Leon XIII – papież spraw społecznych

W niedzielę 5 września Benedykt XVI złoży krótką, trzygodzinną wizytę w Carpineto Romano, gdzie 200 lat temu urodził się jeden z jego poprzedników – Leon XIII. W tym małym miasteczku w prowincji Lacjum, na południowy zachód od Rzymu, Ojciec Święty będzie przebywał od 8.45 do 11.30 i spotka się w tym czasie z miejscowymi władzami i odprawi Mszę św. pod gołym niebem.

Z tej okazji przypominamy pokrótce osobę Leona XIII – jednego z największych papieży ostatnich dwóch stuleci.

Urodził się on jako Vincenzo Gioacchino Raffaele Luigi Pecci 2 marca 1810 we wspomnianym Carpineto (diecezja Anagni) jako szóste z siedmiorga dzieci. Rodzina była bardzo pobożna i związana z Kościołem, m.in. starszy brat przyszłego papieża – Giuseppe (1807-90) został jezuitą, a później jego brat już jako biskup Rzymu mianował go w 1879 kardynałem. Sam Gioacchino (używał głównie tego imienia) rozpoczął w 1818 r. naukę w kolegium jezuickim w Viterbo, po czym w latach 1824-32 studiował w Kolegium Rzymskim. Następnie wstąpił do Papieskiej Akademii Szlachty Kościelnej (dziś Papieska Akademia Kościelna), kształcącej dyplomatów Stolicy Apostolskiej. W 1836 uzyskał doktorat z teologii i wkrótce potem dyplom z ukończenia studiów „utroque iuris”, czyli prawa cywilnego i kanonicznego.

Na początku 1837 r., jeszcze jako kleryk, rozpoczął współpracę z Kurią Rzymską, m.in. w Trybunałach Sygnatury Apostolskiej Sprawiedliwości i Łaski, a następnie został relatorem w nieistniejącej już dziś Kongregacji Dobrego Rządu (którą sam później już jako papież zlikwidował).

31 grudnia tegoż roku przyjął święcenia kapłańskie, po czym już 17 lutego 1838 został delegatem apostolskim w Benewencie, w 3 lata później objął podobne stanowisko w Spoleto i wkrótce potem w Perugii.

Tam też zastała go papieska nominacja z 27 stycznia 1843 na arcybiskupa tytularnego Damietty (sakrę przyjął 19 lutego tegoż roku z rąk sekretarza stanu kard. Luigiego Lambruschiniego) i nazajutrz – na nuncjusza apostolskiego w Belgii. Urząd ten sprawował do mianowania go 19 stycznia 1846 biskupem Perugii (z zachowaniem osobistego tytułu arcybiskupa).

Na konsystorzu 19 grudnia 1853 bł. Pius IX włączył go w skład Kolegium Kardynalskiego. Nowy kardynał pełnił różne ważne stanowiska kurialne, m.in. 21 września 1877 został kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego i w kilka miesięcy później, gdy 7 lutego 1878 zmarł Pius XI, kierował tymczasowo Kościołem. Ale gdy 20 tegoż miesiąca kardynałowie wybrali go papieżem, jako Leon XIII objął już w pełni rządy w Kościele.

Od koronacji 3 marca 1878 r. rozpoczął się pontyfikat – jeden z najdłuższych w dziejach papiestwa, pełen ważnych wydarzeń w Kościele i na świecie. Już w swej pierwszej encyklice – „Inscrutabili Dei consilio”, ogłoszonej w niespełna 2 miesiące później (21 kwietnia 1878) nowy papież nakreślił program swego pontyfikatu. Za jedno z najważniejszych zadań uznał pogodzenie Kościoła z kulturą, która stawała się coraz bardziej świecka, a nierzadko wręcz wroga Kościołowi. Były to czasy osławionego Kulturkampfu, czyli rozpętanej przez kanclerza Ottona von Bismarcka wojny państwa pruskiego z Kościołem. Papieżowi udało się, dzięki taktowi oraz zdolnościom i umiejętnościom dyplomatycznym, wyniesionym z pracy w Kurii, doprowadzić do zakończenia Kulturkampfu.

Mniej powodzenia miał Leon XIII w kontaktach z Francją, która również w owym czasie prowadziła politykę w znacznym stopniu antykościelną. Papież początkowo był bardzo życzliwie nastawiony do tego kraju, gdy jednak jego wysiłki na rzecz pojednania państwa i Kościoła nie przyniosły owoców, zmienił w znacznym stopniu swój stosunek do „Pierwszej Córy Kościoła”. Również na Półwyspie Apenińskim papież, choć pochodzący z tej ziemi, miał wielkie trudności z ułożeniem sobie właściwych stosunków z miejscowymi władzami i nadal – podobnie jak jego poprzednik, Pius IX – był „więźniem Watykanu”, którego niemal zupełnie nie opuszczał.

Swe stanowisko wobec różnych wydarzeń politycznych, społecznych, kulturalnych i innych, zarówno w Kościele, jak i w otaczającym go świecie, wyrażał najczęściej w encyklikach, których napisał najwięcej ze wszystkich jego poprzedników i – jak to wskazuje dotychczasowa historia Kościoła – również następców. Ogłosił ich łącznie 88 i były one po święcone najróżniejszym zagadnieniom, zarówno wewnątrzkościelnym, jak i dotyczącym różnych krajów czy całego świata.

Niewątpliwie jednym z najważniejszych dokumentów tego rodzaju była encyklika „Rerum novarum” z 15 maja 1891 – pierwsza oficjalna synteza nauki Kościoła katolickiego na tematy społeczne. Papież poddał w niej krytyce zarówno skrajny liberalizm ekonomiczny, prowadzący do wyzysku robotników jak i rodzący się wówczas marksizm, określany przez niego mianem kolektywizmu. Encyklika ta była wielki dokumentem Kościoła w obronie człowieka pracy. Pojawił się w niej m. in. postulat sprawiedliwej płacy rodzinnej oraz apel o współpracę pracodawców i pracobiorców. Przyszłość miała pokazać, że wiele propozycji i wniosków, do jakich doszedł w swym dokumencie Leon XIII, jeszcze do dziś zachowało aktualność.

Inną ważną dziedziną zainteresowań tego papieża była jedność Kościoła i jego aktywność na zewnątrz. Ojciec Święty zwracał uwagę np. na znaczenie znajomości Pisma Świętego: z datą 18 listopada 1893 ogłosił encyklikę „Providentissimus Deus” o potrzebie studiów biblijnych a w 1902 utworzył w tym celu Papieską Komisję Biblijną. Podkreślał też ważność poznawania i pogłębianie tomizmu, a samego św. Tomasza z Akwinu stawiał za wzór dla teologów i filozofów. Kilka dokumentów poświęcił masonerii, wskazując na jej nauczanie niezgodne z tym, co głosi Kościół.

Leon XIII uczynił z encyklik sposób porozumiewania się z episkopatami krajowymi – wystosował on kilkadziesiąt tego rodzaju dokumentów do biskupów na całym świecie, np. w Belgii, Hiszpanii, na Węgrzech, w Portugalii, Irlandii, Brazylii, USA, we Francji, Włoszech i w wielu innych krajach, a także w Ameryce Łacińskiej, Europie itd. Adresatami papieskich dokumentów byli też hierarchowie wschodnich Kościołów katolickich: melchickiego czy syryjskiego.

Z datą 19 marca 1894 ukazała się encyklika „Caritatis providentiaeque”, skierowana do biskupów polskich. Papież podkreślał w niej zasługi naszego narodu i Kościoła dla całego chrześcijaństwa. Wcześniej, w 1882 Leonowi XIII udało się doprowadzić do odrodzenia życia katolickiego na ziemiach zaboru rosyjskiego, a w rok później mianował 12 biskupów dla diecezji, które krócej lub dłużej były pozbawione pasterzy.

Papież Pecci potrafił zdobyć dla Kościoła katolickiego niemal powszechne uznanie na całym świecie a on sam uchodził za jedną z najbardziej wpływowych osobistości życia publicznego. Zmarł 20 lipca 1903 w wieku 93 lat jako jeden z najstarszych wiekiem papieży w dziejach Kościoła. Na krótko przed śmiercią, w marcu 1903 obchodził „srebrne gody” – 25-lecie sprawowania swego urzędu.

W tym roku mija 200 lat od urodzin tego papieża – z tej okazji 2 marca br., w dniu jego urodzin, w Kościele włoskim, a zwłaszcza w diecezji Anagni, gdzie przyszły Ojciec Święty przyszedł na świat, rozpoczęły się uroczystości jubileuszowe. Zakończy je właśnie wizyta Benedykta XVI w Carpineto Romano 5 września. W ramach obchodów w Papieskim Uniwersytecie Laterańskim odbyła się sesja naukowa, poświęcona temu papieżowi. Władze Carpineto przygotowały wystawę poświęconą ich wielkiemu rodakowi.