Unikatowa Madonna szafkowa z Klonówki

Unikatową rzeźbę średniowieczną - Madonnę szafkową z Klonówki od wtorku można oglądać w Galerii Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie. Rzeźba została wypożyczona z Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie. Ta niezwykła figura należy do ekskluzywnej grupy tzw. Madonn szafkowych lub szafiastych (fr. Vierge Ouvrante, niem. Schreinmadonna), jakie zna tylko sztuka łacińskiej Europy późnego średniowiecza.

Madonna z Klonówki powstała w końcu XIV wieku, w warsztacie gdańskim. Reprezentuje bardzo rzadki typ wizerunku maryjnego, występującego w XIV i XV wieku na terenie Państwa Zakonu Krzyżackiego, nazywanego przez badaczy Madonnami szafkowymi ze względu na budowę figury. Jest ona bowiem połączeniem przenośnej rzeźby figuralnej z zamykanym bądź otwieranym tryptykiem.

Rzeźba przedstawia zasiadającą na tronie Marię, z Dzieciątkiem, stojącym na jej kolanach. Matka obejmuje Dzieciątko prawą ręką, w drugiej trzyma jabłko - symbol Pasji. W figurze Madonny poniżej jej szyi ukryte są dwudzielne drzwiczki. Gdy się je rozchyli ukazuje się przedstawienie Trójcy Świętej tzw. Tron Łaski (kompozycja ta nie zachowała się w całości - brakuje krucyfiksu, który Bóg Ojciec trzyma przed sobą). Na wewnętrznej stronie drzwiczek, które stanowią skrzydła tryptyku, jak pod opiekuńczym płaszczem Marii przedstawione są osoby, które uciekają się pod jej opiekę. Są wśród nich świeccy i duchowni, na przedzie widoczna jest postać rycerza krzyżackiego.

Madonna z Klonówki jest - według historyków sztuki - pokrewna stylistycznie i koncepcyjnie Madonnie szafkowej ze zbiorów Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, która pochodzi prawdopodobnie z Rogóżna koło Grudziądza. Jeszcze bliższe cechy wykazuje w stosunku do figury z Muzeum Cluny w Paryżu.

W Polsce znajdują się zaledwie trzy takie przedstawienia - dwie należą do zbiorów pelplińskich (Madonna z Klonówki i Madonna z Lubiszewa), trzecia pełni rolę figury kultowej w bazylice w Sejnach.

Już w okresie średniowiecza teologowie krytykowali formułę ikonograficzną Madonn szafkowych uznając ją za niezgodną z nauką Kościoła. Sposób przedstawienia sugerował bowiem, że cała Trójca Święta przyjęła ciało z Marii, a nie tylko Chrystus. Po Soborze Trydenckim figury te całkowicie usunięto z kościołów. Niszczono całe figury bądź usuwano z ich wnętrza szafki grupę Trójcy Świętej. Dlatego stanowią obecnie taką rzadkość.

Madonna z Klonówki pokazywana będzie w Warszawie do 28 lutego 2011 r.