113 litanii

Zazwyczaj znamy zaledwie kilka litanii. Modlitewnik ten zawiera ich aż 113: do Boga w Trójcy Świętej, do Chrystusa i Ducha Świętego, do Matki Bożej, do Aniołów, do Świętych - w tym najnowsze: do bł. Jana Pawła II i bł. ks. Jerzego Popiełuszki, na różne okresy liturgiczne oraz na różne sytuacje i okoliczności.

Powtarzanie tych znanych wezwań, np.: zmiłuj się nad nami, módl się za nami, wyraża wewnętrzną prawdę o nas i o naszym życiu. Wiemy, że nigdy dosyć wołania: zmiłuj się, Boże!. Modlitwa litanijna wycisza nas wewnętrznie. Odmawiana czy śpiewana we wspólnocie tworzy między nami duchowe więzi.

bp Jan Szkodoń

Wybór i opracowanie: ks. Jerzy Lech Kontkowski SJ

SŁOWO WPROWADZENIA

Nazwa litania w języku polskim jest zapożyczona z łaciny, a pochodzi z języka greckiego od słowa litaneia = proszenie, błaganie (później - procesja błagalna). Bliskoznacznym odpowiednikiem litanii jest nazwa suplikacja (łac. supplicatio = modły błagalne).

Litania jest formą modlitewną złożoną z szeregu wezwań pochwalnych, błagalnych, skierowanych do Boga lub Świętych, wypowiadanych lub śpiewanych przez przewodniczącego (kapłana, diakona lub kantora), na które wierni odpowiadają powtarzającym się wezwaniem o wstawiennictwo i opiekę, np.: zmiłuj się nad nami; przepuść nam, Panie; módl się za nami.

Litanie były znane już w starożytnym Babilonie. W starożytnej liturgii hebrajskiej spotykamy Psalm 136(135), który jest hymnem dziękczynnym w formie litanijnej: Chwalcie Pana, bo dobry, bo Jego łaska na wieki. Refren: bo Jego łaska na wieki powtarza się 26 razy. Podobną litanijną budowę ma Psalm 118(117).

W późnojudaistycznych Osiemnastu Błogosławieństwach (Szemone Esre) - codziennej modlitwie porannej bogobojnego Żyda - w litanijny sposób powtarza się wezwanie: Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu wszechświata.

W Nowym Testamencie za Jezusem wołało dwóch niewidomych: Zmiłuj się nad nami, Synu Dawida! (Mt 9, 27) i kobieta kananejska: Zmiłuj się nade mną, Panie, Synu Dawida! (Mt 15, 22) oraz dziesięciu trędowatych: Jezusie, Mistrzu, zmiłuj się nad nami! (Łk 17, 13).

Kyrie elejson (Panie, zmiłuj się nad nami) rozpoczyna, po wejściu, liturgię mszalną. Kyrie wprowadzono do liturgii antiocheńsko-jerozolimskiej około 350 roku.

Święty Benedykt z Nursji w VI w. napisał w swej Regule, że zakonnicy w nocy po psalmach odmawiają modlitwę litanijną, to jest Kyrie elejson (9, 10).

W Kościele bizantyjskim są w częstym użyciu takie formy litanijne, jak ektenie, akatysty i molebeny. Ektenie (gr. ekteino = rozciągać się w długim szeregu, pobudzać) są to wezwania modlitewne wygłaszane przez diakona lub kapłana, składające się z szeregu próśb, które dotyczą najważniejszych potrzeb i trosk wierzących ludzi. Na prośby te chór odpowiada: Boże, zmiłuj się albo Panie, zmiłuj się. W Kościele łacińskim ekteniom odpowiada wprowadzona po 1970 roku modlitwa powszechna (wiernych) podczas Mszy św. na zakończenie liturgii słowa, a przed rozpoczęciem liturgii eucharystycznej.

Akatyst (gr. akathystos = nie siedząc) jest to zbiór hymnów liturgicznych śpiewanych na stojąco ku czci Chrystusa Pana, Matki Bożej lub Świętych. Składa się on z 13 kondakionów (gr. kondakion = krótki hymn) i 12 ikosów (gr. ikos = dom, pieśń liturgiczna). Łacińska Litania do Najświętszej Maryi Panny w Loreto we Włoszech (tzw. Loretańska) prawdopodobnie była wzorowana na greckim akatyście.

Moleben jest to krótkie nabożeństwo błagalne (np. w intencji uzdrowienia chorego) lub dziękczynne (np. z okazji dobrego spełnienia zadania) skierowane do Chrystusa Pana lub do Matki Boskiej, względnie Świętego.

W Kościele łacińskim była pierwotnie (w VII w.) jedynie Litania do Wszystkich Świętych, która w swej głównej starszej części zwraca się do Chrystusa (wybaw nas, Panie! - wysłuchaj nas, Panie!). Później przed nią umieszczono wezwania do Świętych, aby łączyli się z nami w modlitwie błagalnej. Litania ta jest śpiewana w Wigilię Wielkanocną, podczas kanonizacji Świętych, podczas udzielania święceń biskupom, kapłanom, diakonom i podczas procesji błagalnych. Litania ta miała różne wersje. W XVI w. została ujednolicona po Soborze Trydenckim za Piusa V. Obecnie ma wersję dłuższą (procesyjną, pokutną) i krótszą (obrzędową). Na jej wzór układano inne litanie, których najwięcej powstało w epoce baroku (XVII-XVIII w.).

Litanie zatwierdzone przez Stolicę Apostolską mogą być odmawiane podczas publicznych nabożeństw. Należą do nich:

• Litania do Najświętszego Imienia Jezus;
• Litania do Najświętszego Serca Pana Jezusa;
• Litania do Najdroższej Krwi Chrystusa Pana;
• Litania do Najświętszej Maryi Panny (Loretańska);
• Litania do Wszystkich Świętych;
• Litania do świętego Józefa.

Poza tym, w wydanych księgach liturgicznych, za zgodą Konferencji Episkopatu Polski, znajdują się:

• Litania przy konających, w: Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, Katowice 2010;
• Litania za zmarłych, w: Obrzędy pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 2011.

Niniejszy zbiór 113 litanii nie jest uszeregowany w porządku chronologicznym, ani go nie podzielono na litanie publiczne i prywatne, lecz zastosowano podział systematyczno-rzeczowy.

Na pierwszym miejscu umieszczono litanie odnoszące się do Trzech Osób Trójcy Świętej.

Na drugim miejscu dano zbiór litanii obejmujący wezwania do Najświętszej Maryi Panny i Aniołów.

Na trzecim miejscu wyliczane są litanie do Świętych.

Na czwartym miejscu znajdują się różne litanie, a dotyczące:

• okresów roku liturgicznego (np. Adwentu, Wielkiego Postu, Kwartalnych Dni Modlitw, ostatniego dnia roku);
• pokuty (np. nawrócenia, żalu, dziękczynienia, dobrej intencji);
• różnych potrzeb (np. o ustanie burz, w czasie utrapienia, o formację promotorów społecznego przekazu, o zbawienie od głupoty, o pokorę, za chorych);
• wreszcie w sprawach ostatecznych (np. za konających, za zmarłych, o pragnienie nieba).

Litanie publiczne podano w dzisiejszej szacie językowej, tak jak się je powszechnie obecnie wydaje. W litaniach prywatnych niektóre wezwania językowo uwspółcześniono, inne zaś skreślono, nie starając się znaleźć dla nich współczesnego równoważnika językowego, jak np. w przypadku wezwania: Trąbo Ewangelii. Tak więc w opracowaniu litanii prywatnych więcej było skreśleń niż poprawek, co spowodowało, że uległy one znacznemu skróceniu. Modlitwy końcowe z litanii prywatnych, gdzie się udało, zastąpiono kolektami z Mszału Rzymskiego dla diecezji polskich, Pallottinum, Poznań 2009.

Niniejsze opracowanie oparto na Zbiorze modlitw odpustowych z dodaniem dziewięćdziesięciu czterech litanij ułożonych przez X. Wincentego Wnukowskiego, Wilno 1900 (drukiem Józefa Zawadzkiego, stron 641). Wykorzystano jednak nie wszystkie 94 litanie, lecz tylko 70, którym poprawiono i skrócono teksty; 17 zaś litaniom zmieniono całkowicie teksty oraz dodano 26 zupełnie nowych litanii, m.in. do bł. Jana Pawła II i bł. ks. Jerzego Popiełuszki.

Ks. Jerzy Lech Kontkowski SJ