W żarnach konfliktu

Szczególną więź tych ziem: Kanaanu, Palestyny, Izraela, Ziemi Świętej, pojmowaną na różne sposoby przez ludzi kolejnych epok, imperiów, religii, wyrażano i przedstawiano na wiele sposobów. Przywołać można choćby dwa. W sanktuarium Rozmnożenia Chleba i Ryb, nad Jeziorem Galilejskim, w miejscu zwanym Tabgha, u zbiegu siedmiu źródeł, jest bizantyjska mozaika z V wieku przedstawiająca tzw. wieżę nilową. Sądzono wtedy, że Jezioro Galilejskie (wyjątkowy w tym pustynnym rejonie zbiornik słodkiej niosącej życie wody) połączone jest podziemnymi nurtami z Nilem, więc poziom wody w jeziorze pozwalał ocenić, ile wody jest w Nilu, a zatem prognozować o wysokości tamtejszych zbiorów, czyli o roku urodzaju lub głodu.

Drugie zaś to znana średniowieczna mapa, przedstawiająca symbolicznie wizerunek świata, ukazanego jako trójlistna koniczyna, której liście wyobrażają Europę, Azję i Afrykę, zbiegające się w jednym punkcie - jest nim Jerozolima i Ziemia Święta. To ona jest w centrum świata, a pozostaje także dziś dla milionów ludzi - Żydów, chrześcijan, muzułmanów - centrum duchowej, ontologicznej egzystencji człowieka. Nawet ten, który fizycznie w niej nie był, czuje, że jest ona jego ojczyzną, a on jej mieszkańcem w wędrówce ku prawdziwej Ziemi Obiecanej - Jerozolimie niebieskiej. Z symboliką tej mapy wiąże się też swoisty rekwizyt - "pępek świata" umieszczony w Jerozolimie, w bazylice Grobu Bożego - Zmartwychwstania. Tam, w przestrzeni Kalwarii i pustego grobu zatknięta jest mistyczna oś świata. Tam Chrystus umarł, zmartwychwstał, zesłał Ducha Świętego, i tam powróci w dniu ostatecznym.

Ziemia Święta, którą zdobywano, wykupywano, grabiono. Ziemia, w której objawił się Bóg Jedyny o niepojętym imieniu "Jestem, który jestem", w której dał ludzkości Dziesięć słów życia - Dekalog. Ziemia, w której "Słowo stało się ciałem" - narodził się Mesjasz, Syn Boży - Jezus-Jeszua - i ten sposób wypełnione zostały proroctwa.

Nasze stulecie, chociaż nie upłynęła jeszcze jego pierwsza dekada, zaowocowało już trzema konfliktami zbrojnymi. We wrześniu 2000 r. wybuchła II palestyńska intifada - dotąd niezakończona, choć od trzech lat jakby wygasła. Jej najbardziej dramatycznymi przejawami były palestyńskie zamachy terrorystyczne, a w odwecie operacje izraelskiego wojska. Doprowadziła do blokady terytoriów palestyńskich - aż do wzniesienia przez Izrael murów i zasieków (w sumie kilkaset km), krachu ekonomicznego wśród Palestyńczyków, upadku ruchu pielgrzymkowego, wzmożenia emigracji chrześcijan, zebrała tragiczne żniwo tysięcy zabitych i rannych. Latem 2006 r. przez region po stronie izraelskiej i libańskiej przetoczył się zbrojny konflikt wywołany przez Hezbollah (organizację islamskich szyickich fundamentalistów). Odwetowe operacje izraelskiej armii przyniosły bombardowania Libanu. Znowu zabici, ranni, zniszczenia. W końcu na przełomie ubiegłego i obecnego roku nastąpiła kolejna eskalacja zbrojnego konfliktu w Strefie Gazy i na pograniczu izraelskim - zginęło ponad 1300 Palestyńczyków i kilkunastu Izraelczyków.

Perspektywa pokoju oddala się. Wydaje się, że społeczność międzynarodowa jest tym konfliktem zmęczona, zapadła jakby w letarg, wykazując się polityczną inercją, brakiem konkretnego, realnego projektu pokojowego i chęci do rozwiązania konfliktu. Świat, w tym także Stolica Apostolska, stoi na stanowisku, że tak Izraelczycy, jak i Palestyńczycy mają prawo żyć w pokoju i bezpieczeństwie, jedni i drudzy we własnym suwerennym państwie. Same apele do wszystkich rządzących narodami Bliskiego Wschodu, by usłuchali pragnienia pokoju i sprawiedliwości, to jednak za mało.

Trudno powiedzieć, ilu chrześcijan zostało w Ziemi Świętej. Sprzeczne dane izraelskie, palestyńskie i ze źródeł kościelnych pozwalają uznać, że mieszka ich, między Morzem Śródziemnym a Jordanem, około 150-200 tys. Wiernych prawosławnych jest około 2/3, katolików 1/3, między nimi nieliczne wspólnoty protestanckie. Chrześcijanie na terenach pozostających pod administracją palestyńską i na całym Bliskim Wschodzie żyją w bardzo trudnych warunkach, w Izraelu ich sytuacja społeczno-ekonomiczna jest lepsza.

Chrześcijanie na Bliskim Wschodzie tworzą barwną, różnorodną mozaikę wszystkich tradycji kościelnych, liturgicznych, wyznaniowych, Kościołów narodowych, sięgających czasów apostolskich, bizantyjskich, epoki wypraw krzyżowców. Można pomyśleć, że stanowią ową "resztę" przechowującą depozyt wiary zamknięty w naczyniach starożytnych języków (aramejskiego i starokoptyjskiego), czcigodnych liturgii, obrzędów. Prawosławni i katolicy skupieni są w Kościołach rozmaitych rytów. W Jerozolimie i w Libanie rezydują patriarchowie Kościołów wschodnich i rzymskiego. Trzeba podkreślić, że chrześcijanie na Bliskim Wschodzie prowadzą dialog ekumeniczny, jakkolwiek pozostają zaszłości historycznych konfliktów, w tym przede wszystkim napięcia w relacjach Kościoła greckoprawosławnego z Kościołem łacińskim i greckokatolickim. Jednym z obszarów rodzących konflikty jest tzw. status quo określające własność "miejsc świętych". Uprawomocniony sułtańskim dekretem (firman) z 1757 r. stan posiadania poszczególnych kościołów obowiązuje do dziś i sprawia wiele kłopotów, szczególnie w bazylikach Zmartwychwstania i Narodzenia Pańskiego, których poszczególne części należą do różnych kościołów.

W społeczności katolickiej najwięcej wiernych posiada Kościół greckokatolicki (melchicki), są też maronici, katolicy syryjscy, ormiańscy, chaldejscy, koptyjscy, etiopscy i łacińscy. Wśród tych ostatnich, oprócz Arabów, są jeszcze inne wspólnoty narodowe: filipińska, nigeryjska, rumuńska, latynoska, polska.

Obawy mniejszości chrześcijańskiej nie płyną tylko z życia w warunkach zbrojnego i politycznego konfliktu. Niewielka mniejszość chrześcijańska jest dyskryminowana albo traktowana z nieufnością przez sąsiadów - zarówno Żydów, jak i muzułmanów. Stale pogarszają się warunki życia palestyńskich chrześcijan i narastają trudności w ich społecznej egzystencji. Chrześcijanie w Ziemi Świętej czują się coraz bardziej zagrożeni z powodu presji, nawet aktów przemocy ze strony radykalnych palestyńskich muzułmanów.

Dla wszystkich chrześcijan Jerozolima jest Kościołem-Matką. Czy staje się coraz bardziej osierocona?