Kościołowi zwrócono zaledwie 12% budynków

Kościołowi katolickiemu w Polsce w 19 diecezjach komuniści zabrali przed 1964 r. - 3356 budynków, nie biorąc pod uwagę licznych zabudowań gospodarczych – wynika z dokumentów przechowywanych w Sekretariacie Konferencji Episkopatu. Komisja Majątkowa zwróciła Kościołowi 490 budynków, co stanowi – uwzględniając także szacunkowe dane z pozostałych diecezji - ok. 12. proc.

Nie publikowane dotąd dokumenty, jakie Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski przekazał KAI obejmują lata 1945 – 1964. Pierwszy dotyczy budynków zabranych w tym okresie 19 spośród 25 diecezji. Drugi zawiera sumaryczny wykaz budynków skonfiskowanych w tym okresie zgromadzeniom zakonnym, z podziałem na zakony męskie i żeńskie. Dokumenty dotyczą terenów Polski centralnej oraz ziem zachodnich – nie obejmują olbrzymiej skali zaboru dóbr kościelnych na polskich ziemiach wcielonych bezpowrotnie do ZSRR.

Kościół w granicach PRL-u, na terenie 19 diecezji został pozbawiony - wedle odnalezionych dokumentów - 3356 budynków, nie biorąc pod uwagę zabudowań gospodarczych. Jeśli chodzi o przeznaczenie, to wśród zabranych obiektów znajdowało się m. in.:

- 90 szpitali,
- 490 szkół i przedszkoli,
- 278 kaplic i miejsc sprawowania kultu,
- 398 domów katechetycznych, parafialnych i rekolekcyjnych,
- 71 burs i internatów,
- 136 domów dziecka,
- 57 domów starców,
- 1117 domów mieszkalnych.

Zdecydowana większość wymienionych obiektów służyła wykonywaniu przez Kościół misji na rzecz społeczeństwa, głównie w zakresie charytatywnym i edukacyjnym.

Biorąc pod uwagę fakt, że przytoczone dane dotyczące zaboru kościelnego mienia dotyczą tylko 19 diecezji, przyjąć można, że w latach 1945 – 1964 skonfiskowano kościelnym osobom prawnym ponad 4 tys. budynków. Łatwo więc wyliczyć, dodając szacunkowe dane z pozostałych diecezji, że po 1989 r. zwrócono Kościołowi zaledwie ok. 12 proc. skonfiskowanych budynków. Ponadto na skutek decyzji Komisji Majątkowej Kościowowi katolickiemu wypłacono odszkodowania w wysokości 143, 5 mln zł., ale Komisja w swym sprawozdaniu opublikowanym 2 marca br. nie podaje jaka część z tej sumy jest rekompensatą za utracone budynki a jaka za ziemię rolną bądź lasy.

Jeśli chodzi o diecezje to odnaleziony dokument zawiera podział na konfiskaty przeprowadzone przed i po 1956 r. 19 spośród 25 diecezji straciło w sumie 2078 budynków (poza gospodarczymi). W Polsce centralnej znacznie więcej w okresie stalinowskim: 520 a 168 po 1956 r. Inaczej sytuacja kształtowała się na ziemiach zachodnich, gdzie do 1956 r. zabrano Kościołowi 134 budynki, a w latach 1956 – 64 - 245. Wynika stąd, że „odwilż październikowa” wyhamowała walkę z Kościołem na terenach Polski centralnej, natomiast w diecezjach położonych na ziemiach poniemieckich uległa ona wówczas intensyfikacji. Ponadto skonfiskowano 911 budynków w diecezji warmińskiej, ale dokument nie podaje dokładnej daty zaboru.

Istniejące dane pokazują, że najbardziej poszkodowaną diecezją w Polsce centralnej była archidiecezja poznańska (384 skonfiskowane budynki), a po niej archidiecezja warszawska (162). W innych diecezjach tego regionu konfiskowano po 20 – 40 budynków.

Na ziemiach zachodnich jeśli chodzi o skalę zaboru budynków przoduje diecezja warmińska – 991, na drugim miejscu jest administratura apostolska z siedzibą w Opolu – 210, na trzecim gorzowska – 139.

Jeśli chodzi o własność diecezjalną, to odnalezione dane wskazują, że wśród budynków najwięcej zabrano domów mieszkalnych. W Polsce centralnej 275 a na ziemiach poniemieckich 626. Na drugim miejscu są domy parafialne, rekolekcyjne i katechetyczne. W Polsce centralnej – 152 a na ziemiach odzyskanych – 398. Szkół i przedszkoli odebrano diecezjom w Polsce centralnej – 28 a na ziemiach zachodnich - 38. Szpitali i sanatoriów odebrano diecezjo w Polsce centralnej 5, a na ziemiach zachodnich – 10.

Dokument dotyczący konfiskaty budynków należących do zgromadzeń zakonnych pokazuje, że środowiska zakonne starano się pozbawić przede wszystkim prowadzonych przez nie dzieł charytatywnych i edukacyjnych. Stąd zabrano 333 budynki, w których znajdowały się przedszkola: 327 zgromadzeniom żeńskim i 6 męskim. Skonfiskowano 117 domów dziecka należących do zgromadzeń żeńskich i 14 do męskich. Zabrano także 18 szkół podstawowych i 74 szkoły średnie. Ponadto zgromadzenia męskie utraciły 29 budynków, w których znajdowały się seminaria duchowne.

Olbrzymie konfiskaty dotyczyły szpitali prowadzonych przez zakony. Zabrano 63 szpitale należące do zgromadzeń żeńskich i 12 do męskich. Skonfiskowano też 52 domy starców należące do zgromadzeń żeńskich.

Ponadto Kościół utracił – jak wykazują szacunkowe wyliczenia – ok. 140 tys. hektarów ziemi, z czego w Polsce centralnej odzyskał 65, 5 tys. hektarów i 30 tys. ha na ziemiach zachodnich oraz rekompensatę i odszkodowania w wysokości 143, 5 mln zł. Aby wykazać pełen majątek skonfiskowany Kościołowi przez komunistyczne władze w okresie PRL, niezbędne są dalsze badania i kwerendy archiwalne.