Armenia: apel do władz Turcji o nie mieszanie się w "tradycje Kościoła Ormiańskiego"

Trwający od wielu miesięcy kryzys w łonie ormiańskiego Patriarchatu Konstantynopola jest wynikiem przede wszystkim wewnętrznych sporów w łonie tamtejszej wspólnoty ormiańskiej, które z kolei umożliwiają mieszanie się w ich sprawy władz i grup zewnętrznych.

Taki pogląd wyrazili uczestnicy zgromadzenia Najwyższej Rady Duchowej katolikosatu Eczmiadzynu - najwyższej władzy Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego - które obradowało pod przewodnictwem katolikosa patriarchy Garegina II w dniach 20-22 lutego.

Na posiedzeniu tym, poświęconym wyłącznie sytuacji w Patriarchacie, wezwano należących do niego wyższych duchownych ormiańskich do odłożenia na bok osobistych interesów i konfliktów, a władze tureckie - do umożliwienia Patriarchatowi wznowienia przerwanego obecnie wyboru nowego patriarchy.

Dotychczasowy patriarcha, 61-letni obecnie Mesrop II Mutafian, pełniący ten urząd od listopada 1998, na wiosnę 2008 (a więc 10 lat temu), w następstwie jednego z zamachów, jakich doświadczył na tym stanowisku ze strony ekstremistów tureckich, zapadł na chorobę Alzheimera i od tamtego czasu nie jest w stanie wykonywać swych obowiązków. Początkowo bieżącymi sprawami religijnymi i administracyjnymi zajmowali się różni hierarchowie, z czasem jednak pojawiła się konieczność wyłonienia nowego zwierzchnika. Przez wiele lat uniemożliwiała to jednak postawa władz tureckich, które - powołując się na przepisy, pochodzące jeszcze z czasów imperium osmańskiego - nie zgadzały się na wybór nowego patriarchy za życia dotychczasowego.

Te właśnie sprzeciwy doprowadziły do podziałów w łonie tamtejszych Ormian, którzy przez długi czas nie mogli nie tylko wybrać następcy Mesropa, ale nawet wyłonić jednego lub kilku kandydatów na to stanowisko. Ostatecznie jednak udało się powołać 15 sierpnia 2016 abp. Garegina (Karekina) Bekdżiana na tymczasowego zwierzchnika Patriarchatu na miejsce abp. Arama Atesziana, który kierował nim jako pełniący obowiązki.

Powołano wtedy także grupę roboczą w celu doprowadzenia do końca procesu wyborczego oraz wysłano stosowne listy do władz tureckich, aby zatwierdziły te decyzje. Te jednak przez długi czas nie odpowiadały na nie i dopiero na początku lutego br. nadeszła ich reakcja, która zaskoczyła Ormian - burmistrz Stambułu unieważnił wybory sprzed półtora roku.

W odpowiedzi na ten krok tygodnik ormiański "Agos" napisał w artykule redakcyjnym, że decyzja ta oznacza nowy etap w stosunkach między Ormianami z rządem tureckim, a władze z prezydentem R. Erdoğanem na czele dopuściły się "ciężkiego aktu mieszania się w tradycje Kościoła ormiańskiego". Pismo przypomniało przy okazji, że Patriarchat, podobnie jak inne instytucje religijne, obecne w Turcji, wyraził jasno życzenie szybkiego powodzenia operacji "Gałązka Oliwna", prowadzonej przez wojska tureckie w Syrii przeciw Kurdom, wzywając wiernych do modlitw o położenie kresu działalności terrorystycznej.

W zaistniałej sytuacji Najwyższa Rada Duchowa Katolikosatu Eczmiadzynu wydała oświadczenie, w którym przyznała, że rozbieżne postawy jednostek i grup kościelnych w łonie Patriarchatu utorowały drogę do "interwencji z zewnątrz", mając na myśli działania władz tureckich. Zaapelowano do czołowych postaci tamtejszego życia kościelnego o uznanie, że interes Patriarchatu ma być nadrzędny wobec własnych dążeń i stosunków wewnętrznych. Tylko w ten sposób będzie można zrewidować i poprawić proces wyborczy, który utknął w miejscu. Rada prosi również władze tureckie o przyjęcie prośby miejscowej wspólnoty ormiańskiej o umożliwienie wyboru nowego patriarchy.

Zgodnie z obowiązującym obecnie ustawodawstwem tureckim ormiański patriarcha Konstantynopola jest głową nie tylko wspólnoty religijnej, ale także wszystkich Ormian mieszkających w Turcji jako mniejszości narodowej (podobny status ma prawosławny patriarcha Konstantynopola w stosunku do żyjących tam Greków). Musi być obywatelem Turcji. Swego zwierzchnika wybiera sama społeczność ormiańska, po czym decyzję tę zatwierdzają patriarcha-katolikos wszystkich Ormian w Eczmiadzynie i Urząd ds. Religii Turcji.

Mesrop II urodził się 16 czerwca 1956 w Stambule w rodzinie ormiańskiej jako Minas Wartan Mutafian. Kształcił się w szkole amerykańskiej w Stuttgarcie i na Uniwersytecie Memphis w Stanach Zjednoczonych. W 1977 został diakonem, a 13 maja 1979 przyjął w swym mieście rodzinnym święcenia kapłańskie. Uzupełniał następnie studia m.in. na Uniwersytecie Hebrajskim i w Instytucie Amerykańskim w Jerozolimie. Po powrocie do kraju w 1982 pełnił różne urzędy w swym Kościele.

21 września 1986, w wieku 30 lat, w duchowym centrum Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego - Eczmiadzynie został konsekrowany na biskupa, po czym pracował w Patriarchacie Ormiańskim Konstantynopola. Odpowiadał tam m.in. za kontakty i stosunki ekumeniczne. W latach 1988-89 kształcił się na Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza z Akwinu (Angelicum) w Rzymie. W listopadzie 1998 Święty Synod Patriarchatu Konstantynopolskiego wybrał go na nowego, 84. patriarchę. Urząd objął 22 tegoż miesiąca.

Na tym stanowisku kilkakrotnie padał ofiarą zamachów na swoje życie, dokonywanych m.in. przez członków podziemnej tureckiej organizacji terrorystycznej "Ergenekon". Wprawdzie przeżył je, ale wydarzenia te, a także operacje, które musiał przejść po zamachach, gwałtownie osłabiły stan zdrowia patriarchy, zwłaszcza jego umysłu. Od wiosny 2008 cierpi on na szybko postępującą chorobę mózgu, połączoną z zanikiem pamięci i brakiem koncentracji.

Ormiański Patriarchat Konstantynopola jest jedną z dwóch jednostek terytorialnych tego Kościoła tej rangi na świecie - drugim (a historycznie pierwszym) jest Patriarchat Ormiański Jerozolimy. W odróżnieniu od większości Kościołów prawosławnych, w których patriarcha jest najwyższym tytułem i godnością, w Ormiańskim Kościele Apostolskim oba patriarchaty ustępują rangą katolikosom, których również jest dwóch: w Eczmiadzynie w Armenii i w Cylicji (w rzeczywistości w Antelias pod Bejrutem w Libanie). Pierwszym i najwyższym hierarchą z dodatkowym tytułem patriarchy wszystkich Ormian jest katolikos w Eczmiadzynie i to jemu podlegają obaj patriarchowie.