Helena
To mitologiczne imię (córka Zeusa, żona Menelaosa) może pochodzić od greckiego słowa hel- 'blask, jasność' lub helán- 'pochodnia'. Istnieje też inna teoria pochodzenia tego imienia. Może wywodzić się od słowa helené 'kosz trzcinowy'. Co roku odbywały się tzw. helenoforie (helenophoria), czyli procesje z koszami trzcinowymi, w których panny na wydaniu niosły do świątyni Artemidy kołacze. Tak więc osoba Heleny może być -dorobionym- patronem tych procesji, a imię Helena może mieć związek etymologiczny z nazwą tych uroczystości. Imię to byłoby więc eponimem. O mitologiczną Helenę miała się toczyć wojna trojańska (Homer, Iliada).
W Polsce jest popularne. Występuje już w XIII wieku. Książę Bolesław (kaliski i gnieźnieński) pojął za żonę księżniczkę węgierską (1256 r.), którą Polacy nazwali imieniem Helena. Imię poświadczone jest w formach: Helena (1279), Alena (1386), Elena (1265), Halena (1397), Helina (1406), Jolana (1265), Jelena (1319). Dawne zdrobnienia i skróty to Helenka, Alenka, Elenka, Halenka.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Helena, ang. Helen, Ellie, Elli, fr. Hél-ne, niem. Helene, ros. Jelena, węg. Ilona, wł. Elena.
Helena, cesarzowa. Urodziła się około 255 r. albo w Drepanon (Drepanum w Bitynii), które cesarz Konstantyn nazwał później Helenopolis - tak chce większość, albo w Niszu (Naissus) nad Dunajem (w dzisiejszej Serbii) - jak twierdzą inni. Była córką karczmarza. Cesarz Konstancjusz Chlorus pojął ją za żonę (może była tylko jego konkubiną). Po urodzeniu syna, Konstantyna, musiała usunąć się na ubocze (292), ponieważ Konstancjusz ze względów politycznych pojął za żonę Teodorę, krewną Maksymiliana Herkulesa. Kiedy Konstantyn został cesarzem (306), obsypał matkę zaszczytami, nadał jej tytuł Augusta i bił monety z jej wizerunkiem. Prawdopodobnie pod wpływem syna przyjęła chrześcijaństwo. Okazała się w każdym razie chrześcijanką pełną pobożności i wielkoduszności. Imię jej historia połączyła przede wszystkim z fundacją wielu kościołów Rzymu i Konstantynopola, zwłaszcza zaś z odbudową miejsc świętych na terenie Palestyny. Cesarzowa pod koniec życia odbyła do nich pielgrzymkę (324) i ufundowała bazyliki na Górze Oliwnej oraz w Betlejem. Później przypisywano jej jeszcze inne fundacje, przede wszystkim zaś odnalezienie drzewa Krzyża św., ale opowiadanie o tych wydarzeniach - pierwsze spotykamy u św. Ambrożego - krytyka historyczna odrzuca. Cesarzowa zmarła ok. r. 328 w Nikomedii. Ciało jej przeniesiono najpierw do Konstantynopola, potem do Rzymu, gdzie cesarz ufundował dla niej wspaniałe mauzoleum przy via Lavicana. Ostał się z niego piękny sarkofag, który oglądać można w Muzeum Watykańskim. Natomiast relikwie świętej znajdują się dziś w Rzymie (Ara Coeli), Paryżu (St-Leu) i w opactwie Hautvillers (Altumvillare). Czczona jest 18 sierpnia, zwłaszcza w Trewirze i Anglii, która posiada około 120 kościołów pod jej wezwaniem. Są to okolice, z których Helena miała rzekomo pochodzić. Jest także patronką diecezji trewirskiej, bamberskiej oraz Bazylei, a ponadto patronką wytwórców igieł i gwoździ oraz farbiarzy. Ślady jej kultu odnajdujemy na ziemiach polskich. W sztuce jej podobiznę wyposażają w atrybuty: koronę, model kościoła, krzyż i gwoździe.
Helena z Auxerre. Żyła prawdopodobnie w V stuleciu. Martyrologium Hieronimiańskie wspominało ją jako dziewicę pod dniem 22 maja. Biograf św. Amatora, który pisał około r. 575, przytacza jej imię jako obecnej wśród wiernych zgromadzonych w kościele, gdy święty umierał (418). Nic poza tym o niej nie wiemy.
Helena (Elin) Szwedzka. Pochodziła z rodziny szlacheckiej. Wcześnie owdowiała i wówczas to oddała się bez reszty dziełom pobożności i miłosierdzia. Wróciwszy z pielgrzymki z Ziemi Świętej, padła ofiarą zemsty rodzinnej (1160), bezpodstawnie posądzona o spowodowanie śmierci zięcia. Ciało złożono w ufundowanym przez nią kościele w Skövde. Papież Aleksander III miał rzekomo zlecić, aby wpisano ją w poczet świętych. Wspomnienie obchodzono 30 lub 31 lipca. Dzięki źródłom leczniczym, znanym jako Elins Källa, kult świętej przetrwał czasy reformacji.
Helena Enselmini (z Padwy). Urodziła się z początkiem XIII stulecia. Około r. 1220 wstąpiła w Ascella pod Padwą do klarysek. Długo i obłożnie chorowała. W cierpieniu przeżywała łączność z ukrzyżowanym Zbawicielem i często doznawała wizji. Zmarła 4 listopada 1230 lub 1242 r. Pochowano ją w kościele parafialnym Św. Zofii w Padwie. Kult błogosławionej zaaprobowano w r. 1695. Natomiast wspomnienie obchodzono w dniu 7 listopada.
Helena Węgierska. Jak poprzednia, urodziła się na początku XIII w. W Veszprem wstąpiła do dominikanek. Była potem przeoryszą, a przez siedem lat wychowawczynią św. Małgorzaty. Na krótko przed śmiercią zaczęła doznawać wizji i stygmatów. Przy tym wszystkim oznaczała się żywym poczuciem codziennej rzeczywistości i zmysłem praktycznym. Zmarła 15 listopada 1270 r. W siedemnaście lat później szczątki przeniesiono do klasztornego kościoła i umieszczono w okazałym grobowcu. Wspomnienie obchodzono w dniu 9 listopada.
Helena z Udine. Urodziła się w r. 1396 lub następnym jako córka Walentego i Elżbiety Maniago. Około r. 1414 poślubiła Antoniego dei Cavalcanti, z którym miała sześcioro dzieci. Gdy po dwudziestu siedmiu latach pożycia owdowiała, została augustiańską tercjarką i bez reszty oddała się umartwieniom, modlitwie oraz uczynkom miłosierdzia. Zmarła 23 kwietnia 1458 r. Ciało złożono najpierw u klarysek, potem przeniesiono do katedry. Jej kult zaaprobował w r. 1848 Pius IX.
Helena Guerra. Urodziła się 23 czerwca 1835 r. w zamożnej rodzinie w Lukce. Wykształcenie otrzymała w domu, ale bardzo staranne, ze znajomością łaciny włącznie. Gdy potem (1857-1864) długo chorowała, zapoznała się z Pismem Św. i Ojcami Kościoła. Jako członkini Stowarzyszenia Pań Miłosierdzia Św. Wincentego de Paul oddała się następnie na posługę biednym. Czynny udział brała również w działalności stowarzyszenia o nazwie Figlie di Maria di S. Agnese. Z czasem utworzyła ponadto grupę osób, które nazwały się Pia Unione delle Amicizie Spirituali. W r. 1872 zaproponowała im prostą regułę, którą ułożyła z myślą o propagowaniu kultu Ducha Świętego oraz z troski o wychowanie dziewcząt. W dziesięć lat później arcybiskup Ghilardi upoważnił je do przywdziania habitów. W tym też mniej więcej czasie zredagowała wiele popularnych broszur dla propagowania wspomnianego kultu, przy czym znać w nich wpływ patrystycznych lektur. Z pomocą prałata Volpi wysłała kilka listów do papieża Leona XIII. Wpłynęły one na redakcję encyklik Matris charitate (1895) oraz Divinum illud munus (1897), a także listu do biskupów z dnia 19 kwietnia 1902 r. Po audiencji u papieża zmieniła nazwę swego zgromadzenia na Oblate dello Spirito Santo. Zgromadzenie otrzymało w r. 1906 aprobatę papieską, natomiast założycielka zaczęła z jego strony doznawać przeciwności. Musiała wówczas zrezygnować z przełożeństwa i resztę dni spędziła jako prosta zakonnica. Zmarła w Lukce w dniu 11 kwietnia 1914 r. Beatyfikował ją w r. 1959 Jan XXIII.