Jak młodzi księża radzą sobie ze spowiedzią?

Jest połowa sierpnia. To oznacza, że wyświęceni w tym roku księża mają już za sobą miesiąc albo i więcej doświadczenia duszpasterskiego. Zasadniczo minął im już miodowy czas uwielbiania neoprezbiterów i pewnie już musieli wejść w normalny kierat duchowej posługi, w tym posługi w konfesjonale. Ciekawe, jak im idzie…

Sakrament Eucharystii i sakrament pojednania to dwa najważniejsze i najczęściej sprawowane sakramenty. Co ciekawe, w programie seminaryjnej formacji, poświęca się też sporo uwagi praktycznemu przygotowaniu do ich sprawowania. Swoją drogą, niewiele w formacji seminaryjnej jest praktycznych rzeczy, więc to, co jest, szczególnie trzeba docenić. Jednak pomimo tego formacyjnego wysiłku zwykle po święceniach czujemy się zagubieni: zarówno przy ołtarzu, jak i w konfesjonale. No chyba że ktoś ma wyjątkowy tupet…

Jak odprawiać mszę?

Z Eucharystią jest stosunkowo łatwo, przede wszystkim dlatego, że każdy ma tu spore doświadczenie uczestniczenia w niej z „drugiej strony ołtarza”, a czasami jeszcze bliżej, jeśli ktoś był ministrantem (a do pewnego czasu wszyscy nimi byli). Znamy jej przebieg, czasami tylko zgubimy się w pierwszej modlitwie eucharystycznej (co wygląda komicznie zwłaszcza wtedy, gdy ktoś upiera się przy niej, „żeby było uroczyście”). Z doświadczenia wiemy też, jak źle to wygląda, gdy ksiądz odprawiając mszę, rozgląda się po kościele albo gdy usiłuje być zabawny i wrzuca dziwaczne komentarze. Pewnym problemem bywa kazanie, bo tu trzeba nie tylko mieć jaki taki talent, ale też wysilić się, żeby powiedzieć nie tyle coś przesadnie mądrego, ile żeby być wiarygodnym w tym, co się głosi. Wszystko inne wydaje się proste.

Mimo wszystko jednak, dopóki młody ksiądz trochę się nie „przyzwyczai”, stoi przy ołtarzu nieco sztywno, schowany za ładnie złożone rączki, no i koniecznie śpiewa, co się tylko da, przekonany, że „kto śpiewa, ten dwa razy się modli” (z czasem doczyta we wstępie do Mszału, że dwa razy się modli ten, „kto dobrze śpiewa…”).

Sporym wyzwaniem jest sakrament pokuty

Wydaje się, że podobnie jak z mszą, powinno być też z sakramentem pokuty – każdy ma przecież doświadczenie z „drugiej strony konfesjonału”, i to zarówno to doświadczenie dobre, jak to złe. Jednak to nie jest to samo. Za każdym razem mamy do czynienia z najwrażliwszym obszarem życia innego człowieka i schematy niewiele tu dają. Można oczywiście położyć nacisk na formalności: formułka na początek, wyznanie grzechów, formułka na koniec, trzy okrągłe zdania pocieszenia albo zrugania, albo też takie, które nic nie znaczą i na koniec rozgrzeszenie (albo i nie!), no i obowiązkowe „postukanie” w konfesjonał. Ale taka spowiedź, poza formalnym załatwieniem sprawy, niewiele daje. Co więc zrobić z takim problemem?

Seminaryjne przygotowanie do spowiadania

Choć niektórzy uważają, że święcenia są czymś tak wyjątkowym, że łaska tego sakramentu bez względu na człowieka zawsze czyni cuda, czyli automatycznie zaszczepia cały „pakiet” kompetencji, to w rzeczywistości trzeba powiedzieć tak: „czego formacja nie nauczy, tego same święcenia też nie dadzą”. Oczywiście nikt nie wysyła nikogo do konfesjonału bez merytorycznego przygotowania, ale o prawdziwą mądrość nie jest wcale łatwo.

Merytoryczne przygotowanie odbywa się na dwa sposoby: przez całą serię wykładów oraz przez ćwiczenia. Szczególnie ciekawe są te ostatnie, bo odbywają się jako swoista „symulacja” spowiedzi: seminarzyści dostają do rozwiązania najdziwniejsze przypadki, z jakimi mogą spotkać się w praktyce i starają się z nimi zmierzyć. Oczywiście aby „symulacja” rzeczywistości spowiedzi była jak najbliższa realnej sytuacji, z przypadkiem „mierzy” się jeden, a cała reszta rocznika najpierw się przysłuchuje, a potem omawia ten przypadek. Problem jednak polega na tym, że profesorowie wynajdują rzeczywiście najdziwniejsze przypadki, aby nauczyć przyszłych spowiedników wyczulenia nie na rzeczywistą kondycję skruszonej duszy (a taka zwykle ona jest, skoro ktoś przychodzi do konfesjonału), ale na to, co według prawa kościelnego wymaga… odmówienia rozgrzeszenia. No i problemem jest to, że te przypadki rozwiązywane na tych ćwiczeniach są wyszukane, a niewiele czasu poświęca się tym zwykłym, codziennym. Niestety, najczęściej jest tak, że przygotowanie to wcale nie uczy niezbędnej w celebrowaniu tego sakramentu… wrażliwości. Nie ma się więc co dziwić, że dobry spowiednik jest na wagę złota.

Na czym polega mądrość dobrego spowiednika?

Prawdziwa mądrość spowiednika opiera się na wiedzy, której pominąć nie można, ale równolegle z wiedzą idzie też wrażliwość. Penitent w konfesjonale to nie „casus” albo „przypadek” (jak to było w seminarium podczas ćwiczeń), ale żywy i wrażliwy organizm, w którym Pan Bóg dokonał już najważniejszego. Wrażliwość spowiednika jest zatem nie tylko tożsama ze współczuciem, ale też jest konieczna do rozpoznania tego Bożego działania w człowieku. Papież Franciszek wielokrotnie zwracał na to uwagę, prosząc, aby spowiednicy byli narzędziem pojednania z Bogiem i Kościołem. Niestety, wciąż nie brakuje nam takich, którzy zachowują się, jakby Bóg przysłał im penitentów po to, żeby oni jako spowiednicy ich – przepraszam za wyrażenie – opieprzali… Mądry spowiednik jest pokorny przed Bogiem i przed penitentem-grzesznikiem, który do konfesjonału przychodzi po nadzieję, bo to obiecał mu Bóg, który go do konfesjonału przysłał.

Co w spowiedzi dobrze byłoby zmienić, ale chyba się nie da

Świętym i nienaruszalnym elementem spowiedzi jest jej tajemnica. Za jej złamanie grożą naprawdę poważne konsekwencje. Nawet cywilne prawo – z nielicznymi tylko wyjątkami – respektuje tę zasadę. Niestety, dlatego, że tajemnica spowiedzi nie pozwala rozmawiać na temat tego, co było mówione w konfesjonale, wyklucza to jakąkolwiek możliwość superwizji. Po teoretycznym przygotowaniu wrzuca się nowo wyświęconego księdza na głęboką wodę, jednocześnie dając mu maksymalny kredyt zaufania, że będzie spowiadał dobrze. A on radzi sobie jak może i jak potrafi. A czasami po prostu nie potrafi…

W konfesjonale można człowieka bardzo skrzywdzić. Ale oprócz tego, co ociera się o przestępstwo lub wprost nim jest, podczas spowiedzi można też ludzi zniechęcić: do samego sakramentu, do Kościoła, a nawet do Boga. Może warto byłoby przemyśleć możliwość weryfikacji spowiedników i nie dopuszczać do konfesjonału tych, którzy nie kochają ludzi, do których są posłani, którzy stawiają się w miejsce Boga albo zwyczajnie – nie lubią spowiadać?

Wiele pytań w tym temacie pozostaje bez odpowiedzi… No, ale zacząłem od pytania o neoprezbiterów, a skończyłem na tak trudnych kwestiach – wróćmy więc do początku: ciekawe, jak niedawno wyświęceni księża radzą sobie w konfesjonale?