Przeszkody do zawarcia ślubu kościelnego

Małżeństwo, także to sakramentalne, jest zawsze umową, kontraktem pomiędzy dwoma osobami. Sprawdź koniecznie co to jest zdolność konsensualna i jak uniknąć wad formy zawarcia sakramentu małżeństwa.

Marta Jacukiewicz w rozmowie z Michałem Poczmańskim:

Panie Mecenasie, kiedy można orzec, że małżeństwo jest nieważnie zawarte?

Aby orzec, że małżeństwo jest nieważnie zawarte należy określić właściwą podstawę prawną, zgodną z przepisami prawa kanonicznego. Są one opisane w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku podzielone na 3 główne części: I cz. - Przeszkody zrywające, II cz. - Wady formy zawarcia sakramentu małżeństwa, III cz. - Wady zgody małżeńskiej.

Zacznijmy od pierwszej części - Przeszkody zrywające…

Pierwsza grupa jest najłatwiejsza do scharakteryzowania. Składa się z 12 podstaw dokładnie określonych przez prawodawcę kościelnego. Są to m. in. przeszkoda wieku - gdzie małżeństwo może być zawarte przez osobę, która osiągnęła określony wiek. Jako ciekawostkę mogę powiedzieć, że sam Kodeks - prawo całego Kościoła określa ten wiek na 16 lat w przypadku mężczyzn i 14 lat w przypadku kobiet. Dopiero Konferencja Episkopatu Polski dostosowała ten wiek do naszego lokalnego prawa i zwyczaju zrównując wiek do małżeństwa kościelnego z wiekiem jaki jest niezbędny do zawarcia małżeństwa cywilnego w Polsce. Przeszkoda węzła małżeńskiego - bigamia jest zakazana, czy przeszkoda pokrewieństwa, nie mogą zawierać ze sobą małżeństwa osoby zbyt blisko spokrewnione -  w linii bocznej aż do IV stopnia pokrewieństwa.

Kiedy możemy mówić o wadach formy zawarcia sakramentu małżeństwa?

Druga grupa występuje w Polsce bardzo rzadko. Wada formy kanonicznej występuje, gdy niedochowana zostanie jakaś część procedury. Generalnie co do zasady zwyczajna forma kanoniczna wymaga obecności odpowiedniego świadka urzędowego, czyli księdza wyposażonego w odpowiednie uprawnienia i delegację ordynariusza miejsca oraz dwóch innych świadków. Ponieważ w Polsce łatwo jest zadbać o to, żeby dostarczyć i sprawdzić całą dokumentację, dlatego tego typu sprawy w zasadzie nie występują.

Trzecia część Kodeksu Prawa Kanonicznego mówi o wadach zgody. Jest to jeden z najczęstszych powodów do stwierdzenia nieważności małżeństwa?

Większość spraw toczących się w sądach kościelnych dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa wiąże się z wadą zgody wyrażonej przez jednego bądź nawet dwóch małżonków. Małżeństwo, także to sakramentalne, jest zawsze umową, kontraktem pomiędzy dwoma osobami. Aby zawrzeć umowę, podobnie jak w prawie cywilnym, strony umowy, małżonkowie muszą wyrazić zgodę w sposób świadomy i dobrowolny, i równoczesny. Podobnie jak w prawie cywilnym strony umowy muszą mieć zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. W prawie kościelnym mówimy o zdolności konsensualnej.

Które osoby nie mają zdolności konsensualnej?

Zdolności konsensualnej mogą nie mieć na przykład osoby chore psychicznie na przykład na schizofrenię lub osoby, które podczas wyrażenia zgody małżeńskiej są pozbawione świadomości, są pod znacznym wpływem alkoholu lub narkotyków.

Czyli również na przykład uzależnienie od alkoholu…

Stwierdzenie nieważności małżeństwa może także zachodzić, gdy jedna ze stron jest uzależniona od alkoholu, narkotyków, ale także zakupów, pracy, czy rodzica. Wtedy nie jest w stanie podjąć i wypełniać obowiązków małżeńskich, uniemożliwia jej to choroba.

Zdarzają się także przypadki kiedy ktoś kogoś zmusza do ślubu…

Do  stwierdzenia nieważności małżeństwa może dojść również wtedy, gdy jedna ze stron nie wyraziła swojej woli w sposób wolny. Na przykład skłamała, że chce zawrzeć małżeństwo, a tak naprawdę oszukiwała, symulując zawarcie małżeństwa. Często bywa też tak, że osoba nie może wyrazić swojej woli w sposób wolny, bo jest przez kogoś zmuszana, szantażowana lub zastraszana. Taka sytuacja również oczywiście powoduje, że małżeństwo jest nieważnie zawarte.

A co w sytuacji, kiedy ktoś celowo zataja coś przed przyszłym współmałżonkiem?

Zdarza się również, że ktoś specjalnie zataja jakąś swoją cechę, swój przymiot, bo wie, że gdyby druga strona o nim wiedziała nie chciałaby zawrzeć małżeństwa. Jest to tak zwany błąd co do przymiotu osoby spowodowany podstępem.

Michał Poczmański - absolwent Wydziału Prawa Kanonicznego (specjalizacja kanoniczno-cywilna) Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, autor poradnika na temat prawa kanonicznego pt.: "Stwierdzenie nieważności małżeństwa. Jak przygotować skargę powodową?". Od 2009 roku pracuje jako prawnik-kanonista wykorzystując zdobytą wiedzę w procesach dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa.