Wybaczyć. Znaleźć to, co nas łączy - nie dzieli

Dlaczego człowiek często trwa w błędnych postawach, pomimo chęci ich zmiany? Ponieważ posługuje się wieloma mechanizmami obronnymi, które pozwalają mu zachować równowagę psychiczną i stawić czoła sytuacji. Lecz niestety mechanizmy obronne nie pozwalają człowiekowi na trafną ocenę rzeczywistości i hamują jego wewnętrzny wzrost.

Wyliczymy jedynie część mechanizmów obronnych po to, aby zanalizować przytoczone przykłady i aby zrozumieć, w jaki sposób mogą one utrudniać proces pojednania.

1. Agresja jest reakcją, która jest ukierunkowana na destrukcję, oddala od innych ludzi, a także od źródła frustracji. Chce ukazać w złym świetle człowieka, wydarzenie lub przedmiot, który uważa się za przyczynę trudności albo frustracji. Postawa agresji nie rozwiązuje problemu, chociaż pozornie przyczynia się do wyładowania gniewu lub poczucia niemocy. Możemy wyróżnić dwa typy agresji: otwarty i ukryty. Pierwszy typ objawia się bezpośrednio w odniesieniu do źródła frustracji czy sytuacji niepokoju. Drugi typ zostaje uwewnętrzniony, prawie stłumiony, anulowany, a emocje - często związane z agresją - prowokują następnie reakcję psychosomatyczną.

2. Wyparcie to uczuciowy impuls jakiegokolwiek rodzaju, który z jednej strony zakłóca spokój człowieka, z drugiej zaś strony człowiek chciałby się od tego uczucia uwolnić: na przykład ktoś kwestionuje, że chce zranić drugiego swoją agresją. Taka postawa prowadzi do rozdwojenia przeżywanego przez niego doświadczenia, ponieważ neguje emocjonalną odpowiedź, osłabia znaczenie doznania i w konsekwencji oddala go od rzeczywistości.

3. Odczynianie to wewnątrz psychiczny mechanizm obronny, który działa poza kontekstem tego, co świadome. Pod jego wpływem następuje zniekształcenie działania; na przykład mąż, który źle traktuje żonę, nie przeprasza jej, ale prosi, aby się z nim kochała, myśląc, że ta prośba wynagrodzi zadany jej ból. Odczynianie związane jest z rodzajem prymitywnej myśli magicznej, która zakłada, że można jedną rzeczywistość zastąpić przez drugą.

4. Dysocjacja - jej funkcją jest oddzielanie lub oderwanie emocjonalnego znaczenia od idei, sytuacji od przedmiotu; w ten sposób człowiek dystansuje się od sytuacji, w której żyje. Na przykład żona spełnia miłosne życzenia męża jedynie z obowiązku, pomimo wewnętrznej niezgody. Jej myśli, uczucia i emocje są gdzie indziej, a może nawet przyjmuje inną osobowość, żeby znieść aktualną przemoc.

5. Negacja jest procesem nieświadomym, który służy do rozwiązania konfliktu emocjonalnego i do zmniejszenia wypływającego z niego niepokoju, poprzez zakwestionowanie jednego z istotnych jego elementów. Człowiek neguje swoje pragnienie, aby nie urazić drugiej osoby, neguje swoje potrzeby, żeby zadowolić drugiego. Zostają także zanegowane przeciwieństwa, aby oskarżyć drugiego za swoje negatywne uczucia.

6. Sublimacja pozwala świadomości tolerować odruchowe impulsy, zamienia je w sposób możliwy do zaakceptowania zarówno przez jednostkę, jak i społeczeństwo. Energia pierwotna, skierowana na agresję lub zaspokojenie impulsów, których realizacja byłaby szkodliwa, zostaje ukierunkowana na powszechnie uznany cel. Chodzi tu o pewien rodzaj konkurencyjności, o impuls agresywny, który wykorzystuje własną potrzebę do tego, aby zdominować drugiego bez zadawania mu fizycznej szkody, a także o impuls seksualny, który stłumiony w małżeństwie, zostaje później wykorzystany do gromadzenia sił do pracy. Dokonuje się sublimacja agresji i seksualności, aby uzyskać coś „społecznie pożytecznego".

7. Regresja zachodzi wtedy, gdy człowiek reaguje na frustrację zaspokojeniem potrzeby, której spełnienia doświadczył już kiedyś w przeszłości. Na przykład w następstwie silnego rozczarowania miłosnego lub kłótni z partnerem, człowiek może zrezygnować z własnej autonomii, wybierając powrót do domu rodzinnego; tak postępując, rezygnuje on z próby zrozumienia motywów, które utrudniają planowanie wspólnego życia z partnerem. To ostatnie wymaga pewnej zdolności pójścia na kompromis, a także rezygnacji z części własnej wolności, zakłada gotowość do działania, która nie może zrzucać odpowiedzialności na drugiego, oraz wymaga odpowiedzialnego potraktowania zaistniałych konfliktów.

8. Identyfikacja jest reakcją na frustrację, która zachodzi wtedy, gdy człowiek dąży do rozluźnienia napięcia, identyfikując się z przyczyną samej frustracji. Dobrym przykładem może być osoba, która nigdy nie broni swojego zdania i decyzji, lecz zawsze akceptuje to, co zostało jej zasugerowane. W ten sposób tłumi ona własne potrzeby i wymagania, a także identyfikuje się z propozycjami, które sugerują ludzie „z autorytetem". Być może taka osoba marzy, aby odznaczać się podobnym autorytetem i umiejętnością stawiania czoła życiu.

9. Racjonalizacja to typ niewłaściwej reakcji na frustrację, która zachodzi wtedy, kiedy podmiot dąży do usprawiedliwiania siebie i chce nadać nieracjonalny porządek bodźcowi frustracji. Szczególny przykład to mężczyzna odrzucony przez kobietę, który tłumaczy sobie, że nie warto było zalecać się do niej, bo jest brzydka. W ten sposób kieruje swoim gniewem, obwiniając kobietę za niezdolność kochania lub oskarżają o głupotę i o odrzucenie tak wyjątkowego jak on mężczyzny. Szereg nielogicznych rozumowań pozwala nieszczęśliwemu mężczyźnie „być górą" nad dręczącą go sytuacją.

10. Projekcja to mechanizm, który przenosi przyczynę frustracji na coś lub na kogoś poza siebie: na przedmiot, na osobę albo na sytuację zewnętrzną. W ten sposób własną niezdolność lub brak czegoś, jak również winę za własną porażkę przypisuje się „innym". Kobieta, będąca w ciągłym konflikcie ze swoim mężem, która nie potrafi znaleźć w sobie siły, aby podjąć decyzję o separacji, utrzymuje, że to jej matka ponosi za to winę, ponieważ nie akceptuje rozwodu. W ten sposób zrzuca swoją niezdolność i niepewność w podejmowaniu decyzji na etyczno-moralne cechy matki.

Wymienione mechanizmy obronne krępują rozwój osoby, ponieważ przywiązują ją do nieistniejącej rzeczywistości. Kiedy mechanizmy obronne mają wpływ na człowieka przez dłuższy czas, wyobcowują go z jego kontekstu życiowego, a także powodują, że traci on wewnętrzny kontakt z sobą. Obserwacja własnych przeżyć staje się wtedy chaotyczna. Aby móc uaktywnić naszą zdolność do wzajemnej relacji ze światem, konieczna jest świadomość własnych procesów wewnętrznych, uznanie swoich trudności czy ograniczeń, gotowość na krytyczną ocenę po to, aby nadal się rozwijać. Właściwa ocena swojej dynamiki jest nieodzowna po to, aby nie obciążać się odpowiedzialnością, która nas nie dotyczy, a także nie zrzucać odpowiedzialności za własne postępowanie na innych.

Mechanizmy obronne utrudniają prawdziwą konfrontację z emocjami, prawdziwą ocenę własnych uczuć i blokują adekwatny proces poznawczy swojego doświadczenia.

Wiele konfliktów miałoby innych przebieg, gdybyśmy próbowali znaleźć to, co nas łączy, zamiast tego, co dzieli. Trzeba do tego pokory, aby uznać, że chcemy zgodnie żyć z innymi, że ich potrzebujemy, by być szczęśliwymi. Wiedza o tym, że agresję można wykorzystać w dobrym celu, unikając przy tym używania wszystkich innych mechanizmów obronnych z uwagi na świadomość ich działania w sytuacjach konfliktowych, może nam pomóc w autentycznym byciu sobą, w efektywnym decydowaniu o tym, jacy chcemy być dla siebie i dla innych. Tego, kto nie potrafi zrozumieć, kim jest, czego chce i jaka jest jego wartość w oczach innych, konflikty mogą doprowadzić do uczuciowego zamknięcia się i do izolacji.

Każdy człowiek powinien nauczyć się kierowania swymi uczuciami i emocjami. Przeświadczenie, że można się bez tego obyć, prowadzi tylko do samotności. Umiejętność przebaczenia, rozumienia procesów, które prowadzą do pojednania, jest z pewnością drogą do poprawienia współżycia z innymi ludźmi, jak i własnego stanu ducha.

Ludzie, którzy potrafią przebaczać, natychmiast podejmują działania zmierzające do otwarcia się na nowe uczucia. Ich kontakt z rzeczywistością, wolny od nienawiści czy urazy, pozwala im na przyjmowanie chwili obecnej jako pełni możliwości. Ich wewnętrzne życie i wrażliwość na zmiany daje możliwość doświadczania nowych emocji, nowych uczuć, stanów szczęścia i euforii spowodowanych zdolnością smakowania życia.

Więcej w książce: Sztuka przebaczania - Raffaele Cavaliere