Agnieszka

Imię żeńskie, u nas pochodzenia kościelnego, najprawdopodobniej za pośrednictwem czeskim z niem. Agnes, a to z łac. Agnes. W łacinie prawdopodobnie z greckiego (por. gr. hagné, agné - 'czysta, dziewicza', ale to nie całkiem pewne). Przyrostek -ka w Agnieszka dodany już został na gruncie słowiańskim (czeskim i polskim).

W średniowieczu imię to, u nas popularne, występowało w kilku postaciach: Agnieszka, Angnieszka, Jagnieszka, Jegnieszka, a także Agna i Jagna. Od tego ostatniego zdrobnienie Jagienka. Dzisiejsze zdrobnienie to Jagusia i Jaguśka; wywodzą się z postaci z j-. Czasami łac. Agnes (dop. Agnetis) było polonizowane doraźnie i stąd mamy średniowieczne postacie Agneta i Angneta. Obok wymienionych wyżej spotykane było także spieszczenie Jachna i Jagosza. O popularności tego imienia świadczy też to, że weszło ono do przysłów ludowych (-Święta Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka-, tzn. z woreczka).

Odpowiedniki obcojęz.: łac., ang., niem. Agnes, cz. Anežka, fr. Agnes, Agnet, Annés, hiszp. Inés, Ignes, ros. Agnessa, wł. Agnese.

Święte znane pod tym imieniem tworzą liczne grono (ok. 16 postaci). Ale nie wszystkie wymieniane w wykazach Agnieszki zasługują na tę samą uwagę: niektóre są w historii kościelnej ledwo znane, inne znowu nigdy nie doczekały się większych i trwalszych oznak czci. Z tych też powodów wymieniamy jedynie pięć:

Agnieszka, męczennica rzymska, to jedna z najbardziej popularnych postaci czczonych w chrześcijańskiej starożytności. Zachowane do dziś epitafium na jej cześć ułożył papież Damazy. Sławił ją poeta Prudencjusz. Chwałę jej w traktaciku De virginibus głosił św. Ambroży. Ambrożemu też przypisywano hymn na cześć Agnieszki oraz Passio, czyli opowieść o jej męczeństwie. Istnieją także greckie i syryjskie opowieści. Mimo to o życiu i śmierci świętej niewiele wiemy. Nie potrafimy nawet ustalić czasu męczeństwa i wolno nam jedynie przypuszczać, iż dokonane zostało za Dioklecjana, może w r. 304. Nie wiemy też, jaki był rodzaj zadanej męki: czy zginęła w ogniu, czy też została ścięta mieczem- To tylko pewne, że była bardzo młoda, a śmiercią dała świadectwo zarówno swej wiary, jak i przywiązania do czystości. Pewna jest też historyczność postaci, jak i męczeństwa. Posiadamy bowiem wiarygodne dokumenty (Depositio martyrum) z określeniem dnia i miejsca: 21 stycznia przy drodze Nomentańskiej, a z tymi zapisami harmonizują świadectwa, których dostarczyła archeologia. Dodajmy do tego, iż w miejscu, gdzie znajdował się ongiś stadion Domicjana - a na nim wedle tradycji Agnieszka miała ponieść śmierć - zbudowano wcześnie kościół ku jej czci (S. Agnes in Agone), z czasów zaś konstantyńskich pochodzi bazylika wzniesiona nad jej grobem. Z tego samego czasu pochodzi pierwszy większy wizerunek świętej wyryty na marmurowej płycie; Agnieszka przedstawiona jest tam jako orantka (w postawie modlitewnej) przyodziana w tunikę i dalmatykę. Pierwsze to ogniwo długiego łańcucha dzieł sztuki sławiących jej cześć. Są w tym szeregu dzieła mozaikowe, np. w tejże bazylice z VII w. i w Rawennie z w. VI, płótna Lorenzettiego, van Eycków, Ribery, rzeźby Biosco i wiele innych. Niepodobna wymienić wszystkich atrybutów i szczegółów tych przedstawień. Wymieńmy tylko gołąbki oraz baranki, symbole niewinności i łagodności. Dodajmy w końcu w związku z tym szczegółem, iż 21 stycznia w bazylice jej imienia odbywa się jeden z najbardziej uroczych obrzędów rzymskich: święci się dwa baranki, które składa się w darze papieżowi i których wełny służą potem do tkania paliuszy.

Agnieszka z Poitiers była wychowanką św. Radegundy, która też ok. r. 560 osadziła ją na przełożeństwie w ufundowanym przez siebie klasztorze. Obrzędu instalacyjnego dokonał św. German. Potem przyjaźnią związała się z Wenancjuszem Fortunatem, który wielokrotnie opiewał jej zalety i któremu z tego powodu czyniono zarzuty, że niepokoi jej uczuciową równowagę. Zmarła przed r. 589. W dziecezji Poitiers wspomina się ją 13 maja.

Źródła i literatura najlepiej w LThK 1 (1957), 199.

Agnieszka z Asyżu (1198-1253). Była młodszą siostrą św. Klary i razem z nią opuściła potajemnie dom rodzinny, aby wieść życie, o jakim mówił św. Franciszek. Niebawem osiadły przy kościółku Św. Damiana i tam położyły podwaliny II zakonu franciszkańskiego, czyli -Ubogich Panien-, nazwanych później klaryskami. Agnieszka przez jakiś czas rządziła w klasztorze w Monticelli pod Florencją, a potem zakładała nowe domy zakonne w Mantui, Padwie i Wenecji. Na jakiś czas przed śmiercią wróciła do Św. Damiana i tam 27 sierpnia (wedle starszych życiorysów 16 listopada) rozstała się z tym światem. Relikwie jej spoczywają w bazylice Św. Klary w Asyżu.

Agnieszka z Pragi (1205-1282), zwana też Czeską, była córką Przemysła Ottokara I, króla Czech. Gdy miała trzy lata, przyobiecana została jednemu z synów Henryka I Brodatego i dlatego udała się do Trzebnicy, gdzie - zapewne pod opieką św. Jadwigi - otrzymała podstawy, na których rozwinie się później jej intensywne życie religijne. Po przedwczesnej śmierci synów Henryka Brodatego wróciła do Czech, wkrótce jednak została znowu przyobiecana synowi cesarza Fryderyka II i dlatego udała się na dwór bamberski. Także i to małżeństwo nie dochodzi do skutku, toteż Agnieszka wróciła po raz wtóry do ojczyzny, by stać się przedmiotem następnych planów małżeńskich. W końcu zabiegał o nią sam cesarz, owdowiały po raz drugi, ale tym razem plany napotkały stanowczy opór ze strony samej Agnieszki, która powołując się na uczyniony ślub, zwróciła się o obronę do Grzegorza IX. Uzyskawszy w ten sposób pełną swobodę decyzji, oddała się teraz szerokiej działalności kościelnej i charytatywnej. Troszczyła się o ukończenie fundacji brata, Wacława I, dla minorytów, ufundowała szpital, przy którym powstał zakon Braci Krzyżowców, zwanych także Krzyżowcami z czerwoną gwiazdą, wreszcie założyła klasztor II zakonu franciszkańskiego, a wstąpiwszy doń w r. 1234 (lub 1236), co szerokim echem odbiło się w Europie, została wkrótce jego ksienią. Była przy tym w żywym kontakcie z papieżem i św. Klarą (która skierowała do niej kilka serdecznych listów). Podejmowała też akcje mediacyjne. Cieszyła się darem prorokowania i przenikania serc. Zmarła 2 lub 6 marca. Cześć jej, początkowo bardzo żywą, przytłumiły husytyzm i józefinizm. Agnieszkę beatyfikował dopiero Pius IX (1874). Potem Achilles Ratti, pracując w mediolańskiej Ambrozjanie, przyczynił się do odszukania rozproszonych źródeł. Jako Pius XI miał zamiar Agnieszkę kanonizować, ale uroczystej kanonizacji dokonał dopiero Jan Paweł II w roku 1989.

Źródła w BHL oraz w BHL Nov. Suppl. 154-154d. Inne w LM 1 (1977), 213 n. Z nowszych: J. Nemec, Agnese di Bohemia, Padova 1987; J. Polc, Světice Anežka Přemyslovna, Praha 1988 (także tłum. niem., Agnes von Böhmen, München 1989); oraz Bl. Anežka, wyd. E. Svoboda, Praha 1989. Dokumenty papieskie w AAS 74 (1982), 542-547; 81 (1989), 705-710; 82 (1990), 427-431; 83 (1991), 113-117 (litterae decretales). - List Klary do Agnieszki w Antologii franciszkańskiej, 1 (1985), 109-116. Homilia papieska po polsku w L'Osservatore Romano, 1989/9, 16 n. - Ikonografia w LCI 5 (1973), 57.

Agnieszka z Montepulciano. Urodziła się między r. 1264 a 1274 w Gracciano Vecchio. W dziewiątym roku życia wstąpiła do efemerycznego zgromadzenia sakinek (od sacco, worek). Potem razem z Małgorzatą, swoją mistrzynią, przeniosła się do Proceno, gdzie ufundowano nowy dom zakonny. Na mocy dyspensy papieskiej w piętnastym roku życia objęła w nim przełożeństwo. Od 1306 znów przebywała w Montepulciano, tym razem jako przeorysza. Zarządzany przez nią klasztor afiliowała do dominikańskiej rodziny zakonnej. Obdarzona niezwykłymi łaskami, zwłaszcza darem wizji, zmarła 20 kwietnia 1317 r. Wcześnie otoczyła ją cześć wiernych. Do jej czcicielek należała także św. Katarzyna ze Sieny. Mimo to kanonizacji doczekała się dopiero w r. 1726.

Życiorys napisany przez Rajmunda z Kapui w BHL 154 n. Nowsze podaje Bibl. Ss. 1 (1961), 375-381. - Godzinki o św. Agnieszce Policyance ukazały się w broszurze Cześć Boża w świętych Jego, Kraków 1841. - Ikonografia w Bibl. Ss. l. c. oraz w LCI 5 (1973), 57 n.