NIK pozytywnie o instytucjach kultury

Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie funkcjonowanie państwowych instytucji kultury i działalność ministra kultury dotyczącą powierzania im zadań, choć stwierdzono nieprawidłowości. Dotyczą one m.in. zasad wynagradzania pracowników przez te instytucje.

Kontrolą "Wykonywanie przez państwowe instytucje kultury zadań Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego" NIK objęła Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz dziewięć państwowych instytucji kultury: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Narodowe Centrum Kultury, Narodowy Instytut Audiowizualny, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Instytut Adama Mickiewicza, Instytut Muzyki i Tańca w Warszawie, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, Instytut Książki w Krakowie.

NIK stwierdził, że państwowe instytucje kultury skutecznie i efektywnie realizowały zarówno zadania własne (statutowe) oraz zadania powierzone przez ministra kultury. Były m.in. odpowiedzialne za obsługę programów ministra, organizację konferencji, seminariów, kampanii społecznych i koordynację uroczystości związanych z ważnymi rocznicami. Izba zwraca uwagę, że prowadzoną przez instytucje kultury działalność kulturalną charakteryzował "szeroki zakres i różnorodność form", instytucje podejmowały też własne inicjatywy na rzecz rozwoju - prowadzenie prac badawczych, eksperckich, działalność edukacyjną, kształtowanie świadomości społecznej.

Izba oceniła też pozytywnie działalność ministra kultury w zakresie powierzania zadań państwowym instytucjom kultury. Stwierdziła, że minister usprawnił system działalności kulturalnej w Polsce. Pozytywna ocena NIK wynika też z prawidłowego udzielania prowadzonym instytucjom kultury dotacji celowych na realizację powierzonych zadań oraz ich rozliczania, prowadzenia przez ministerstwo kontroli w zakresie prawidłowości realizacji powierzonych zadań, a także wzrostu nakładów finansowych na funkcjonowanie nadzorowanych instytucji kultury w latach 2010-12.

Izba zauważa w raporcie, że wysokość środków przekazywanych z budżetu państwa przez ministra kultury na funkcjonowanie państwowych instytucji kultury wzrastała z prawie 786 mln zł (w 2010 r.) do ponad 825 mln zł (w 2011 r.), czyli o 5 procent. Na 2012 r. zaplanowano kwotę ponad 894 mln zł - czyli wyższą w porównaniu do 2010 r. i 2011 r. o odpowiednio 13,8 proc. oraz 8,4 proc.

"Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego usprawnił i uelastycznił system działalności kulturalnej zgodnie z założeniami Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz jej uzupełnieniem na lata 2004-2020. Dokonał tego poprzez decentralizację systemu zarządzania kulturą. Zwiększył zakres zadań w części istniejących państwowych instytucji kultury oraz utworzył nowe, wyspecjalizowane w poszczególnych obszarach (jak np. polska literatura i jej dziedzictwo, muzyka i taniec, polski teatr, muzea)" - zwraca też uwagę NIK.

Spośród dziewięciu objętych kontrolą państwowych instytucji kultury jedna otrzymała ocenę pozytywną (Instytut Książki w Krakowie), a osiem ocenę pozytywną, mimo stwierdzenia nieprawidłowości.

Nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania skontrolowanych instytucji kultury dotyczą m.in.: nieprzestrzegania przez sześć skontrolowanych instytucji kultury - Instytut Adama Mickiewicza, Narodowy Instytut Audiowizualny, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Narodowe Centrum Kultury, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie - zasad wynagradzania pracowników wynikających z przepisów prawa obowiązujących instytucje kultury.

NIK wytknęła też Narodowemu Instytutowi Audiowizualnemu, że w 2010 roku jego wydatki były wyższe niż limit ustalony w planie finansowym oraz że nieterminowo i bez należnych odsetek zwrócił niewykorzystane środki z dotacji celowych na rachunek bankowy ministerstwa.

NIK zwraca też uwagę na przeprowadzenie przez Instytut Teatralny postępowań o udzielenie zamówień publicznych z naruszeniem przepisów Prawa zamówień publicznych i wnioskowanie przez Narodowy Instytut Dziedzictwa do ministra kultury o dodatkowe środki na realizację zadań bez odpowiedniej weryfikacji możliwości ich wydatkowania, co skutkowało częściowym zwrotem środków na rachunek bankowy ministerstwa.

Do nieprawidłowości Izba zaliczyła też nieopracowanie sprawozdania z planu pracy na lata 2009-11 oraz nierzetelne sporządzenie planów rzeczowo-finansowych oraz sprawozdań z ich wykonania przez pięć instytucji kultury: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Narodowy Instytut Audiowizualny, Instytut Adama Mickiewicza, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, Instytut Muzyki i Tańca w Warszawie.

NIK zwraca też uwagę, że nie założono i nie prowadzono odrębnie dla każdego pracownika kart ewidencji czasu pracy oraz nie określono szczegółowych warunków świadczenia pracy poza siedzibą pracodawcy przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz na niedostosowanie regulaminu organizacyjnego do aktualnej struktury organizacyjnej przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina.

Stwierdzono też nieprawidłowości w działalności ministra kultury. "Minister kultury i dziedzictwa narodowego naruszył zasadę jawności gospodarowania środkami publicznymi. Udzielał zewnętrznym podmiotom dofinansowania na zrealizowanie konkretnych zadań poprzez zwiększenie dotacji podmiotowych dla instytucji kultury. Tymczasem środki z takiej dotacji - tak jak określa to ustawa o finansach publicznych - powinny być przeznaczane na pokrycie bieżącej działalności dotowanej instytucji. Minister stosował taki mechanizm bez podania do publicznej wiadomości zasad i warunków udzielania dofinansowania. Spowodowało to, że powstała grupa podmiotów, których wnioski nie przechodziły całej określonej przepisami procedury ubiegania się o dofinansowanie w ramach programów ministra kultury. Praktyka ta uniemożliwiała również wskazanie podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym została udzielona dotacja lub dofinansowanie. Skutkowało to naruszeniem zasady jawności gospodarowania środkami publicznymi. W dodatku minister, udzielając dotacji podmiotowej zamiast celowej, pozbawiał się de facto kontroli nad wykonaniem zadania przez podmiot zewnętrzny - stwierdził NIK.

Izba wskazała też, że minister powierzał państwowym instytucjom kultury wykonywanie zadań wykraczających poza ich statutowo określone cele i działania. Dotyczyło to m.in. zlecenia ekspertyz dotyczących oceny merytorycznej wniosków nadesłanych do programów ministra, opłacania honorariów ekspertów oceniających wnioski w programach ministra oraz przygotowania logotypu i hasła kampanii promującej przechodzenie z nadawania analogowego na cyfrowe w telewizji naziemnej.

Za nieprawidłowość uznano też "niezrealizowanie obowiązku podania do publicznej wiadomości informacji o zamiarze i przyczynach planowanego podziału jednej z nadzorowanych instytucji kultury". Chodzi o zarządzenie z 2010 r. w sprawie podziału Biblioteki Narodowej. Minister kultury dokonał z dniem 1 kwietnia 2010 r. podziału Biblioteki Narodowej przez wyłączenie komórki organizacyjnej "Zakład Wydawniczy Czasopism Patronackich" i włączenie jej do Instytutu Książki w Krakowie. Informacja o tym zamiarze ukazała się 4 stycznia 2010 r. w udzielonym przez Ministra wywiadzie w dzienniku "Rzeczpospolita" oraz na portalu www.e-teatr.pl. Nie spełniało to - jak uznała NIK - wymogu podania tych informacji do publicznej wiadomości, o którym mowa w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. "Uzasadnienie zamiaru i przyczyn decyzji ministra powinno nastąpić przez wydanie obwieszczenia i jego opublikowanie w Dzienniku Urzędowym Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego" - zauważyła NIK.

W wyniku kontroli sformułowano ogółem 35 wniosków pokontrolnych. W odpowiedzi na wystąpienia pokontrolne NIK skontrolowane jednostki poinformowały, że na 35 sformułowanych wniosków trzy zostały zrealizowane, a 32 zostały przyjęte do realizacji.