Projekt reformy systemu pomocy społecznej

Projekt założeń projektu ustawy o pomocy społecznej przygotowało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

Ustawa zreformować ma system pomocy społecznej, stawiając na indywidulane podejście do osób wymagających wsparcia i zachęcanie ich do aktywności w rozwiązywaniu własnych problemów - we współpracy z instytucjami i pracownikami socjalnymi. 

Jedną z kluczowych zmian, które zaproponowano w projekcie, jest likwidacja kryterium dochodowego, które dziś uprawnia do zasiłków, i wprowadzenie pojęcia "minimalny dochód socjalny", oznaczającego kwotę gwarantującą zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych rodziny. Podczas gdy kryterium dochodwe jest granicą, poniżej której osobie lub rodzinie przysługują świadczenia z pomocy społecznej, to minimalny dochód socjalny będzie poziomem, który każdy powinien mieć zapewniony; dlatego różnica pomiędzy realnym dochodem rodziny a wysokością minimalnego dochodu socjalnego będzie wyrównywana przez zasiłki.

Minimalny dochód socjalny będzie podstawą do korzystania ze świadczeń i usług socjalnych. Zależeć będzie od liczebności rodziny. W przypadku osób starszych oraz niepełnosprawnych będzie on wyliczany z wyłączeniem dodatku pielęgnacyjnego lub zasiłku pielęgnacyjnego, dzięki czemu ich świadczenia socjalne będą wyższe od dotychczasowych.

Weryfikacja minimalnego dochodu socjalnego będzie następowała co roku, a jej podstawą będzie aktualny wzrost cen towarów i usług określanych w koszyku minimum egzystencji. Dlatego zakłada się rezygnację z badania progu interwencji socjalnej, a utrzymanie corocznego badania poziomu minimum egzystencji, którego wyniki dostępne są 31 marca każdego roku, na podstawie cen towarów i usług z roku poprzedniego. Wysokość minimalnego dochodu socjalnego wraz z kwotami świadczeń będzie ogłaszana w obwieszczeniu MPiPS obowiązującym od 1 października danego roku.

Uproszczony ma zostać katalog świadczeń pieniężnych i niepieniężnych. Wypłacany ma być jeden zasiłek socjalny z możliwością powiększenia go o dodatki: motywacyjny i dopłatę do usług interwencyjnych.

Zasiłek socjalny przyznawany będzie w formie pieniężnej lub niepieniężnej (zwłaszcza dla osób uzależnionych od alkoholu lub innych środków odurzających oraz pierwszy raz korzystających ze wsparcia i pomocy).

Dolna granica zasiłku będzie ustalona na poziomie 10 proc. minimalnego dochodu socjalnego.

Ze świadczeń pieniężnych będą mogły korzystać tylko te osoby, które podejmą współpracę z pracownikami socjalnymi. Osoby, które nie wykażą gotowości do współpracy, będą mogły korzystać jedynie ze świadczeń rzeczowych z pomocy społecznej (z wyjątkiem osób, które z różnych powodów nie mogą uczestniczyć w działaniach aktywizacyjnych).

Warunkiem bezwzględnym wypłacania zasiłku socjalnego dla osób, kóre mają szansę na powrót do samodzielności, będzie zawarcie i realizacja kontraktu socjalnego, będącego formą partnerskiej umowy pomiędzy osobą wymagającą wsparcia a pracownikiem socjalnym. Chodzi np. o uczestnictwo w zajęciach klubu integracji społecznej, poddanie się leczeniu itp.

Socjalny dodatek motywacyjny będzie świadczeniem powiązanym z aktywnością osób korzystających z systemu usług socjalnych. Warunkiem korzystania z niego będzie prawidłowa realizacja kontraktu socjalnego. Wysokość tego dodatku ma stanowić 50 proc. zasiłku socjalnego, będzie on przyznawany w formie pieniężnej lub niepieniężnej - dla osób uzależnionych (np. regulowanie czynszu, opłat za energię itp.).

Osoby starsze lub niepełnosprawne, znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej, będą mogły skorzystać z częściowej lub całkowitej refundacji kosztu usług, które mają zaspokoić ich potrzeby wynikające z niesamodzielności (socjalna dopłata do usług interwencyjnych).

Autorzy założeń do ustawy podkreślają, że zależy im na przeformułowaniu celów pomocy społecznej: ma ona polegać na prowadzeniu działań profilaktycznych oraz aktywizacyjnych, a także zapewnieniu pomocy osobom i rodzinom tego wymagającym. Rola świadczeń, zwłaszcza pieniężnych, powinna być uzupełnieniem usług oferowanych przez system pomocy społecznej, a na pewno powinna stanowić instrument motywujący do aktywnej współpracy z pracownikami socjalnymi w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych.

W związku z nowymi priorytetami w projekcie określono katalog podstawowych usług socjalnych. Są wśród nich usługi profilaktyczne, adresowane do osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, skupiające się na pracy socjalnej, edukacji, poradnictwie, terapii itp. Pracownik socjalny świadczący tego typu usługi ma pełnić funkcję "prewencyjnego oparcia społecznego" - tzw. asystentura socjalna.

Wyodrębniono również usługi aktywizujące adresowane do osób bezrobotnych oraz niepełnosprawnych, których dysfunkcje można kompensować usługami specjalistycznymi. Celem tych usług będzie uniezależnienie podopiecznych od systemu świadczeń z pomocy społecznej. Będą one realizowane m.in. we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami ekonomii społecznej (np. spółdzielniami socjalnymi).

W katalogu znalazły się także usługi interwencyjne, służące zabezpieczeniu niezbędnych potrzeb osób niepełnosprawnych, starszych, chorych oraz znajdujących się w sytuacjach kryzysowych (przemoc, handel ludźmi, klęski żywiołowe i zdarzenia losowe).

W ramach tych usług zaproponowano m.in. sąsiedzkie usługi opiekuńcze - nowe rozwiązanie, dzięki któremu osoby wymagające wsparcia będą mogły skorzystać z pomocy sąsiadów. Chodzi m.in. o zakupy podstawowych artykułów, przygotowywanie i podawanie posiłków, prace porządkowe oraz załatwianie spraw urzędowych.

W projekcie zaproponowano, aby usługi socjalne mogły być wykonywane przez niepubliczne podmioty, które będą posiadały status "Agencji Usług Socjalnych".

Status ten nadawany będzie przez wojewodę na 5 lat, po spełnianiu określonych kryteriów, takich jak dysponowanie minimum dwoma pracownikami socjalnymi, wykonywanie przez przynajmniej dwa lata działalności pożytku publicznego związanej z pomocą społeczną oraz reintegracją społeczną i zawodową, zrealizowanie na rzecz społeczności lokalnych co najmniej dwóch projektów aktywizacji społecznej i zawodowej.

Status Agencji Usług Socjalnych będą mogły uzyskać m.in. organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne, a także podmioty prowadzące działalność gospodarczą, założone przez osoby fizyczne z odpowiednimi kwalifikacjami (np. przez pracowników socjalnych).

Ustawa przeorganizować ma również jednostki pomocy społecznej w taki sposób, aby oddzielić pracę socjalną od postępowania administracyjnego. 

Autorzy projektu proponują również zmiany w obszarze funkcjonowania domów pomocy społecznej. Chodzi m.in. o wyeliminowanie sytuacji, gdy członkowie rodzin osób przebywających w dps uchylają się od partycypowania w odpłatności za pobyt. W takich przypadkach gmina uzyska prawo do dochodzenia w trybie administracyjnym należności z tytułu poniesionych zastępczo wydatków na świadczenia z pomocy społecznej.

Przewidziano również zmiany zasad odpłatności mieszkańców dps, którzy posiadają "znaczne zasoby majątkowe" (np. lokaty pieniężne lub nieruchomości). W projekcie zapisano, że przypadku, w którym miesięczny dochód danej osoby nie pozwala na pokrywanie w całości kosztów jej miesięcznego pobytu w dps, ale posiada ona znaczny majątek umożliwiający pokrywanie tej różnicy, będzie zobowiązana do zwrotu wydatków, jakie gmina poniosła na ten cel. Do wartości majątku nie wliczałaby się nieruchomość, w której osoba kierowana do dps mieszkała z rodziną, jeśli jej krewni wciąż tam mieszkają.