Bankowe dylematy papieża Franciszka

Na początku tego tygodnia papież Franciszek zdecydował o utrzymaniu przy życiu Instytutu Dzieł Religijnych. Wcześniej poważnie rozważana była możliwość zamknięcia banku watykańskiego. Dlaczego do tego nie doszło?

Nie mam najmniejszych wątpliwości, że papież pragnął istotnych zmian w dziedzinie watykańskich finansów, ale w swoich poczynaniach był osamotniony. Z całą pewnością nie mógł  liczyć na wsparcie ze strony współczesnych teologów. Dzisiaj teologia nie ma nic do powiedzenia na temat natury pieniądza. Ostrzega jedynie przed niebezpieczeństwem kultu pieniądza, a to zdecydowanie za mało.

Kiedyś ludzie Kościoła tworzyli pionierskie prace na temat teorii pieniądza, np. średniowieczny francuski filozof i biskup z Lisieux, Mikołaj z Oresme (†1385). Był doradcą Karola V i należał do najbardziej oświeconych ludzi swojej epoki. Oresmiusz jest autorem "Traktatu o powstaniu, istocie, prawach i zmianach monet". Stał na stanowisku, że siła nabywcza pieniądza jest określona zawartością kruszcu, a tym samym sprzeciwiał się emisji niepełnowartościowych monet kruszcowych przez króla. Według niego obniżenie wartości pieniądza to grzech. W swoim traktacie przytacza argumenty polityczne i gospodarcze przeciwko psuciu pieniądza przez króla. Nie straciły one na aktualności do dziś.

Teraz teologowie nie ostrzegają wiernych przed skutkami wprowadzania w obieg taniego pieniądza przez banki. Nie zdają sobie sprawy, że współczesne banki powstają na skutek decyzji politycznych, a nie są produktem ewolucji wolnego rynku. Brak właściwej wiedzy ekonomicznej utrudnia im właściwą ocenę moralną. W ubiegłym stuleciu Ludwig von Mises (†1973), austriacki ekonomista i filozof ostrzegał, że wprowadzenie zasady rezerwy cząstkowej daje bankom, a tym samym politykom, możliwość czerpania zysków z nieograniczonej sztucznej kreacji pieniądza i kredytu.

Wiara w to, że wzrost podaży pieniądza jest społecznie korzystny i pożądany, jest wciąż jedną z największych iluzji ekonomicznych naszych czasów. Pomimo tego ks. A. Zwoliński w swojej książce "Etyka bogacenia" (Kraków, 2002) umieszcza zaskakujące dla profesora katolickiej nauki społecznej stwierdzanie, że "kreacja pieniądza jest dobrem społecznym poprzez stwarzanie dobrobytu gospodarczego".

Kilka lat temu byłem w Warszawie na wykładzie hiszpańskiego ekonomisty Jesúsa Huerta de Soto z okazji promocji wydania jego ksiązki w języku polskim: "Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne". Jeden ze studentów Szkoły Głównej Handlowej po wykładzie postawił profesorowi pytanie: "Z Pana wykładu wynika, że nie ma czegoś takiego jak tanie kredyty? Jak więc bez tego będzie rozwijać się gospodarka? Jak rozkręcić własny biznes?" Odpowiedź hiszpańskiego ekonomisty z austriackiej szkoły ekonomii była bardzo krótka: "Tanie kredyty to szatańska robota".

Według J.H. de Soto przywrócenie wymogu stuprocentowej rezerwy dla kwot przyjmowanych jako depozyty na żądanie jest nieodzowne. Banki nie mają prawa dysponowania tymi funduszami, gdyż prawo własności nie zostało przeniesione na bank. Złamanie tej zasady stało się źródłem wszystkich problemów bankowości i pieniądza. Trudno nie zgodzić się hiszpańskim ekonomistą, że łamanie siódmego przykazania "Nie kradnij" prowadzi do poważnych zaburzeń spontanicznego procesu społecznej współpracy.

Robet Gwiazdowski, polski ekonomista i prezydent Centrum im. Adama Smitha, problem rezerwy cząstkowej wyjaśnia w bardziej przystępny sposób. "Cały współczesny system finansowy to jedna wielka piramida"  - stwierdza w jednym ze swoich wywiadów dla "Wprost". "Jeżeli wszyscy klienci jednego banku  - gdziekolwiek na świecie - poszliby jednego dnia i poprosili o oddanie pieniędzy, to by się okazało, że ich tam nie ma. Fizycznie ich w bankach nie ma - płynność jest na poziomie 10 proc.".

Katolicka nauka społeczna wyjaśnia to jeszcze w inny sposób. Podkreśla, że istnieje ścisły związek pomiędzy człowiekiem a owocami jego pracy w postaci własności prywatnej, w tym również w formie zarobionych i zaoszczędzonych pieniędzy. Związek ten został poważnie naruszony przez wprowadzenie pod przymusem przez współczesne rządy sytemu rezerw cząstkowych i pieniądza fiducjarnego. Bez oparcia w dobrach materialnych (jak np. kruszce) pieniądz fiducjarny wyzwala sztuczną kreację pieniądza i wysoce szkodliwe, powracające recesje gospodarcze. Najlepszym systemem monetarnym, zarówno dla gospodarki wolnorynkowej, jak i z perspektywy Kościoła, byłby pieniądz towarowy ze stuprocentowym pokryciem. Ustanowienie takiego wymogu dla umów bankowego depozytu na żądanie przyczyniłoby się do stworzenia systemu w pełni zgodnego z zasadami prywatnej właściwości i siódmego przykazania "Nie kradnij".

Czy o taką reformę watykańskich finansów chodziło papieżowi Franciszkowi? Nie wiemy, ale początkowo na pewno nie chodziło tylko o zmiany personalne.

Ks. Jacek Gniadek SVD - misjonarz ze Zgromadzenia Słowa Bożego, doktor teologii moralnej, obecnie ewangelizuje w Zambii. Publikuje na stronie www.jacekgniadek.com