Ojciec miłosierdzia - miłość, która przyjmuje

Jest to Bóg, który nie życzy sobie, aby człowiek pouczał Go, jak być Bogiem, jest to Bóg "nie­obojętny". Odkrycie Jego oblicza jest ważne nie tylko po to, aby z kolei ciągle na nowo odkrywać najgłębsze korzenie naszego życia i tożsamości kulturowej, na którą składa się współistnienie tradycji żydowsko-chrześcijańskiej z kulturą grecko-łacińską, ale także jest konieczne w czasach takich jak nasze, w któ­rych religia przez niektórych sprowadzana jest do postawy fundamentalizmu i przemo­cy. Dziś bardziej niż kiedykolwiek wcześniej trzeba zrozumieć, że Bóg, który jest miło­sierdziem, nigdy nie usprawiedliwi jakiejkol­wiek formy przemocy człowieka wobec dru­giego człowieka. Można wskazać co najmniej sześć cech, charakteryzujących Boga Jezu­sa, które widoczne są w tej przypowieści.

Pierwsza to pokora. Główna postać opowiadania jawi się przede wszystkim jako pokorny Ojciec. Wobec postanowie­nia syna, aby wieść życie niezależnie od niego, a nawet wbrew niemu, nie stawia oporu. Mógłby to zrobić zgodnie z nauką Tory, która pozwala Ojcu nakazać nawet ukamienowanie zbuntowanego syna: "Jeśli ktoś - czytamy w Księgdze Powtórzonego Prawa - będzie miał syna nieposłusznego i krnąbrnego, niesłuchającego upomnień ojca ani matki, tak że nawet po upomnieniach jest im nieposłuszny, ojciec i matka pochwycą go, zaprowadzą do bramy, do starszych miasta, i powiedzą starszym miasta: «Oto nasz syn jest nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszego upomnienia, oddaje się rozpuście i pijaństwu». Wtedy mężowie tego miasta będą kamienowali go, aż umrze. Usuniesz zło spośród siebie, a cały Izrael, słysząc o tym, ulęknie się" (21, 18-21).

Aby zobrazować to Boże "dostosowanie" się, mistyka hebrajska posługiwała się wyra­żeniem, które oznacza "cofanie" się Boga, aby ustąpić miejsca Jego stworzeniu. Siła tego obrazu przekazuje głęboką treść: Bóg czyni miejsce dla godności stworzenia. To tak, jakby Bóg samoograniczał się po to, abyśmy mogli istnieć w wolności. Bóg, który może wszystko, nie chce ocalić nas wbrew naszej woli. Wszechmogący godzi się ograniczyć swoją wszechmoc, po­wstrzymać ją wobec tajemnicy osoby przez Niego stworzonej. Zatem "cnotą ukrytą w głębi Boskości jest pokora", ponieważ tylko Bóg pierwotnie stwarza przestrzeń dla drugiego w pełnym poszanowaniu mi­łości stwórczej. Franciszek, w Uwielbieniu Boga Najwyższego, nie waha się zwrócić do Nieśmiertelnego: "Ty jesteś pokorą!".

Pokorny Bóg, który ogranicza siebie, aby Jego stworzenie mogło istnieć w wol­ności, jest również Ojcem, który stoi w oknie i czeka na powrót syna. Mówi o tym werset 20. przypowieści: "A kiedy jeszcze był daleko, zobaczył go Ojciec i uli­tował się. Pobiegł, rzucił mu się na szyję i ucałował go". Jak wnioskujemy z orygi­nalnego tekstu w języku greckim, Ojciec od dawna wpatrywał się w horyzont, ocze­kując jego powrotu. Postawę tę, którą przypowieść przedstawia w sposób tak dyskretny, można by nazwać nadzieją Boga - to druga cecha.

Innym określe­niem pokory jest bowiem nadzieja: jeśli pokora Boga jest, jak powiedzieliśmy, "ustępowaniem miejsca", aby drugi mógł istnieć, to nadzieja jest wychodzeniem ku drugiemu w pragnieniu, aby on istniał, a dokonuje się to w duchu wolnej i bezin­teresownej odpowiedzi miłości. Bóg chrze­ścijański jest Bogiem nadziei nie tylko w tym sensie, że jest Bogiem obietnicy, a zatem fundamentem i gwarancją nadziei człowieka, ale także dlatego, że jest Bo­giem, który umie czekać, przepełniony pragnieniem, oraz ucztować, radując się z powrotu stworzenia. Tym, co pozwala nam mówić o nadziei i pokorze Boga jest fakt, iż wzruszony Ojciec wybiega na spotkanie syna, który powraca.

Użyte tu w tekście oryginalnym słowa przywołują hebrajskie pojęcie, które dosłownie ozna­cza "serce matki", co sugeruje, że Bóg kocha głęboką miłością matki, nie ze względu na to, kim stworzenie jest, ale po prostu dlatego, że istnieje (por. niezwykłe świadectwa proroka Izajasza 49, 14-16 lub Psalm 131). Trzecią zatem cechą Ojca z przypowieści jest macierzyńska miłość, przez wzgląd na którą w pełni uszanował wolność syna i nie przestał go kochać, po­mimo odrzucenia. Bóg kocha tak, jak tyl­ko matka kochać potrafi, bezinteresowną miłością pełną czułości, wierniejszą niż jakiekolwiek uczucie człowieka. Jak ma­wiał św. Bernard, "Bóg nie kocha nas, ponieważ jesteśmy dobrzy lub piękni, ale czyni nas dobrymi i pięknymi, ponieważ nas kocha".

Ojciec wybiega naprzeciw synowi. W kulturze semickiej gest taki był czymś nieodpowiednim, ponieważ Ojciec powi­nien zawsze zachowywać się w sposób do­stojny, majestatyczny. To syn miał się kła­niać i uniżać przed Ojcem. Sytuacja odwrotna była czymś niepojętym: to, że oj­ciec zrobił krok w kierunku syna, a tym bardziej, jak w tym przypadku, wybiegł na jego spotkanie i rzucił mu się na szyję, było gestem nietypowym. Przypowieść ukazu­je nam Ojca, który nie boi się narazić na utratę własnej godności. Autorytet ojcow­ski, jak widzimy, nie opiera się na utrzy­mywaniu dystansu, ale na miłości, którą Ojciec otwarcie wyraża.

Czwartą więc ce­chą jest odwaga miłości Bożej: jest to odwaga, aby naruszyć pozorny stan bezpieczeństwa, aby żyć w oparciu o jedyne autentyczne źródło bezpieczeństwa, jakim jest miłość silniejsza niż nie-miłość i aby wyjść ku drugiemu, rezygnując z utrzymy­wania atmosfery dystansu i chłodu, któ­rym otaczamy się, ponieważ nie potrafi­my kochać. Bardzo często za postawą autorytarną niektórych zachowań, zwłasz­cza w przypadku osób, na których spo­czywa odpowiedzialność, kryje się niezdol­ność do miłości.

Piąta cecha Boga Jezusa jest widoczna w tym, jak zachowuje się Ojciec z przy­powieści, kiedy przybywa syn: cieszy się. Szczęśliwy jak dziecko, raduje się, całuje go, przytula, każe sługom przynieść naj­lepszą szatę, włożyć mu pierścień na pa­lec i sandały na nogi oraz zabić utuczone cielę, które w kulturze rolniczej, paster­skiej, w którą wpisane jest to opowiada­nie, stanowi symbol bogactwa rodziny. Ojciec daje więc dowody największej ra­dości, wszystko, co robi, jest tego dowo­dem: nowa szata, sandały, pierścień, utu­czone cielę - to są znaki wyjątkowej rado­ści.

W tajemnicy krzyża, w go­dzinie bolesnego osamotnienia i hanieb­nej męki, cierpienie Boga osiąga punkt kulminacyjny: chrześcijanin wierzy w Bo­ga, który cierpi, ponieważ wierzy w Boga, który kocha. Ponieważ Ojciec cierpiał, dlatego nie może nie cieszyć się z powro­tu syna. To pozwala nam określić ostat­nią cechę Boga Jezusa, opisaną już w tym, co stwierdziliśmy dotychczas: jest to tajem­nica Jego cierpienia.

Ojciec z przypowieści nie uosabia Boga nieczułego, chłodnego obserwatora, obo­jętnego na cierpienia świata, ale Boga zdolnego do cierpienia z miłości do stwo­rzenia. W opowiadaniu pada jedno bar­dzo ważne stwierdzenie: w wersecie 24., a powtórzone w wersecie 32., w którym przyczyna radości i bólu Boga wyrażona jest w sposób następujący: "Ten mój syn był umarły, a znów ożył, zaginął a odna­lazł się". Warto zastanowić się nad dwo­ma kwestiami.

Pierwszą przyczyną bólu Ojca jest fakt, iż syn "był umarły", że znisz­czył sam siebie. Druga przyczyna - "zagi­nął" - związana jest z faktem, że syn od­dalił się od niego. Mamy tu ukazany nie­zwykle ważny fakt: Bóg cierpi przede wszystkim dlatego, że Jego stworzenie cierpi, a dopiero w dalszej kolejności dla­tego, że cierpienie to jest spowodowane oddaleniem się od Niego.

Tak jak w przy­padku każdej prawdziwej miłości, na pierw­szym miejscu nie stoi ból naszego serca, ale ból drugiego człowieka, jego upadek. Taka jest miłość Boga, zdolna do cierpie­nia cierpieniem miłości. Gdyby Bóg nie mógł kochać, nie mógłby również cierpieć. Tajemnica cierpienia Boga jest tajemnicą Jego nieskończonej zdolności do kocha­nia, bez której bylibyśmy jedynie marionet­kami wobec nieprzeniknionej tajemnicy.

Jacques Maritain - "nawrócony" na tajemnicę Bożego cierpienia po lekturze dziennika żony Raissy, która pisała o tym w sposób niezwykle poruszający - nie waha się powiedzieć, że temat Boskiego cierpienia pozwala zrozumieć jak niekie­dy słowo Boże zostało podporządkowane słowu Arystotelesa, a nie odwrotnie. Bóg "nieruchomy motor" nie może cierpieć, inaczej niż Bóg biblijny, który cierpi, po­nieważ kocha, angażuje się w życie czło­wieka i zgadza się być ubogim z miłości do swojego stworzenia.

Jest to Bóg, któ­ry nie pozostaje obojętny na ból człowie­ka, nie jest więźniem Boskiego egoizmu, ale potrafi "współ-czuć" swojemu stworze­niu. Jak pisze Jan Paweł II w Encyklice (nr 39 i 41), istnieje także tajemnica cierpienia w Bo­gu Trójcy Świętej, która jest inną nazwą Boskiej miłości do ludzi. Wszystkie cechy Ojca, które uwidacznia przypowieść, po­kazują nam tajemnicę owego bólu miło­ści, ukrytego w głębi serca Ojca, Boga Jezusa.