Czemu Kościół potrzebuje CHARIS?
Założona przez Franciszka wspólna służba dla Odnowy Charyzmatycznej na całym świecie może być lecząca dla całego Kościoła. Jak? Przeczytaj przemówienie Kardynała Kevina Farrella podczas Konferencji Liderów w tłumaczeniu ks. Wojciecha Nowackiego.
Nie organizacja, ale duszpasterstwo
Kiedy mówimy o początkach CHARIS, w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że pomysł pochodzi od samego papieża Franciszka. Sądzę, że zaskoczył wszystkich, kiedy napisał do Przewodniczących Międzynarodowych Służb Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej (ang. ICCRS) oraz Bractwa Katolickiego (ang. The Catholic Fraternity) w 2015 – na wstępie prosząc o rozważenie korzyści z utworzenia jednej wspólnej służby dla Odnowy Charyzmatycznej na całym świecie, a następnie, w kolejnym liście prosząc, aby aktywnie zaangażowali się w proces, który doprowadził do utworzenia CHARIS.
Myślę, że jest rzeczą dla nas oczywistą, że głównym celem Papieża nie była kwestia organizacji, ale duszpasterstwa. Jak dobry pasterz, Papież towarzyszył temu procesowi od pierwszego dnia. Mogę zaświadczyć, że w trakcie trzech lat prowadzących do utworzenia CHARIS, Ojciec Święty nie jeden raz pytał mnie, jak rozwija się ten projekt.
Wyjątkowy czas w historii Odnowy Charyzmatycznej
Listy Papieża Franciszka dotyczące CHARIS wyraźnie mówią o tym, że świadectwo, jakie Odnowa Charyzmatyczna daje Kościołowi ma większą skuteczność, jeśli jest świadectwem jedności i służby, że liderzy do tego właśnie powinni dążyć oraz że wzmocnienie jedności w Międzynarodowej Odnowie Charyzmatycznej jest rzeczą absolutnie konieczną. Papież podkreśla również, że przeżywamy wyjątkowy czas w historii Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej. Po pięćdziesięciu latach to dobry czas na to, by uważnie ocenić sytuację i uczciwie rozważyć, jak najlepiej służyć Panu i Kościołowi.
DEON.PL POLECA
Nie powinno nas dziwić to, że Ojciec Święty ma bardzo konkretne wyobrażenie na temat roli Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej, gdyż on sam wyjaśnił, że jako Biskup nauczył się doceniać wzrost w autentycznym życiu chrześcijańskim, jaki przynosi chrzest w Duchu Świętym, a kończąc swoją posługę jako arcybiskup Buenos Aires był także delegatem Konferencji Biskupów Argentyny do spraw Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej. Wizja, którą Papież Franciszek wytycza dla Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej i zadania, jakie wyznaczył jej liderom i członkom współgrają ze sposobem, w jaki Papież wypełnia charyzmat Piotra oraz jak chce realizować swoją misję pasterza Kościoła powszechnego. To, o co Papież prosi Katolicką Odnowę Charyzmatyczną na dziś i na przyszłość wymaga od niej zrozumienia swojej roli jako narzędzia duszpasterskiego w służbie Następcy Piotra. Oznacza to, że powinniśmy z głęboką pokorą przyjąć, że Katolicka Odnowa Charyzmatyczna nie należy do jej członków, lecz do Kościoła. To może być dla nas zaskoczeniem: przecież Odnowa nie była inicjatywą biskupią czy papieską. Odnowa Charyzmatyczna wyłoniła się oddolnie, od osoby do osoby, poprzez szereg prywatnych inicjatyw pobudzanych przez Ducha Świętego, jak pożar lasu napędzany jest przez silny wiatr.
Jest ona wypełnieniem pragnienia Jezusa: „Przyszedłem rzucić ogień na ziemię i jakże bardzo pragnę, żeby on już zapłonął” (Łk 12,49). I właśnie w ten sposób często Duch Święty porusza Kościół: zmieniając życie ludzkie przez osobiste spotkanie z Nim, nakłaniając duszpasterzy do zwrócenia uwagi – do rozeznania i potwierdzenia obecności Ducha oraz zaproszenia Go do wykonywania dzieł Bożych. Historia Kościoła zawiera wiele przykładów takiego działania. Wystarczy rozważyć życie Franciszka z Asyżu, człowieka świeckiego, który pozwolił Bogu ukształtować swoje życie, a czyniąc to zapalił iskrę głębokiej odnowy Kościoła, której owoce są dzisiaj nadal widoczne. Rzeczywiście, kiedy Papież Franciszek mówi o Katolickiej Odnowie Charyzmatycznej jak o „strumieniu łaski” (ang. current of grace), przychodzi nam na myśl, jak ówczesny kardynał Józef Ratzinger mówił o darze, który Kościół otrzymał za sprawą pokory Franciszka z Asyżu. Tak, mamy franciszkańskie zakony i wspólnoty, ale jest też duchowy nurt, który je otacza i wykracza poza nie, a który stał się dziedzictwem całego Kościoła. W ten sam sposób Katolicka Odnowa Charyzmatyczna zrodziła konkretne wspólnoty i instytuty, ale strumień łaski wykracza poza nie i nie jest własnością żadnej z nich.
Papież Franciszek wzywa zatem Odnowę do wejścia w coraz głębszą dojrzałość eklezjalną w odniesieniu do jej tożsamości i misji, a CHARIS jest narzędziem, mającym służyć procesowi jej dojrzewania. Z racji swojej tożsamości eklezjalnej, Katolicka Odnowa Charyzmatyczna otrzymuje potwierdzenie od duszpasterzy Kościoła.
Stopniowe dojrzewanie Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej i jej eklezjalna tożsamości jest czymś, do czego zachęcali i czemu towarzyszyli wszyscy Biskupi Rzymu znający Odnowę.
Zrządzeniem Opatrzności Odnowa stała się doświadczeniem, które jednoczy wszystkich chrześcijan: narodziła się jako byt ekumeniczny. Dojrzewając w swojej eklezjalnej tożsamości, Katolicka Odnowa Charyzmatyczna wezwana jest przez papieża Franciszka do uczestniczenia w jego misji Następcy Piotra, jednoczenia kościołów i wspólnot chrześcijańskich „tak, aby wszyscy stanowili jedno.
Odnowa „Szansa dla Kościoła i dla świata”
Święty Papież Paweł VI, zwracając się do uczestników Międzynarodowego Kongresu Charyzmatycznego w 1975 r. spełniał autentyczne rozeznawanie kościelne, gdy nazywał Katolicką Odnowę Charyzmatyczną „szansą dla Kościoła i dla świata”, i położył nacisk na trzy zasady rozeznawania ustanowione przez św. Pawła, aby „wszystko badać, a co szlachetne – zachowywać” (1Tes 5,21). Te trzy zasady to:
1) wierność autentycznej nauce wiary – to, co sprzeciwia się wierze, nie pochodzi od Ducha;
2) dawanie pierwszeństwa darom wyższego rzędu – dary wyższego rzędu to te, które służą wspólnemu dobru;
3) dążenie do miłości – ponieważ tylko miłość łączy wszystkie dary razem i je doskonali (Kol 3,14: „na to zaś wszystko [przyobleczcie] miłość, która jest więzią doskonałości”).
Kiedy święty Jan Paweł II przemawiał do uczestników 4. Międzynarodowej Konferencji Liderów w 1981r. powtórzył te zasady jako fundamentalne dla tych, którzy pełnią funkcje liderów w Katolickiej Odnowie Charyzmatycznej i zauważył, że od 1975 r. liderzy Odnowy „rozwinęli szerszą wizję Kościoła i (…) poczynili starania, aby coraz bardziej wcielać ją w życie dla tych, którym posługują.”
Także w trakcie Wielkiego Jubileuszu 2000, Jan Paweł II w swoim przesłaniu na Światowym Spotkaniu Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej wezwał Odnowę Charyzmatyczną – a w szczególności wspólnoty będące jej częścią – do większej dojrzałości eklezjalnej i wyznaczył zadanie międzynarodowym liderom, by dalej pomagali budować tę eklezjalną świadomość.
Kiedy papież Benedykt XVI przemawiał do zebranych członków Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej w Wigilię Zesłania Ducha Świętego w 2012 r. zaprosił ich do przyjęcia mocy Ducha Świętego, aby „wzrastali w ufności i poddaniu się Jego woli, byli wierni swojemu powołaniu i starali się dojrzewać w wierze, nadziei i miłości (…) stawali się dojrzali i odpowiedzialni (…) uniżeni, pokorni, jak słudzy Boży.” Dla tej dojrzałości, podkreślił, ważne jest „pokorne i bezinteresowne” korzystanie z charyzmatów dla wspólnego dobra, budowanie na mocnej skale Słowa Bożego (Mt 7, 24-25) i kierowanie się nauczaniem Magisterium Kościoła.
Widać wyraźnie, że podróż ku dojrzałości eklezjalnej, potwierdzona przez Papieża Franciszka, wchodzi w nowy etap, a CHARIS jest narzędziem, który wedle pragnienia Ojca Świętego ma temu służyć. Podczas wieczoru w Circo Massimo, w trakcie Złotego Jubileuszu w 2017 r., Ojciec Święty zachęcał nas: „Życzę wam czasu na refleksję, wspominanie początków; czasu na to, aby pozostawić za sobą wszystkie sprawy dodane przez własne >>ja<< i przemienić je w słuchanie i radosne otwarcie się na działanie Ducha Świętego.”
W dzisiejszych czasach Odnowa jest duchową siłą przenikającą życie milionów ludzi poprzez ich osobisty chrzest i wylanie Ducha Świętego. Będąc jednocześnie zorganizowaną formą apostolstwa, podejmuje ona zadania i misje, wychodzące poza autonomię, z jaką wierni organizują się w celu ewangelizowania i dążenia do szukania świętości. Katolicka Odnowa Charyzmatyczna w takim rozumieniu otrzymuje swoją misję od Kościoła. To właśnie ojciec święty Franciszek dał nam współcześnie bardzo konkretne wskazówki, czym jest ta misja. I to z powodu eklezjalnej misji, w jaką wyposażona została Katolicka Odnowa Charyzmatyczna, papież Franciszek zainicjował utworzenie CHARIS. Także z powodu publicznego charakteru tej misji, CHARIS otrzymała osobowość prawną.
W Circo Massimo, papież Franciszek określił Katolicką Odnowę Charyzmatyczną jako narzędzie wybrane dla ekumenicznego wysiłku Kościoła. To znak opatrzności Bożej, że podobne odnowienie doświadczenia Pięćdziesiątnicy pojawiło się we wszystkich kościołach i wspólnotach kościelnych.
Czym jest misja CHARIS?
Ojciec święty powiedział Katolickiej Odnowie Charyzmatycznej, że cały Kościół potrzebuje jej pomocy, aby żyć Ewangelią. Kiedy papież mówi do Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej, jednocześnie kieruje swoje słowa do każdej osoby, która porusza się w tym nurcie łaski, jak również do tych, którzy pełnią rolę liderów, ponieważ wszyscy oni, każdy wedle swojej sytuacji i podjętej roli, są odpowiedzialni za to, w jaki sposób Odnowa służy Kościołowi.
Zadaniem CHARIS jest służyć wszystkim tym osobom i grupom, aby wspierać ich w odpowiedzi na następujące oczekiwania:
1) Ojciec święty oczekuje trwałego osobistego nawrócenia do miłowania Jezusa, potwierdzonego życiem zakorzenionym w Ewangelii i z nią spójnym. Należy zauważyć, że to nawrócenie wypływa z Chrztu w Duchu Świętym i z osobistego spotkania z Chrystusem. Wiemy wszyscy, że wierność Ewangelii polega nie tyle na moralnym posłuszeństwie, lecz raczej na stałej gotowości do bycia uczniem.
2) Oczekuje, że będziemy dzielić się łaską Chrztu w Duchu Świętym ze wszystkimi ludźmi w Kościele.
3) Oczekuje, że będziemy ewangelizować za pomocą Słowa Bożego, ogłaszając, że Jezus jest Panem i że Jego miłość skierowana jest do wszystkich ludzi.
Zwróciliśmy już uwagę na przypomnienie Papieża Benedykta z 2012 r., że budowanie domu na skale, którą jest Słowo Boga (Mt 7, 24-25), wymaga posłuszeństwa Magisterium Kościoła. Papież rozwija tę myśl, mówiąc przy tej samej okazji: „konieczne jest zatem formowanie sumień w świetle Słowa Bożego i osiągnięcie w ten sposób stałości i prawdziwej dojrzałości; Słowa Bożego, w którym można znaleźć sens i inspirację do wszelkiego kościelnego i ludzkiego planu, również do budowania miasta ziemskiego (Ps 127, 1). Trzeba odnowić „ducha” instytucji i zasiać w historii nasiona nowego życia.”
Podczas Wielkiego Jubileuszu 2000 r. Jan Paweł II wzywał Odnowę Charyzmatyczną: „Zawsze szukajcie Chrystusa! Szukajcie go w medytacji nad Słowem Bożym, szukajcie Go w sakramentach, szukajcie Go w modlitwie, szukajcie go w świadectwie Waszych braci i sióstr.” W swoim zaproszeniu do powrotu do tego, co stanowi fundament daru Odnowy, Papież wzywa nas do ponownego odkrycia Słowa Bożego jako naszej pierwszej miłości. „We wczesnych latach mówiono, że wy, charyzmatycy, zawsze nosicie przy sobie Biblię, Nowy Testament (…) Czy dzisiaj nadal ją nosicie? (…) Jeśli nie, powróćcie do tej pierwszej miłości.”
4) Oczekuje, abyśmy byli ludem modlitwy i uwielbienia.
5) Oczekuje, abyśmy byli blisko ubogich i potrzebujących.
Papież Franciszek wzywa Odnowę do bycia blisko ubogich. Mówi: „Przez ich ciało, dotykacie zbolałego ciała Chrystusa.” Chociaż przynaglenie to zaskoczyło niektórych, było ono zawsze obecne w papieskim nauczaniu względem Odnowy Charyzmatycznej. W 1975 Paweł VI powiedział: „Miłość nie zna granic. Ubodzy, potrzebujący, strapieni i cierpiący, na całym świecie i bliscy na wyciągnięcie ręki, wzywają was, bracia i siostry w Chrystusie, prosząc o dowód miłości, o słowo Boże, o chleb, prosząc o życie.” Święty Jan Paweł II powiedział w 2000 r. „Służcie Chrystusowi w tych, którzy są blisko was, służcie Mu w ubogich, służcie mu w potrzebach Kościoła! Pozwólcie się prawdziwie prowadzić Duchowi. Kochajcie Kościół.” Kochając ubogich i opatrując ich poranione ciała, kochamy Chrystusa. Co więcej, będąc posłuszni Duchowi, możemy nadać tym konkretnym gestom większe znaczenie jako gestom miłości wobec Kościoła. Podczas spotkania z okazji Złotego Jubileuszu w Circus Maximus, papież Franciszek przypomniał nam, że wedle świadectwa pierwszej wspólnoty Chrześcijan w Jerozolimie „nikt z nich nie cierpiał niedostatku” (Dz 4,34) oraz że Chrzest w Duchu Świętym, uwielbienie i służba naszym braciom i siostrom są ze sobą „nierozerwalnie połączone”.
6) Papież oczekuje, abyśmy dawali świadectwo duchowego ekumenizmu, który jest należne naszym braciom i siostrom w innych kościołach i wspólnotach kościelnych.
W Circo Massimo, papież Franciszek określił Katolicką Odnowę Charyzmatyczną jako narzędzie wybrane dla ekumenicznego wysiłku Kościoła. To znak opatrzności Bożej, że podobne odnowienie doświadczenia Pięćdziesiątnicy pojawiło się we wszystkich kościołach i wspólnotach kościelnych. Mamy więc wspólne doświadczenie duchowe w Odnowie Charyzmatycznej u chrześcijan wszystkich wyznań. Zrządzeniem Opatrzności Odnowa stała się doświadczeniem, które jednoczy wszystkich chrześcijan: narodziła się jako byt ekumeniczny. Dojrzewając w swojej eklezjalnej tożsamości, Katolicka Odnowa Charyzmatyczna wezwana jest przez papieża Franciszka do uczestniczenia w jego misji Następcy Piotra, jednoczenia kościołów i wspólnot chrześcijańskich „tak, aby wszyscy stanowili jedno.” Tego samego wieczoru, o. Cantalamessa przypomniał nam, że ta ekumeniczna ścieżka miłości może zacząć się od razu: każda osoba może zacząć działać od teraz. Jednocześnie, kontynuował, wspólne duchowe doświadczenie chrześcijan w Odnowie Charyzmatycznej stanowi kontekst, w którym bracia i siostry, którzy dzielą tego samego Ducha, mogą dążyć do mówienia „prawdy w miłości” w odniesieniu do kwestii, które nas różnią i w ten sposób szukać jedności chrześcijan. Jasnym jest, że zaangażowanie Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej przez Papieża Franciszka w ten instytucjonalny wysiłek ekumeniczny, nakłada na CHARIS obowiązek promowania, rozeznawania i kształtowaniu udziału Odnowy w tym dziele. Jak powiedział Jan Paweł II w 1981 r.: „Ufajmy, że jeśli poddamy się działaniu prawdziwej odnowy w Duchu, to ten Duch Święty ujawni nam strategię ekumenizmu, która doprowadzi do urzeczywistnienia nadziei,” abyśmy prawdziwie byli jedno w Chrystusie.
7) Papież oczekuje, że będziemy prawdziwie szukali jedności i pielęgnowali ją w Katolickiej Odnowie Charyzmatycznej, ponieważ jedność jest znakiem Ducha Świętego.
CHARIS będzie towarzyszyła Odnowie w jej modlitwie i pragnieniu, aby Duch Święty zstąpił ponownie, jakby w nowej Pięćdziesiątnicy. Parafrazując Papieża Franciszka z dnia Zesłania Ducha Świętego w 2017 r.: Duch spoczywa na każdej osobie, następnie gromadzi wszystkich we wspólnocie, rozdając nowe dary każdemu i łącząc wszystkich w jedności. Ten sam Duch tworzy jedność i różnorodność. CHARIS będzie służyła Katolickiej Odnowie Charyzmatycznej podążając za tą logiką; będzie posługiwała wszystkim formom wyrazu Odnowy, dając wsparcie, zapewniając kształcenie i formację, wspierając w rozeznawaniu, zachęcając do misji i pomagając tym, którzy służą na każdym szczeblu unikać nawracającej pokusy szukania różnorodności bez jedności i jedności bez różnorodności.
CHARIS będzie szukała sposobów, aby zachęcić wszystkich dzielących doświadczenie łaski Chrztu w Duchu Świętym do przyjęcia osobistej odpowiedzialności jako mężczyzn i kobiet jedności, w której odnowione doświadczenie „przyjęcia i ofiarowania przebaczenia” uczyni serca nowymi i zbuduje ich jako nowy lud w służbie Pana. Jak prorokował Ezechiel: „dam wam serce nowe i ducha nowego tchnę do waszego wnętrza, odbiorę wam serce kamienne, a dam wam serce z ciała. Ducha mojego chcę tchnąć w was i sprawić, byście żyli według mych nakazów i przestrzegali przykazań, i według nich postępowali. (…) będziecie moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem.” (Ez 36,26-28)
Papież Franciszek wzywa zatem Odnowę do wejścia w coraz głębszą dojrzałość eklezjalną w odniesieniu do jej tożsamości i misji, a CHARIS jest narzędziem, mającym służyć procesowi jej dojrzewania. Z racji swojej tożsamości eklezjalnej, Katolicka Odnowa Charyzmatyczna otrzymuje potwierdzenie od duszpasterzy Kościoła.
Liderzy Odnowy, to do was
Pozwólcie, że zakończę kilkoma rozważaniami, skierowanymi do tych spośród Was, którzy są liderami w Katolickiej Odnowie Charyzmatycznej. Skorzystam z kilku refleksji świętego Jana Pawła II, który mówił do ludzi takich jak wy w 1981 r., gdyż one pomogą nam zrozumieć w jaki sposób w ramach CHARIS każdy wezwany jest do bycia sługą.
Po pierwsze, „zadaniem lidera jest dawanie przykładu modlitwy we własnym życiu. Z ufną nadzieją i baczną troską winien on dbać o to, by ci, którzy szukają duchowej odnowy, poznali i doświadczyli mającego wiele postaci dziedzictwa modlitwy Kościoła.”
„Po drugie, musicie troszczyć się o zapewnienie solidnej strawy duchowej poprzez łamanie chleba prawdziwej doktryny. Miłość objawionego słowa Bożego, spisanego pod kierunkiem Ducha Świętego, stanowi rękojmię waszego pragnienia, aby "trwać przy Ewangelii" głoszonej przez Apostołów.(…) Baczcie zatem, aby jako liderzy poszukiwać zdrowej i silnej formacji teologicznej, która wam i wszystkim, którym przewodzicie, zapewnić może dojrzałe i pełne zrozumienia słowa Bożego: „Słowo Chrystusa niech w was przebywa z całym swym bogactwem: z wszelką mądrością nauczajcie i napominajcie samych siebie przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu Ojcu” (Kol 3, 16-17).
„Po trzecie, jako liderzy Odnowy musicie wziąć na siebie tworzenie więzi zaufania i współpracy z biskupami, na których z Bożej Opatrzności spoczywa pasterska odpowiedzialność za prowadzenie całego Ciała Chrystusa, a więc również Odnowy Charyzmatycznej. Nawet jeśli nie uczestniczą w tych formach modlitw, które wy uważacie za tak wzbogacające, wezmą sobie do serca wasze pragnienie duchowej odnowy siebie samych i Kościoła.”
Pozwólcie, że odniosę się do jeszcze jednej kwestii na koniec.
Wyciąganie wniosków z tego, co otrzymaliśmy i przyglądanie się temu, co należy uczynić w przyszłości wymagają od nas poczynienia planów dla nowego pokolenia liderów. Jedną z cech dobrego przywództwa jest umiejętność zaplanowania czasu, w którym inni dochodzą do głosu. Jak w przypadku Jezusowego poprzednika Jana Chrzciciela, potrzeba, byśmy my się umniejszali i ustępowali miejsca innym (J 3,30). To jest podstawa dobrego zdrowia w Kościele i właśnie dlatego Statuty CHARIS zawierają jasne odniesienia do odnowy naszych zespołów liderskich. W adhortacji apostolskiej „Evangelii Gaudium” papież Franciszek odnosi się do rozmaitych pokus obecnych pośród tych, którzy służą Kościołowi. Mówi między innymi o wyzwaniu dawania młodym ludziom poczucia przynależności w naszych wspólnotach i strukturach. Zauważa, że Duch Święty „otwiera nowe drogi w odpowiedzi na ich oczekiwania i w ich poszukiwaniu głębokiej duchowości,” więc wyzwaniem dla Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej jest stworzenie w istniejących wspólnotach przestrzeni, w której pozwolimy młodym ludziom prowadzić nas w świętości i misji.
Otwierajmy się na Ducha Świętego jak Maryja
Podczas dzisiejszych rozważań nie wspominałem za wiele o Maryi, ale kiedy mówimy o życiu w Duchu Świętym, Ona rzadko pozostaje w oddali. Modlę się za nas wszystkich, abyśmy w tym dniu Zesłania Ducha Świętego i w każdym innym potrafili uczyć się od niej, jak pełniej otwierać się na Ducha Świętego i stawać się uczniami. Ostatecznie, taki jest właśnie powód powstania CHARIS.
__________________________________________________________________________________
[1] Franciszek, Przemówienie wygłoszone podczas 37. Krajowe Zgromadzenia Odnowy w Duchu Świętym, Stadion Olimpijski, Rzym, 1 czerwca 2014r.
[2] Franciszek, Wigilia Zesłania Ducha Świętego i Ekumeniczna Modlitwa z okazji Złotego Jubileuszu Odnowy w Duchu Świętym, Circo Massimo, Rzym, 3 czerwca 2017 (dalej: Circo Massimo); Franciszek, Stadion Olimpijski.
[3] J. Ratzinger, „Ruchy Kościelne i ich miejsce w teologii” in Pontificum Concilium pro Laicis, Ruchy w Kościele, Obrady Światowego Kongresu Ruchów Kościelnych (Rzym, 27-29 maja 1998) (Watykan: Libreria Editrice Vaticana, 1999) 23-51
[4] Paweł VI, Przemówienie wygłoszone podczas 3. Międzynarodowego Kongresu Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej, Rzym, 19 maja 1975
[5] Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone podczas IV Międzynarodowej Konferencji Liderów Odnowy w Duchu Świętym
7 maja 1981 roku w Rzymie (dalej: Liderzy 1981)
[6] Jan Paweł II, Orędzie do Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej, 24 kwietnia 2000r. (dalej: Orędzie 2000)
[7] Benedykt XVI, Orędzie wygłoszone podczas Spotkania wspieranego przez Odnowę w Duchu św., Plac Św. Piotra, 26 maja 2012 (dalej zwane: Benedykt 2012)
[8] Tamże
[9] Franciszek, Circo Massimo
[10] Franciszek, Stadion Olimpijski
[11] Franciszek, Circo Massimo; Franciszek, Stadion Olimpijski
[12] Franciszek, Stadion Olimpijski
[13] Tamże
[14] Jan Paweł II, Orędzie 2000
[15] Franciszek, Stadion Olimpijski
[16] Franciszek, Circo Massimo; Benedykt, 2012
[17] Tamże
[18] Tamże
[19] Paweł VI, 1975; również cytowane w: Jan Paweł II, Liderzy 1981
[20] Jan Paweł II, Orędzie 2000
[21] Tamże
[22] Franciszek, Circo Massimo
[23] Jan Paweł II, Liderzy 1981
[24] Franciszek, Circo Massimo; Franciszek, Stadion Olimpijski
[25] Franciszek, Msza Święta w Uroczystość Zesłania Ducha Świętego, Plac św. Piotra, 4 czerwca 2017r.
[26] Wszystko: Jan Paweł II, Liderzy 1981
[27] CHARIS, Statuty art. 10 i 14
[28] Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii Gaudium, 24 listopada 2013, nr 105
Są takie momenty, kiedy brakuje nam tchu.
Są takie chwile, kiedy nie mamy już na nic sił.
Są takie dni, kiedy trudno nam dostrzec nadzieję.
Nadziejnik, który trzymasz w swoich rękach, jest właśnie...
Skomentuj artykuł