiara ro­dzi wątpliwości, pytania... Ona sama zdaje się mówić, że wyłącznie pytając, czyli podając w wątpliwość to, co już wiemy, odkrywamy to, czego jeszcze nie wiemy, co uciekło, być może, naszej uwadze. Ważne jest, aby bro­nić się przed pokusą ulegania urokom przeszłości, aby oddalać niezdrową tęsknotę za "lepszymi" czasami. No­stalgia, nawet miła, nie jest bynajmniej twórcza.

W czym leży sedno wątpienia? Miguel de Unamuno odpowiada, że w walce. Pisze: "Dubitare ['wątpić' - Z.K.] zawiera ten sam rdzeń, co liczebnik duo, 'dwa', co duel-lum, 'walka'. Wątpienie, raczej Pascalowskie wątpienie agonijne czy polemiczne niż Kartezjańskie wątpienie metodyczne, raczej wątpienie życiowe - życie jest wal­ką, a nie wątpienie drogi - metoda jest drogą, zakłada dualizm walki". Wątpliwość, która się rodzi w moim umyśle, stawia pod znakiem zapytania sensowność mitów, które tworzę. Podaje w wątpliwość utopie, które kuszą mnie złudnym szczęściem. Zadaje kłam radości, której osiągnięcie nie wymagałoby ode mnie wysiłku, pokory i umartwienia.

Chrześcijaństwo jest życiem, nie ideologią. Pochodzi od Chrystusa i z Nim pozostaje w ścisłej łączności. Nie zależy od tych, którzy je wyznają. Oni jedynie są Jego głosicielami, karmią się Jego dobrem, czerpią obficie z Jego mocy, stają się Jego świadkami, lecz autentyczna i trwała moc chrześcijaństwa spoczywa w zmartwych­wstałym Panu. Podobnie więc jak On, również chrześ­cijaństwo rodzi się i umiera, ale aby zmartwychwstać. Kto istotnie wierzy, ten, którego wiara jest prawdziwa, ewangeliczna, ten jest pewny, że jego agonia jest pozor­na, że jego cierpienie jest przejściowe, że jego niewygo­dy są tymczasowe. Wie to, ponieważ żyje w głębokim przekonaniu, że nie są one niczym innym, jak tylko przygotowaniem do zmartwychwstania, do objawienia się w pełnej chwale. Zapewnia o tym apostoł Paweł, który pisze: Jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, daremne jest nasze na­uczanie, próżna jest także wasza wiara. Okazuje się bowiem, żeśmy byli fałszywymi świadkami Boga, skoro umarli nie zmartwychwstają, przeciwko Bogu świadczyliśmy, że z mar­twych wskrzesił Chrystusa. [...] Tymczasem jednak Chry­stus zmartwychwstał jako pierwszy spośród tych, co pomarli (1 Kor 15, 14-15.20).

Ważne jest, aby umieć rozróżnić podwójne znacze­nie czasownika "musieć". Jedno z tych znaczeń odnosi się do człowieka, drugie z kolei do Boga. W przypadku pierwszego mówimy, że "musi" on nauczyć się obumie­rać, czyli rezygnować ze swojej pewności, podawać cią­gle na nowo w wątpliwość swoją wiedzę i swoje znajo­mości, kwestionować to, co wie, co wydaje mu się być jasne i pewne. Jego pewność nie może w żaden sposób równać się tej pewności, jaką cieszy się Bóg. Człowiek raduje się nią o tyle, o ile zakorzenia ją w Bogu. Z kolei to drugie "musi" dotyczy Boga, który stał się człowie­kiem i który zmartwychwstał w Jezusie Chrystusie, On "musi" zwyciężyć, Bóg nie może nie być Panem dziejów, nie może nie zwyciężać, nie może nie być zwieńczeniem historii. Z pierwszego "musi" wynika, że człowiek cią­gle jest zapraszany do podawania w wątpliwość tego, co wydaje mu się pewne i jasne. Z kolei drugie "musi" apeluje do niego, aby zawsze oddawał słuszność Bogu.

Odwaga kwestionowania swoich pewności

Uderza niewątpliwie stwierdzenie greckiego filozofa Corneliusa Castoriadisa (|1997), który stwierdza, że kryzys zachodniego świata "polega dokładnie na tym, że przestał on sam siebie kwestionować". Wspomnia­ny myśliciel wskazuje na coś bardzo ważnego, istotnego nie tylko w sferze ekonomii, ale także wiary. Można po­wiedzieć, idąc po linii jego myśli, że kryzys wiary może pojawić się w chwili, kiedy brak nam odwagi podawać w wątpliwość nasze przekonania, kiedy rezygnujemy z chęci kwestionowania naszych zapatrywań, utartych przekonań, sądów wydawanych na temat ludzi i zdarzeń. Kryzys wiary może pojawić się wtedy, gdy dobrowolnie rezygnujemy z gotowości, oczywiście trudnej i bolesnej, ale koniecznej, podawania w wątpliwość tego, co już wiemy, aby poznać więcej, szerzej, aby poznać jeszcze lepiej drogi Boga we współczesnym świecie, poznać to, co Duch mówi do nas hic et nunc.

Gotowość do kwestionowania samego siebie, swoich poglądów i postaw, stała i szczera chęć podawania w wąt­pliwość posiadanej dotąd wiedzy, znajomości tego, co nas otacza, co składa się na nasze życie, otwierają mnie na nowe, nieznane dotąd przygody z Bogiem, odsłaniają nowe perspektywy wiary, odsłaniają jej nową siłę. Poka­zują jednocześnie ostrzej drogi Boże we współczesnym świecie. Odnoszę nieraz wrażenie, że ryzyko tworzenia utopii nie istnieje wyłącznie na poziomie społecznym. Równie często mogą one powstawać na poziomie per­sonalnym. Kiedy to istotnie ma miejsce, człowiek żyje w głębokim przekonaniu, że wszystko wie i wszystko już poznał, że zna Boga i wie, jak Go kochać, jak pozostać bliskim Kościołowi. Czy istotnie tak jest? Czy naprawdę może być tego pewny? Bynajmniej! Bóg ciągle jest Tym, który przychodzi i zawsze przychodzi jako Ten sam i za­razem jako inny, nowy, z nowym słowem, z nową mocą, z nową propozycją miłości. Zwraca się do mnie z silną zachętą, z wezwaniem do odwagi. Zwraca się do mnie w podobny sposób, w jaki zwrócił się kiedyś do ucz­niów, zalęknionych w kołyszącej się łodzi. Ostry wiatr i wysoka fala odebrała im bowiem ducha odwagi. Jezus mówi więc do nich: "Odwagi! Ja jestem, nie bójcie się!" (Mt 14, 27).

Musimy bardziej ufać Jemu niż sobie. Musimy za­cząć "latać". Po to właśnie daje nam skrzydła wiary, aby wznieść się ponad codzienność, aby spojrzeć na nią z wysoka, aby widzieć z Bożej perspektywy zdarzenia, jakie mają miejsce w naszym życiu, po to, aby odkryć w nich obecność Boga. Musimy coraz mocniej zacząć ufać Bogu, aby mieć siłę do odrzucania kuszących uto­pii budowania doskonałości według osobistych wzorów, na miarę własnych potrzeb. Agonia jest walką, jest ona również umieraniem, ale przecież jest ona ponadto przy­gotowywaniem się do nowego życia!