O obsesji i fiksacji na seksualności

Leon XIV wypowiedział się w wywiadzie dla Crux Now Media na temat ewentualnych zmian doktryny związanej z małżeństwem i ludzką seksualnością: „Uważam za wysoce nieprawdopodobne, zwłaszcza w najbliższej przyszłości, aby doktryna Kościoła w odniesieniu do tego, czego Kościół naucza o seksualności, czego Kościół naucza o małżeństwie, [zmieniła się]”. Później cytuje słowa, które powiedział do niego jeden z kardynałów ze Wschodu: „Świat zachodni jest zafiksowany, ma obsesję na punkcie seksualności”. Biskup miał na myśli to, że tak wielką wagę przykładamy na Zachodzie do seksualności, która określa naszą tożsamość.

Papież całkowicie nie wyklucza, że cokolwiek się zmieni, ale jest bardzo ostrożny.

Zacząłbym jednak od „fiksacji i obsesji świata Zachodniego na seksualności”. Obsesja ma bowiem zawsze jakieś źródło. Jest neurotyczna. I można się pytać, skąd się to wzięło?

Trzeba powiedzieć, że wśród ludzi zawsze istniała jakaś obsesja na punkcie seksualności. Nigdy nie było złotego wieku w tej dziedzinie. Ale nie mam wątpliwości, że częściowo odpowiada za to sam Kościół, zarówno w oficjalnym nauczaniu, ale chyba jeszcze bardziej w codziennym duszpasterstwie, spowiedzi i podejściu do seksualności. Zresztą, co ciekawe, w świecie wcale lepiej nie było. Niestety, ta fiksacja i obsesja na ludzkiej seksualności jest obecna także w Kościele. Może nie na poziomie nauczania w Katechizmie, ale na poziomie ambony, konfesjonału i kursów przedmałżeńskich.

Ciągle spotykam i słucham ludzi umęczonych i udręczonych tą fiksacją. Żadne inne przykazanie nie spotyka się z takim zainteresowaniem, jak szóste przykazanie. Oczywiście, ta fiksacja to nie jest owoc ostatnich lat, lecz raczej wieków.

Być może na Wschodzie ludzie tak nie przeżywają ludzkiej seksualności jak u nas: z jednej strony rozwiązłość, z drugiej neurotyczne widzenie grzechu szczególnie w tej sferze albo tylko w tej sferze, i to jeszcze w rzeczach naprawdę marginalnych dla życia chrześcijańskiego. Dlaczego tak nie przeżywają? Bo tam chrześcijaństwo dotarło stosunkowo niedawno. Bo tam w kulturze ( a Europa była ukształtowana przez takie a nie inne nauczanie Kościoła) nie było takiego negatywnego podejścia do ludzkiego ciała, które należało biczować, powściągać, głodzić, aby „duch” mógł się w człowieku rozwinąć. Bo tam ludzie nie słyszeli przez wieki, że masturbacja to najcięższy grzech, nawet mimowolne polucje w nocy i że w piekle jest najwięcej ludzi popełniających grzechy nieczyste.

Na Wschodzie moralności dotyczącej seksualności nie tworzyli mnisi i celibatariusze, co u nas było na porządku dziennym. Mam wrażenie, że do dzisiaj w tym skupieniu wielu spowiedników na tej sferze wielką rolę odgrywa syndrom „psa ogrodniku” i osobiste lęki, przejęte zresztą bezwiednie od innych przez chore nauczanie. Na Wschodzie nie było jansenizmu, który grzech widział szczególnie w seksualności, zwłaszcza w „myślach nieczystych” i fantazjach. Bo u nas w Europie, także w Kościele, nieczystość to ciągle tylko grzechy seksualne, chociaż Jezus mówi, że wszelkie zło czyni człowieka nieczystym. W czasopiśmie „Miłujcie się” przeznaczonej dla młodzieży w każdym numerze był artykuł o nieczystości, o masturbacji, jakby nic innego w tej sferze nie istniało i jakby większość młodzieży była moralnie zepsuta i rozwiązła.

Co więcej, Jezus mówił o cudzołóstwie (czyli sytuacji, gdzie rozwalone zostało małżeństwo), a my (myślę tu o księżach i nauczaniu Kościoła) wpoiliśmy ludziom taki lęk przed tą sferą, że głowa boli. Przesadzam? Do dzisiaj ludzie spowiadają się z „grzesznych myśli”, z fantazji, które przychodzą mimowolnie, z podniecenia seksualnego, jakby każdy przejaw obecności popędu seksualnego był z piekła rodem. Oczywiście, słuszne jest, by podchodzić do tej sfery z szacunkiem i roztropnie. I Kościół zasadniczo strzeże tej sfery i pokazuje ją szeroko przy założeniu, że ci, którzy o niej mówią z ambon sami jakoś ją przepracowali, nie głoszą własnych lęków i fiksacji. A z tym różnie bywa. Mógłbym jeszcze wymienić kilka innych powodów naszej obsesji.

Papież, który zachęca teologów do dialogu i wzbogacania się współczesną nauką, przecież dobrze wie, że doktryna moralna odnośnie do seksualności zbudowana jest na prawie naturalnym. To znaczy, w myśl prawa naturalnego pierwszym powodem istnienia ludzkiej seksualności jest głównie prokreacja, potomstwo, płodność jako rozmnażanie się. No i długie wieki ta prokreacja była pierwszym miejscu. Od kilkudziesięciu lat w Kościele zaczynamy inaczej mówić o małżeństwie. W Katechizmie jest ono nazwane „sakramentem w służbie komunii” zarówno dla małżonków jak i dla całego Kościoła. A więc jest coś więcej niż prokreacja i coś więcej jak seks dla seksu.

Katechizm Kościoła cytuje Prawo Kanoniczne: „Przymierze małżeńskie, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu” (KKK, 1601)

Tradycjonaliści pomstują nad tą definicją i, jak twierdzą, „małą zmianą”, która przyniosła katastrofę. Dlaczego? Bo na pierwszym miejscu w małżeństwie postawiono „dobro małżonków”, wspólnotę życia. Na drugim, zrodzenie i wychowanie dzieci. Ale czy rzeczywiście?

W Katechizmie Rzymskim dla Plebanów w wydaniu z 1880 czytamy, że pierwszy cel małżeństwa jest „dla nadziei wzajemnego wsparcia, aby jeden drugiego ratując, złe przypadki w życiu łatwiej znosić i nieudolność starości wspierać mógł. Druga przyczyna jest, chęć rodzenia”

Obecnie dwa cele małżeństwa są równorzędne, jeśli tak można powiedzieć. Dlaczego? Podczas gdy rodzenie dzieci jest w miarę jasne w odniesieniu do małżeństwa, to jednak, w jaki sposób współżycie seksualne buduje więź, umacnia małżonków, zbliża do siebie, nie jest jeszcze właściwie poznane i opisane. My dopiero zaczynamy to w Kościele dostrzegać. Stąd też to dowartościowanie współżycia seksualnego, które nie zawsze musi prowadzić do potomstwa, a jest wspólnototwórcze, budujące komunię małżeńską. To znaczy zaczynamy rozumieć, że prawo naturalne nie zawiera tylko prokreacji i żeby bezpiecznie „gasić żądzę” w małżeństwie. Być może zaczynamy rozumieć, że „miłujcie się wzajemnie” w przypadku współżycia nie oznacza tylko prokreacji czy redukcji napięć. Jest pozytywnym wkładem do budowania więzi, która przecież nie zamyka się tylko we współżyciu. I mówi o tym św. Paweł, że małżeństwo odbija związek Jezusa z Kościołem.

Ale to stwarza pewne dylematy moralne. Dlaczego? Bo wszystko jest w miarę w porządku, gdy naturalne planowanie rodziny działa. A jeśli nie, i to ze względów psychicznych czy biologicznych, to co wtedy mają zrobić małżonkowie? Albo gdy nie mogą mieć już więcej dzieci, ale jednocześnie nie działa NPR? No i okazuje się, że wtedy wielu z nas księży radzi… wstrzemięźliwość, która jedna przy dzisiejszym rozumieniu małżeństwa na dłuższą metę jest tak szkodliwa dla męża i żony jak długotrwałe wyjazdy powodujące separację. Jak wobec tego mają przez wstrzemięźliwość, i to nieraz latami, realizować drugi cel małżeństwa, zwłaszcza, że już zrodzili i odchowali dzieci. Nie mają mentalności aborcyjnej czy antykoncepcyjnej. I czasem bywa tak: no wszystko jest super, relacje, praca, wychowanie dzieci, modlitwa z wyjątkiem…. tej prezerwatywy podczas współżycia. Wszystko nagle przekreślone, jakby nie istniało, bo małżonkowie użyli podczas współżycia prezerwatywy… Nie wyssałem tego z palca. Ciągle to słyszę od małżeństw.

Oczywiście, wiadomo, że w praktyce duszpasterskiej, w konfesjonale, szuka się rozwiązań tych dylematów. Ale oficjalnie jest to wciąż temat tabu. Udajemy, że nie ma problemu.

Myślę, że nie zmieni się to, czym jest małżeństwo w swej istocie, ale przecież ciągle zmienia się jego rozumienie: po co ono jest. Kościół będzie musiał włączyć wiedzę, którą nabywamy o ludzkiej seksualności, uczuciach, tym, co nas determinuje niezależnie od nas.

I druga rzecz. Wspomniana wyżej masturbacja jest obecnie w Katechizmie nazwana „aktem wewnętrznie nieuporządkowanym”, choć, i to jest nowość, uwzględnia już czynniki psychiczne, kulturowe i inne, w ocenie moralnej. Już nie ma mowy, a kiedyś było o polucji jako „straszliwym wynaturzeniu”

Masturbacja jest nazwana wewnętrznie nieuporządkowaną, ponieważ patrzy się na nią przez pryzmat… prawa naturalnego i prokreacji. Dość powiedzieć, że długo uważano, iż w nasieniu męskim jest „zalążek” całego człowieka, więc wytrysk poza narządami rodnymi kobiety i poza celem zapłodnienia to grzech przeciwko… V przykazaniu. A masturbacja w przypadku kobiet to było dopiero wynaturzenie….

I nieważne, czy masturbacji dopuszcza się nastolatek, czy osoba dorosła. Nikt też nie wiedział, jak napięcia psychiczne, traumy i zranienia znajdują ujście w orgazmie. Nie widzieć tego wszystkiego i obarczać młodego człowieka poczuciem winy, skupiać się na masturbacji tak jakby to był jedyny grzech, jest krzywdzeniem młodych ludzi. Myślę, że Kościół będzie musiał w dalszym ciągu zmienić swoje nauczanie o masturbacji (co już po części uczynił w ostatnim Katechizmie) i na nowo określić, czym jest to „wewnętrzne nieuporządkowanie”. Bo w jakim sensie jest to „akt wewnętrznie nieuporządkowany”, jeśli młody człowiek często nieświadomie właśnie tam znajduje ulgę i radzi sobie z wewnętrznymi napięciami? Oczywiście, wiele zależy tutaj od wychowania, od zdrowych relacji i podejścia do seksualności w domu i na katechezie. Niemniej, oczekiwanie od młodego człowieka opanowania i wstrzemięźliwości jak u dorosłego człowieka po przejściu dojrzewania i straszenie go głównie „tym grzechem”, jest wprowadzaniem młodych w neurotyczną duchowość.

A z dorosłymi? Masturbacja i pornografia (która rzeczywiście jest czymś szkodliwym i zabijającym ducha) czy zawsze jest z rozwiązłości? Czy nadal nie jest sposobem radzenia sobie ze stresami, nawet jeśli osoby żyją w małżeństwie i współżyją ze sobą? Jak jako Kościół i czy zamierzamy uwzględnić to, co mówią nam w tym względzie neuronauki, psychologia, doświadczenie terapeutów uzależnień? Czy to wystarczy powiedzieć, że te czynniki tylko zmniejszają winę?