Wiesz, co pali twoje dziecko?

Dość powszechne jest palenie tytoniu przez młodzież uczącą się w szkołach gimnazjalnych i średnich. Część z nich rozpoczyna palenie papierosów już w szkole podstawowej. W wielu przypadkach palenie papierosów jest połączone z eksperymentowaniem z innymi niż tytoń substancjami psychoaktywnymi.

Z danych dotyczących przestępczości narkotykowej na terenie Polski wynika, że około połowa wszelkich transakcji dotyczy sprzedaży marihuany (Wrona 2012). Narkotyk ten jest stosunkowo tani i łatwo dostępny dla uczniów w różnym wieku.

Produkty na bazie konopi

Konopie indyjskie należą do jednych z najpopularniejszych substancji psychoaktywnych na terenie Polski. Zawierają wiele substancji działających przez agonizm receptorów kannabinoidowych, podobnie jak występujący w ludzkim ciele anandamid. Jest on organicznym związkiem chemicznym obecnym w organizmach żywych, neuroprzekaźnikiem wydzielającym się podczas snu i relaksu. Warto wiedzieć, że nie ma dwóch identycznych próbek substancji psychoaktywnych otrzymywanych z konopi. Wytwarzane z różnego materiału roślinnego, przetwarzane są za pomocą różnych metod, różne są też techniki wzbogacania i zagęszczania. Stężenie głównego środka o działaniu psychoaktywnym konopi, czyli tetrahydrokannabinolu (THC) decyduje o sile wpływu odurzającego.

Zawartość THC w roślinie zależy od jej właściwości genetycznych, warunków wegetacji, wieku rośliny, rodzaju gleby, klimatu. Poprzez dobór odpowiednich warunków można uzyskać wzrost stężenia THC. Marihuana wytwarzana na przełomie lat osiemdziesiątych zawierała około 3% THC, obecnie zdarza się, że zawiera nawet 20-30% THC. Wzrost stężenia THC uzyskany jest między innymi poprzez genetyczne modyfikacje rośliny oraz nasączanie jej innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym (za: Wrona 2012). Z konopi indyjskich otrzymuje się różne substancje o działaniu odurzającym, między innymi marihuanę, haszysz, olej haszyszowy.

Marihuana w potocznej mowie występuje czasami jako: trawa, trawka, gras, zioło, zielsko, haszysz, maryśka, marycha, bhang, gandzia, staff, THC. Nazwą tą określa się wysuszone kwiaty oraz liście żeńskich odmian konopi. Występuje w postaci brunatno-zielonych kwiatostanów roślinnych, pozlepianych lub luźnych ze sobą liści o charakterystycznym słodkim i ostrym zapachu. Jest to roślina Cannabis sativa (konopia siewna), inaczej zwana konopią indyjską (Cannabis indica). Najczęstszą drogą przyjmowania jest palenie, można ją również jeść, pić. Jest to roślina jednoroczna, rozróżnia się rośliny męskie i żeńskie, różnią się kwiatostanami. Wysokość może dochodzić nawet do sześciu metrów, zwykle osiąga około dwóch lub trzech metrów. Ma siedmiopalczaste zielone, ząbkowane liście (występują także trój-, pięcio- i dziewięciopalczaste). Dostępne są różne typy konopi, m.in. typ włóknisty, przeznaczony do wytwarzania lin, sznurów o niskiej zawartości substancji psychoaktywnej oraz typ narkotyczny, wysycony w znacznym stopniu tą substancją. Skład chemiczny marihuany jest bardzo zróżnicowany, zawiera nawet około 400 związków chemicznych, z tego blisko 60 substancji psychoaktywnych, 15 z nich to kannabinole.

Narkotyczna odmiana konopi wykorzystywana jest do wytwarzania wielu produktów o różnym wysyceniu substancjami psychoaktywnymi, z których najważniejszy jest tetrahydrokannabinol (delta9-THC lub THC). Substancja ta występuje wyłącznie w liściach i kwiatach (por. Wrona 2012; Moneta-Malewska 2013, 2000).

Najczęstszą formą używania jest palenie. Tradycyjne sposoby stosowania polegały na paleniu w fajce lub bongu (szklana fajka wodna) czystej marihuany lub haszyszu. Dosyć częstą praktyką jest dodawanie tytoniu do marihuany. Obecnie najczęściej marihuana zażywana jest przez młodzież w formie jointa - blunta (ręcznie skręconego papierosa z marihuaną i tytoniem lub samą marihuaną ręcznie skręconą w liść tytoniu). Zdarza się również, że marihuana jest spożywana np. w formie "herbatki" lub ciastek z haszyszem (tzw. "space cakes") (Moneta-Malewska 2013).

Skun to odmiana marihuany, uzyskiwana ze specjalnych upraw. Nazwa funkcjonuje na terenie Polski. Kolor liści jest najczęściej jasnozielony, może występować biały nalot, liście są pozwijane w włochate kulki. Osiąga ok. metra. Roślina ta jest wynikiem genetycznych i chemicznych modyfikacji, czego efektem jest uzyskanie stężenia THC przekraczającego 20%. W celu wzmocnienia jej działania psychoaktywnego nasączana bywa innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym, np. amfetaminą, LSD, eterem itp. (por. Wrona 2012; Moneta-Malewska 2013).

Obecnie do uzyskania dobrej jakości nasion konopi stosuje się sztuczne zapylanie. Są dostępne również nasiona genetycznie modyfikowane. Ponieważ pierwotnie konopie rosły w wymagających terenach podgórskich, roślina ta ma zdolność adaptacji do innych warunków klimatycznych. Aktualnie do wytwarzania marihuany wykorzystywane są technologie upraw cieplarnianych. Jedną z nich jest uprawa hydroponiczna, gdzie korzeń rośliny zamiast w ziemi zanurzony jest w roztworze wody i innych substancji, zdarza się, że o działaniu psychoaktywnym. Skuny często nie rosną w glebie, lecz np. w granulatach, nie potrzebują słońca, wystarczają im specjalne lampy, są podlewane różnymi substancjami chemicznymi. Są to odmiany konopi genetycznie modyfikowanych, uprawianych specjalnymi metodami, które mają na celu maksymalne zwiększenie zawartości THC w roślinie. Skun może zawierać nawet blisko 30% THC (por. Wrona 2012; Cichosz 2012).

Haszysz - żywica konopi to kolejna substancja należąca do grupy kannabinoli. Wytwarza się ją przez młócenie materiału roślinnego, które ma oddzielić części rośliny wytwarzające żywicę od nasion i drobnych części włóknistych. Dzięki temu otrzymuje się produkt o wysokiej zawartości żywicy, uformowany w płyty. Spoiwem może być klej, wosk, ziemia itp. Kolor w zależności od nośnika (spoiwa) może być od zielonego po czarny. Zawartość THC waha się od 8 do 22% THC. Haszysz można palić w specjalnych fajkach, czasami miesza się go z tytoniem, zdarza się, że dodaje się go do żywności. Sprzedawany jest w postaci małych kostek. Haszysz daje silniejsze doznania niż marihuana. Najbardziej znane odmiany wywodzą się z Afganistanu, Pakistanu, Holandii, Indii, Maroka, Nepalu, Turcji (por. Wrona 2012; Cichosz 2012).

Olej haszyszowy stanowi ciekły roztwór materiału roślinnego lub żywicy otrzymany poprzez zastosowanie rozpuszczalników organicznych, np. alkoholu, benzyny, eteru naftowego, jako wynik procesu destylacji. Rozcieńczony olej ma zabarwienie zielone lub brązowe. Zawartość THC może osiągać w nim nawet do 70%. Częstą praktyką jest nasączanie tytoniu kroplami oleju haszyszowego. Rozpowszechniony jest zwłaszcza w krajach Bliskiego Wschodu (por. Wrona 2012; Moneta-Malewska 2013, 2000).

Szkody związane ze stosowaniem marihuany

Wpływ produktów konopi na organizm młodego człowieka może być różny: pobudzający, uspokajający, halucynogenny, znieczulający. Działanie zależy od cech osobowości człowieka, ilości zastosowanej substancji, drogi przyjmowania, stanu emocjonalnego w momencie przyjęcia, obecności innych ludzi oraz obecności innych substancji w organizmie, np. alkoholu.

Spośród skutków krótkoterminowych towarzyszących stosowaniu konopi można wymienić: podwyższony nastój, stany euforii, zmiany percepcji, poczucie odprężenia, halucynacje, lekkie pobudzenie. Wystąpić mogą rozszerzone źrenice, przekrwienie gałek ocznych, spojówek, niekiedy obrzęk powiek. Może pojawić się suchość w gardle w wyniku wysuszenia śluzówek w jamie ustnej, suchy kaszel, bóle i zawroty głowy, zaburzenia koordynacji ruchowej i koncentracji uwagi. Wzrasta ciśnienie krwi, tętno przyspiesza. Mogą pojawić się trudności w uczeniu się, zaburzenia pamięci. Długość działania mieści się w granicach 1-3 godzin.

Marihuana ma tendencję do intensyfikowania nastroju: jeśli dana osoba jest w nastroju pozytywnym, może wpływać euforyzująco, a jeśli natomiast będzie miała obniżony nastrój - może wzmagać przygnębienie. Długotrwałe przyjmowanie marihuany zaburza rozwój emocjonalny młodych ludzi, podobnie jak inne substancje psychoaktywne. Powoduje to trudności w radzeniu sobie z emocjami oraz braki w zakresie konstruktywnego rozwiązywania problemów. Marihuana wywiera wpływ na osobowość, osoby pod jej wpływem są mniej odpowiedzialne, gorzej radzą sobie ze stresem, obniżeniu ulega motywacja osiągnięć, mniej celów życiowych bywa realizowanych. Dość często charakterystyczną cechą dla palaczy marihuany bywa drażliwość (por. Wrona 2012; Moneta-Malewska 2000).

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych i zauważalnych skutków stosowania THC jest zespół amotywacyjny. Związany jest z długotrwałym i regularnym przyjmowaniem konopi, objawia się zmniejszoną energią, apatią, biernością, obniżoną motywacją osiągnięć, utrzymującymi się trudnościami w koncentracji uwagi, nierealistyczną oceną sytuacji, trudnościami w komunikacji. Może on nieść za sobą poważne konsekwencje w postaci trudności w zakończeniu kolejnych etapów edukacyjnych, utracie szansy podjęcia studiów, pracy itp. (Cichosz 2012).

Marihuana wywiera niszczący wpływ na sferę psychiczną osób ją stosujących nawet okazjonalnie. THC jest obecne w organizmie długi czas po zaprzestaniu palenia. Odkłada się w między innymi w tkance tłuszczowej mózgu, co powoduje zaburzenie przewodnictwa impulsów nerwowych w neuronach. Następuje przyzwyczajenie mózgu do takiego stanu, przez to myślenie bez obecności THC staje się utrudnione u systematycznych palaczy. THC upośledza zdolność przyswajania informacji, co u chronicznych palaczy skutkować będzie trudnościami w nauce, zapamiętywaniu, przypominaniu, koncentracji i uwadze. Długotrwałe stosowanie THC może skutkować powstaniem chorób psychicznych. Odnotowano kilkakrotny wzrost ryzyka zachorowania na schizofrenię. Zwiększa się również częstotliwość występowania innych zaburzeń psychotycznych, omamów wzrokowych, czuciowych, słuchowych, urojeń np. prześladowczych, zaburzeń depresyjnych, myśli suicydalnych, zaburzeń snu, stanów lękowych, ataków paniki, zaburzeń koncentracji (por. Cichosz 2012; Sieńko 32009; Sieńko 2001; Arseneault, Cannon, Witton, Murray 2004). Raport WHO podaje: "Sugestywne dowody wskazują, że duże dawki THC mogą wywołać ostrą psychozę z przewagą takich objawów, jak splątanie, amnezja, złudzenia, halucynacje, lęki, pobudzenie i hipomania [...] Osoba, która w wieku dojrzewania paliła konopie co najmniej 50 razy, w wieku 18 lat ponosi 2-3 razy większe ryzyko zachorowania na schizofrenię, niż młody człowiek, który nigdy nie palił konopi" (Cichosz 2012).

Istnieją publikacje naukowe dotyczące związków pomiędzy stosowaniem skunów a wzrostem ryzyka zachorowań na zaburzenia psychotyczne np. schizofrenii. Spośród osób w sposób regularny palących trawkę ryzyko wystąpienia psychozy jest dwukrotnie większe, natomiast wśród osób stosujących skuny wzrasta nawet siedmiokrotnie. Tłumaczone jest to zawartością substancji chemicznych w skunie o działaniu psychoaktywnym, powodującym omamy, otępienie itp. Według naukowców z Institute of Psychiatry marihuana, a w tym skun, powinny być uznane jako substancje szkodliwe dla zdrowia. Odkryto zależność następującą - większość pacjentów pierwszy raz hospitalizowanych psychiatrycznie wykazujących objawy psychozy paliło skuny (ok. 80% z 267 przyjętych). Pacjenci psychotyczni przeważnie palili marihuanę powyżej pięciu lat. Najpoważniejsze skutki zdrowotne powoduje skun ze względu na duże stężenie THC. Ponieważ obecnie skun stał się jedną z najbardziej rozpowszechnionych i dostępnych odmian marihuany na gruncie brytyjskim, tamtejsi naukowcy alarmują na temat zagrożeń związanych z jej stosowaniem.

Warto przypomnieć, że im dłużej i więcej młodzież stosuje marihuanę, tym ryzyko negatywnych konsekwencji poważnie wzrasta. Należy wspomnieć także o możliwych skutkach w postaci długotrwałego leczenia psychiatrycznego w wyniku utrzymujących się objawów psychotycznych (czas ich trwania po zaprzestaniu używania substancji może wynosić od miesiąca do pół roku lub dłużej). Skutkiem długotrwałym może być współuzależnienie od tytoniu, ponieważ marihuana jest często mieszana z tytoniem. Paląc produkty konopi substancje psychoaktywne z łatwością przedostają się przez układ oddechowy do krwioobiegu i mózgu. W dymie z marihuany występują substancje smoliste uszkadzające różne organy przy długotrwałym stosowaniu: krtań, oskrzela, płuca, serce, wątrobę. Długotrwałe palenie marihuany może powodować raka. Badania ujawniają, że jej szkodliwość jest nawet kilkakrotnie większa niż w przypadku tytoniu (por. Wrona 2012; Moneta-Malewska 2013, Sieńko 2009).

Chroniczne palenie marihuany wpływa na sferę somatyczną. Powoduje zmiany metaboliczne w komórkach oraz syntezie DNA oraz spadek odporności immunologicznej. Ponadto u palaczy marihuany mogą wystąpić albo ujawnić się zaburzenia rytmu serca. THC oddziałuje także na jajniki i jądra. U kobiet następuje zmniejszenie częstotliwości owulacji, u mężczyzn spadkowi ulega ilość plemników i pogarsza się jakość spermy. Marihuana wpływa również negatywnie na płód- powoduje spadek wagi urodzeniowej, zwiększa ryzyko wad wrodzonych narządów wewnętrznych, wystąpienia nowotworów np. białaczki oraz obniżenia poziomu inteligencji, może wystąpić mózgowe porażenie dziecięce, przedwczesny poród.

Objawy odstawienia

Po zaprzestaniu używania marihuany pojawia się tzw. zespół odstawienny: zwiększona drażliwość, senność lub trudności ze snem, apatia, obniżony nastój, anhedonia - trudności z odczuwaniem przyjemności. Rzeczywistość bez obecności marihuany staje się trudna do zniesienia, co wzmacnia pragnienie dostarczenia układowi nerwowemu kolejnej dawki THC. Przy stosowaniu okazjonalnym marihuany objawy odstawienia bywają mniej zauważalne, ponieważ odtruwanie organizmu następuje stopniowo. THC magazynuje się w tłuszczach i nie wypłukuje się przez płyny ustrojowe, przez to proces wydalania z organizmu trwa do kilku tygodni. Oznacza to, że nawet po zaprzestaniu palenia organizm jest nadal pod wpływem działania THC jeszcze przez znaczny okres czasu.

Standardowe testy na obecność narkotyków wykrywają obecność THC dwa tygodnie od ostatniego palenia. Istnieją dane mówiące o tym, że obecność THC można stwierdzić nawet rok po zaprzestaniu palenia. Testy na obecność narkotyków robione u osób palących skuny pokazują, że są one często nasączane także innymi narkotykami, mogącymi szybko uzależniać fizycznie. Stąd u wielu palaczy skunów konieczna jest detoksykacja. Mitem może stać się pogląd, że marihuana nie uzależnia fizycznie, ponieważ coraz popularniejsze i powszechne są odmiany marihuany typu skun. Coraz częściej w ośrodkach zamkniętych pojawiają się terapie uzależnienia od marihuany, np. w Czarnym Borze jest 6-tygodniowa terapia wzorowana na programie alkoholików (Wrona 2012; Moneta-Malewska 2000; Cichosz 2012).

Popularność marihuany wynika z jej zdolności do wywoływania euforycznego nastroju, jednak wielu uczniów, rodziców i nauczycieli nie zdaje sobie sprawy z towarzyszących jej objawów toksycznych oraz zagrożeniu powstania uzależnienia. Rozpowszechnione są dane propagujące marihuanę jako narkotyk w niewielkim stopniu uzależniający. Fakty są takie, że ryzyko uzależnienia fizycznego w przypadku czystej postaci THC jest małe, jednak marihuana nawet ta o niskiej zawartości THC silnie uzależnia psychicznie i dzieje się to dużo szybciej niż np. w przypadku alkoholu. W wyniku powstania zależności psychicznej pojawia się silny przymus stosowania substancji. Warto wspomnieć, że z uzależnienia fizycznego można stosunkowo szybko się wyzwolić, np. w przypadku alkoholu lub opiatów wystarczy nawet kilka dni. Natomiast wyzwolenie się z zależności psychicznej wymaga długotrwałej terapii.

Głód psychiczny wpleciony jest w mechanizmy uzależnienia.

Coraz więcej młodzieży pali marihuanę, ale wielu uczniów, rodziców i nauczycieli nie zna poważnych konsekwencji jej stosowania. Obecnie jedną z najbardziej powszechnych i dostępnych odmian jest skun zawierający ponad 20% THC, ponadto bywa on nasączony innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym, np. amfetaminą, LDS itp. Mitem jest więc, że jest to lekki narkotyk. Oczywiste jest, że nie w każdym przypadku konsekwencją eksperymentowania z marihuaną jest stosowanie innych narkotyków. Część osób poprzestaje na pochodnych konopi, jednak dla wielu staje się to początkiem eksperymentowania z innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym. Warto wiedzieć, że po stosowaniu marihuany wzrasta prawdopodobieństwo sięgnięcia po inne narkotyki.

Magdalena Gołek - psycholog, doktorantka w Katedrze Psychoprofilaktyki Społecznej KUL JPII

Bibliografia

1. Wrona J. 2012. Konopie indyjskie, marihuana, skun, haszysz, konopie włókniste. http://www.narkoslang.pl/konopie_indyjskie_marihuana.html.
2. Moneta-Malewska M. 2012. Jak rozpoznać, że ktoś zażywa narkotyki? http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/6,Jak-poznac-ze-ktos-zazywa-narkotyki.
3. Moneta-Malewska M. 2000. Narkotyki w szkole i w domu. Zagrożenia, Warszawa: Wydawnictwo PAX.
4. Cichosz K. 2012. W szponach nałogów. Fakty i mity o marihuanie. http://www.zs14.pl/marihuana.pdf.
5. Sieńko M. 2009. Marihuana a ryzyko psychoz. http://medycyna24.pl/marihuana-a-ryzyko-psychoz.
6. Nowak A. 2001. Problemy i zagrożenia we współczesnym świecie: elementy patologii społecznej i kryminologii, Katowice: Śląsk.
7. Rolna M. 1995. Jak nie zostać narkomanem, Warszawa: Stowarzyszenie KARAN.
8. Palacze marihuany bardziej narażeni na schizofrenię. http://nauka.wp.pl/title,Palacze-marihuany-bardziej-narazeni-na-schizofrenie,wid,9624280,wiadomosc.html
9. Arseneault L., Cannon M., Witton J., Murray R.M. 2004. Causal association between cannabis and psychosis: examination of the evidence, "British Journal of Psychiatry", 184, 110-117.
10. Andreasson S., Allebeck P., Engstrom A., Rydberg U. 1987. Cannabis and schizophrenia. A longitudinal study of Swedish conscripts, "Lancet", 1987, 2(8574), 143-146.