Centralna prawda wiary chrześcijańskiej

Kościół uczy, że Boga człowiek poznaje dzięki Bożemu objawieniu, a także przy pomocy poszukiwań intelektualnych.

W centrum monoteistycznej wiary chrześcijan stoi tajemnica Trójcy Świętej, objawiona przez Jezusa Chrystusa. Mówi ona, że jeden jedyny Bóg objawił się ludziom jako Bóg, Ojciec wszechmogący, Jego Syn i Duch Święty.

• KKK 237: Trójca jest tajemnicą wiary w sensie ścisłym. Jest jedną z ukrytych tajemnic Boga, które nie mogą być poznane, jeśli nie są objawione przez Boga. Oczywiście, Bóg zostawił ślady swego trynitarnego bytu w dziele stworzenia i w swoim Objawieniu w Starym Testamencie. Wewnętrzność Jego Bytu jako Trójcy Świętej stanowi tajemnicę niedostępną dla samego rozumu, a nawet dla wiary Izraela przed wcieleniem Syna Bożego i posłaniem Ducha Świętego.
• KKK 234: Tajemnica Trójcy Świętej stanowi centrum wiary i życia chrześcijańskiego. Jest tajemnicą Boga w sobie samym, a więc źródłem wszystkich innych tajemnic wiary oraz światłem, które je oświeca. Tajemnica ta jest najbardziej podstawowym i istotnym nauczaniem w hierarchii prawd wiary.

Zgłębienie i pełne poznanie tajemnicy Trójcy Świętej przy pomocy ludzkiego rozumu jest niemożliwe. Tajemnicę tę można jedynie starać się przybliżać i na tej drodze uchylić rąbek prawdy, który zechciał przed człowiekiem odsłonić sam Bóg. Kluczem do tej tajemnicy jest objawienie się Boga, które swój szczyt osiągnęło w Jezusie Chrystusie. On objawił trzy imiona jednego Boga, mówiąc o swym Ojcu i o Duchu jako o różnych od siebie, ale będących z Nim jednością (np. J 10, 30). O sobie mówił wprost, że jest Synem Ojca. Podkreślał przy tym łączącą Go z Ojcem wyjątkową więź (np. Mt 11, 27; Ga 3, 16; Mk 14, 36). Tłumaczył też, dlaczego sam został posłany od Ojca i w jakim celu Obaj poślą odrębnego od Nich Ducha Świętego (np. J 14, 16-17; 14, 26; 15, 26).

Kościół wyznając swą wiarę w jedynego Boga w trzech Osobach: Ojca i Syna, i Ducha Świętego uczy, że trzy Osoby Boskie są jednym Bogiem, ponieważ każda z nich co do natury jest pełnym Bogiem. O znaczeniu dla życia chrześcijańskiego wiary w jedynego Boga w Trójcy Świętej świadczy nie tylko samo jej wyznawanie, ale też sprawowanie w imię Trójcy Świętej wszystkich świętych czynności, związanych z życiem religijnym. Wiara ta nabiera szczególnego znaczenia przy udzielaniu przez Kościół sakramentów, poczynając od udzielanego w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego sakramentu chrztu.

Ikona Rublova

Ikona ma służyć modlitwie człowieka. Jeśli temu celowi nie służy, pozostaje tylko i jedynie deską zakrywającą przed człowiekiem świat wewnętrznych doświadczeń Boga. Genialna ikona Andrzeja Rublowa "Trójcy Święta" jest nie tylko wyrazem talentu artysty­cznego, ale przede wszystkim wyrazem głębok­iego życia i doświadczenia duchowego Boga w Trójcy Jedynego. Boga działającego w Starym i w Nowym Testamencie. Boga obecnego dzisiaj i ożywi­­ającego całe stworzenie. Dzieło to, jest jakby wizją mistyczną malar­za, po­dobną do tych wizji jaką mieli wielcy święci.

Ikona przedstawia trzech aniołów zasiadających przy stole i powszechnie zwie się ją ikoną Świętej Trójcy. Została namalowana przez mistrza ikonopisania, mnicha Andrzeja Rublowa w XV wieku. Tematem Ikony Rublowa jest Trójca Święta przedstawiona jako tak zwana "Gościnność Abrahama", czyli scena ze Starego Testamen­tu, w której Abraham ugaszcza u siebie pod dębami w Mamre trzech mę­żczyzn. Zdarzenie to jest opisane w Księdze Rodzaju w rozdz. 18,1-16. Spotkanie trzech pielgrzymów u patriarchy Abrahama w interpre­ta­cji sy­mbo­liki wcze­snochrześcij­ańskiej, było zapowiedzią dog­mat o Trój­cy Świętej. Ikona została namalowana dla ikonostasu soboru Troickiego w Siergiejewskim klasztorze Trójcy Świętej, leżącym na północ od Moskwy. Ikona miała przekazywać naukę o Trójcy Świętej.

Ikona w swej konstrukcji jest bardzo prosta i przedstawia biesiadę niebiańską, która ukrywa w sobie całe bogactwo tajemnicy Trójcy Świętej. Cudownego wdzięku kolorystyki i przezroczystości nie da się oddać nawet najdokładniejszymi reprodukcjami. Podstawowymi kolorami ikony było czyste złoto lub jego odcie­nie. Szaty trzech postaci mają kolor lazurowy, miejscami muśnięty farbą o odcieniu lapis lazuli. Dla zaznaczenia ledwie widocznych przedmiotów trzymanych przez każdą z postaci użyto cienkiej kreski w cynobrze. W drzewie pojawia się nasycona zieleń, zaś w posta­ci po prawej dostrzec można delikatną zieleń mchu. Kolory szat centralnej postaci należą do najbardziej podstawowych: głęboka czerwień, ciemny niebieski i pasmo złota.

Gdyby nie ubrania, trzy postacie byłyby identyczne. Nie są ani płci męskiej, ani żeńskiej. Wydłużone ciała sugerują mężczyzn, ale oblicza mogłyby należeć do bliźniaczych sióstr. Wszystkie głowy chylą się w pokorze, jedna przed drugą; żadna postać nie przybie­ra władczej pozy. Panuje tu atmosfera miłości, wolności, bezczasowości, wytchnienia i najintymniejszej więzi. Bycie jednością ukazane jest głównie za pomocą subtelnego i skupionego poświę­cenia sobie nawzajem uwagi, jakie obserwujemy u trzech postaci, a także spotkania się oczami. Do takiego efektu przyczynia się również sama kompozycja ikony. Najistotniejsze jest koło, symbol doskonałości i wieczności,

W ikonie Rublowa można wyróżnić trzy nakładające się na siebie plany:

Na pierwszym planie pojawia się reminiscencja do opisu biblijnego odwiedzin trzech pielgrzymów u Abrahama (Rdz 18,1-15). Ko­mentarz liturgiczny odczytuje: "Szczęśliwy Abrahamie, widziałeś ich, przyjąłeś Boskość Jedyną i w Trzech Osobach". Ikona nie pokazuje postaci Abrahama i Sary. Ma to podkreślać głębszy wymiar przedstawienia: wymiar "Bożej ekono­mii".

Następuje przewartościowanie znaczenia krajobrazu stanowiącego tło przedstawienia: namiot Abrahama staje się pałacem - świątynią; dąb Mambre - drzewem życia; kosmos - zostaje zaznaczony w skale. Wół ofiarowany jako pokarm ustępuje miejsca kielichowi eucharystycznemu. Aniołowie są przedstawieni w sposób wysmukły i zwiewny, w proporcjach: czternaście razy długość głowy zamiast siedem razy długość głowy w normalnych wymiarach. Skrzydła mają przybliżać postacie, a zarazem stawać się tłem zwiewnym i unoszącym całej kompozycji. Zastosowana odwrócona perspektywa znosi wszelki dystans, głębię, w której wszystko znika w oddali, a przez skutek przeciwny - przybliża postacie, ukazuje, że Bóg jest tutaj, i że jest wszędzie. Co więcej cała kompozycja w swym spokoju wyraża radość z bycia razem trzech osób-aniołów. Dialog, który prowadzą ze sobą można wyrazić tekstem ewangelisty Jana: "Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" (J 3, 16).

Trzeci wymiar wewnątrz-boski zostaje tylko zasugerowany, gdyż jest transcendentny i nieosiągalny. A przecież jest obecny, jako "ekonomia zbawienia". Bóg jest tylko i wyłącznie miłością w swojej trójosobowej istocie i Jego miłość do świata stanowi zaledwie odbicie Jego miłości trynitarnej. Stąd przedstawione postacie są zgromadzone wokół kielicha. Kielich jest symbolem daru uczynionym z siebie, wyraz nadmiaru miłości. Badania konserwatorskie odkryły pierwotny rysunek Baranka znajdującego się w kielichu. Baranek w symbolice starotestamentalnej i apokaliptycznej jest symbolem ofiary, miłości, zbawienia.

Ikona ukazuje aniołów w stanie najwyższego spokoju, jaki "byt" może osiągnąć. Spokój ten jakby udzielał się i widzowi, niczym prawdziwa ekstaza. Ekstaza ta ma wymiar dynamiczny i statyczny zarazem. To ruch obecny w liniach i kolorach dynamizuje. Aniołów Rublowa charakteryzuje jedność i równość. Każdego z nich można wziąć za któregoś z dwóch pozostałych, a przecież nie ma tu ani powtórzenia, ani pomieszania.

Złoto jaśniejące na ikonach zawsze określa boskość, jej bezmiar. Skrzydła aniołów rozciągają się okrywając wszystko, a ich wewnętrzne, błękitne kontury podkreślają jedność i niebieski charakter jednej natury. Jeden Bóg w trzech Osobach doskonale równych - to właśnie wyrażają trzy identyczne berła w rękach aniołów - oznaki władzy królewskiej. Doskonałość i równość aniołów tłumaczy, że nie ma żadnej reguły dla określenia osób boskich na ikonie Rublowa. Anioł po prawej stronie bez wątpienia jest to Duch Święty. Wątpliwości dotyczą anioła znajdującego się pośrodku - czy jest to Ojciec, czy Syn - co bezpośrednio determinuje tożsamość anioła z lewej strony. Przyjmujemy, że anioł po lewej to Jezus Chrystus, w środku Bóg Ojciec, a po prawej Duch Święty.

Geometria wpisana w ikonę

Kompozycja ikony jest idealnie wpisana w koło. Koło, które jest wyrysowane przez postacie aniołów. Formami geometrycznymi kompozycji są również: prostokąt, krzyż, trójkąt i okrąg. Porządkują one obraz od wewnątrz. W duchu tamtej epoki powiemy, że ziemia miała kształt ośmioboku. Prostokąt jest tajemniczym znakiem ziemi, którą widzimy w do­lnej części stołu. Górna część stołu także ma kształt prostokątny. Nawiązuje on do czterech części świata, czterech stron świata, będących u Ojców Kościoła symbolicznym szyfrem czterech Ewangelii. Jest to symbol powszechności Słowa. Ta górna część stołu-ołtarza wyobraża Biblię ofiarowującą kielich, owoc Słowa. Jeżeli przedłużymy linię drzewa życia nad środkowym aniołem można zauważyć, że drzewo to zstępuje, przechodzi przez stół i zagłębia się korzeniami w prostokącie ziemi; zwiastunem drzewa jest Słowo, a drzewo czerpie pożywie­nie z zawartości kielicha. Mamy tutaj wyjaśnienie tajemni­cy drzewa, które przyniosło owoce i przynosi po dziś dzień w Eucharystii - jest drzewem życia. Właśnie tradycja mówi, iż to z drzewa życia wzięto drewno na Krzyż Jezusa. Każda ikona według kanonu bizantyjskiego zawiera w sobie w sposób bardziej lub mniej widzialny figurę krzyża. Aureola, świetlisty krąg wokół głowy Ojca, kielich i znak ziemi znajdują się na tej samej linii pionowej, która dzieli ikonę na dwie części, przecina się z linią horyzontalną, łączącą świetliste kręgi aniołów po bokach, i tworzy krzyż. Tak więc krzyż wpisany jest w święty krąg życia Bożego, stanowi żywą oś miłości Trójcy Świętej. Jeżeli dwa krańce stołu połączy się z punktem znajdującym się dokładnie nad głową środkowego anioła, będzie można zobaczyć, że aniołowie umieszczeni są dokładnie w trójkącie równoramien­nym. Trójkąt taki oznacza jedność i równość Trójcy.

Charakterystyka postaci

Postawa Ojca ma w sobie coś monumentalnego, wyraża hie­ratyczny spokój i nieruchomość, czysty akt, spełnienie, statyczną zasadę wieczności. Równocześnie przez zastosowanie szcze­gólnie zdumiewającego kontrastu widoczne jest wzrastające nasilenie ruchu ręki prawej, jej mocne wygięcie, które odpowiada takiej samej mocy w pochyleniu szyi i głowy. Wyraża ono zasadę dynamiczną. Bóg Ojciec jest źródłem i właśnie dlatego jest milczeniem. Objawia się wiecznie przez Ducha Świę­tego i Jezusa Chrystusa. Ikona ukazuje tę komunię, której żywym ogniskiem jest kielich pełniący funkcję normującą i jednoczącą.

Dłonie aniołów dążą do znaku ziemi, która jest miejscem wypełnienia Bożej Miłości. Ojciec jest Miłością, która daje krzyż, Syn jest Miłością ukrzyżowaną, Duch Święty jest krzyżem Miłości, jego niezwyciężoną mocą. Wynika z tego, że nie ma poznania Boga innego niż poprzez komunię człowieka i Boga. Komunia ta za­wsze ma wymiar trynitarny i wprowadza w komunię zachodzącą między Ojcem i Sy­nem i Duchem Świętym.

Syn słucha Ojca. Jego szaty, kolorystyka wyrażają całkowite wy­rzeczenie się siebie i uwagę skierowaną na Ojca. On rezygnuje z siebie, by być tylko i wyłącznie Słowem swego Ojca: "Jezus mówił [Żydom]: "Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Syn nie mógłby niczego czynić sam od siebie, gdyby nie widział Ojca czyniącego. Albowiem to samo, co On czyni, podobnie i Syn czyni" (J 5, 19). Jego prawa dłoń błogosławi powtarzając działanie i gest Ojca. Dwa palce, jeszcze raz podkreślają jego zbawcze działanie w naturze ludzkiej i boskiej.

Delikatność linii anioła z prawej strony ma w sobie coś ma­cierzyńskiego. Duch w językach semickich jest rodzaju żeńskiego. To Duch Święty jako Pocieszyciel - Duch Życia. Jest tym, który daje życie i od którego wszystko bierze początek. Jest trzecim wyrazem Bożej Miłości, Duchem Miłości. Jego rozpięta dłoń nad symbolem ziemi przypomina gołębicę.

Barwy na ikonie

Barwy w ikonografii bizantyjskiej rządzą się własnym językiem. U Rublowa osiągają barwy osiągają muzyczną czystość oraz lekkość i harmonię. Postacie nie posiadają cienia, jest nieobecny. Każda barwa i kolor na ikonie posiadają swoją własną świetlistość. Złoto jako symbol bożego światła rozświetla wszystko inne. Kontrast pomiędzy postacią Ojca i bielą stołu rozpływa się, promieniuje na pozostałe postacie. Wydobywając z nich wielość kolorów jak na tęczy. W całej kompozycji dominują następujące kolory: purpura, jako wyraz Bożej miłości. Błękit oznacza prawdę niebieską. Kolor żółty nawiązuje do złota i jest symbolem obfitości i Bożego światła. Cała kompozycja wypełniona pełnią kolorów obrazuje płomień Bożej Miłości. Jest to obraz królestwa niebieskiego, światłości nie z tego świata, pełnia miłości (Zygfyd Kot SJ).