Czy Boga można odnaleźć i poznać?

Biblia, historia narodów i dzieje poszczególnych ludzi, historia kultury i wierzeń religijnych obfitują w przykłady energicznego i wytrwałego poszukiwania Boga. Dokumenty te dostarczają wielu dowodów na to, że człowiek jest istotą religijną, czyli w naturalny sposób nastawioną i wyczuloną na to, co święte. Mimo to człowiek, choć wyposażony w wszelkie dary potrzebne do poznania Boga, skazany jest na szukanie go niejako "po omacku" (Dz 17, 27).

Tradycji katolickiej od wieków istniało przekonanie o istnieniu pewnych "dróg" rozumowania, które w sposób bezpośredni prowadzą człowieka do odkrycia istnienia Boga. Drogi te nazywano często "dowodami na istnienie Boga". Nie jest to może najszczęśliwsze określenie, zwłaszcza teraz, gdy mówiąc o "dowodzie" mamy na myśli coś, czym posługują się nauki eksperymentalne. W tym przypadku nie chodzi wcale o przekonywanie kogokolwiek, że Bóg istnieje; "drogi" te są natomiast - i tak należy je traktować - modelami rozumowania, które wskazuje kierunki poszukiwania Boga. Innymi słowy wskazują one na "ślady Boga" w świecie. Oto owe "drogi" poznania Boga:

- Kontemplacja świata: biorąc za punkt wyjścia ruch i stawanie się poznawanej przez człowieka rzeczywistości, przyglądając się temu, co w świecie jest przygodne, odkrywając cel, ku któremu wszystko w świecie zmierza, wreszcie kontemplując piękno otaczającego nas świata, wnioskujemy o istnieniu Boga, od którego wszystko bierze początek i ku któremu wszystko zmierza. Piękno tego, co istnieje, jest jakby wezwaniem do postawienia pytania: "Kto uczynił całe to piękno?". Pierwsza droga to świat. Ludzie wszystkich epok byli przekonani, że w niezwykłych, budzących podziw zjawiskach natury, w niewyczerpanej płodności przyrody, w fascynacji spotkania między mężczyzną a kobietą mogą rozpoznawać boską tajemnicę. Stały, powszechny porządek natury, piękno i harmonia procesów w przyrodzie wskazują na to, że ktoś musiał to wszystko zapoczątkować. Apostoł narodów w odniesieniu do pogan stwierdza: "Albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty - wiekuista Jego potęga oraz bóstwo - stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła" (Rz 1, 19-20).

- Kontemplacja człowieka: każdy dostrzega w sobie dążenie do czegoś, co jest poza nim, wrażliwość na prawdę i piękno, zmysł moralny, wolną wolę czy sumienie. Jeśli nadto weźmie się pod uwagę i to, że żadnego z tych elementów nie można sprowadzić wyłącznie do kategorii materialnych, to obserwacje te mogą podpowiadać człowiekowi, że ich dawcą, stwórcą jest Bóg.

(Czytaj więcej w: "Taka jest wiara Kościoła", s. 15-17.)

Zarówno świat, jak i człowiek nie kryją w sobie gotowych odpowiedzi na trudne pytania o przyczyny i cel istnienia. Przy pomocy władz umysłu człowiek może skierować się w stronę źródła prawdy, ku Bogu. Kto znalazł Boga, ten uzyskał pewność wiary.

Odpowiedź chrześcijańska: treść wiary

• KKK 46 Gdy człowiek słucha orędzia stworzeń i głosu swego sumienia, może osiągnąć pewność co do istnienia Boga, Przyczyny i Celu wszystkiego.
• KKK 47 Kościół naucza, że jedynego i prawdziwego Boga, naszego Stwórcę i Pana, można poznać w sposób pewny przez pośrednictwo Jego dzieł, za pomocą naturalnego światła rozumu.
• KKK 48 Możemy rzeczywiście określać Boga, opierając się na różnorodnych doskonałościach stworzeń, podobnych do Boga nieskończenie doskonałego, nawet jeśli nasz ograniczony język nie wyczerpuje Jego tajemnicy.

Życie człowieka dokonujące się w konkretnej rzeczywistości i obciążone skutkami upadłej natury może powodować wiele trudności w poznaniu Boga za pomocą samego światła rozumu. Stąd człowiek w swoim życiu potrzebuje światła Objawienia Bożego, by przede wszystkim "prawdy religijne i moralne... w obecnym stanie rodzaju ludzkiego mogły być poznane przez wszystkich w sposób łatwy, z zupełną pewnością i bez domieszki błędu" (Pius XII, encyklika Humani generis).

Nie też zapominać, że język ludzki, aby wyrazić prawdę o Bogu, musi czerpać z ogromnego świata ludzkich doświadczeń.