Udomowić mężczyznę

Mężczyzna jest wychowany w rodzinie i przez nią ukształtowany. Dom rodzinny staje się dla niego miejscem oparcia, bezpieczną przystanią, bardzo istotnym punktem na mapie jego świata, z którego wyrusza i do którego wraca.

Jednak rodzina i dom są dla mężczyzny na ogół równoważne z jego aktywnością poza domem.  Dopiero równowaga między tymi dwoma elementami - światem pracy, pasji i rodziną - daje mu poczucie szczęścia i spełnienia. "Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie" - pisał Adam Mickiewicz o Konradzie Wallenrodzie i jest w tym, jak sądzę, głęboka, odwieczna prawda o mężczyźnie.

Mężczyzna "udomowiony", którego świat ogranicza się do rodziny i domu, będzie zawsze nosił w sobie jakąś frustrację, poczucie niezrealizowania i świadomość klęski. Jego tożsamość domaga się potwierdzenia w świecie zewnętrznym, poza przestrzenią domu. To świat różnorakich wyzwań, walki, zmagań, świat zadań do wypełnienia, sprawności i odpowiedzialności, którym chce i musi sprostać, by czuć się szczęśliwym.

Kobieta, która nie rozumie, że w sercu każdego mężczyzny drzemie wojownik śniący sen o potędze, będzie na wszelkie sposoby owe męskie pragnienia dezawuować i lekceważyć. Tym samym będzie trwać ze swoim mężczyzną w nieustannym sporze i wiecznym nieporozumieniu, unieszczęśliwiając siebie, jego i wspólną rodzinę. Dlatego próbując opisać doświadczenie mężczyzny w życiu kobiety na różnych jego etapach i w wielorakich relacjach, będziemy mieć przez cały czas w pamięci to męskie pragnienie równowagi między światem rodziny a światem na zewnątrz domu, rzeczywistością społecznych relacji i uwarunkowań.

Kobiecość i męskość spotykają się ze sobą w różnorakich relacjach i uwarunkowaniach od narodzin do śmierci. I chociaż relacje te są bardzo różne, każda z nich odsłania jakiś fragment tajemnicy ich obojga. Przyjrzyjmy się im z perspektywy kobiety. Pierwsze spotkanie małej dziewczynki z mężczyzną to spotkanie z ojcem. Następnie rodzą się relacje miłości innego rodzaju wobec chłopaka, narzeczonego, męża; doświadczenie seksualności i partnerstwa, czasami - walki. Wreszcie jako owoc tego związku pojawia się macierzyństwo, a w nim relacja matki i syna.

Szkicując w tym eseju portret mężczyzny w trzech jego zasadniczych rolach w rodzinie - ojca, męża i syna - poruszam się w bardzo skomplikowanej przestrzeni. Pisząc o mężczyźnie, dotykam własnego doświadczenia, posiłkuję się wiedzą i doświadczeniami innych, korzystam z badań filozofów, teologów i psychologów. Zawsze będzie to jednak poruszanie się w labiryncie bliskości i inności, ponieważ nawet największa miłość nie umożliwia nam przekroczenia granicy archipelagów, jakimi wzajemnie są dla siebie kobiecość i męskość.

Ojciec

Relacja z ojcem jest dla małej dziewczynki równie ważna, jak relacja z matką. Kobieta, która wchodzi w dorosłe życie bez doświadczenia głębokiego związku z ojcem, jest wewnętrznie poraniona i pełna tęsknoty. Jeśli to pragnienie odnalezienia się w relacji nie zostanie zaspokojone, inne, dorosłe już związki z mężczyznami będą naznaczone tym kompleksem. W każdym napotkanym mężczyźnie będzie ona szukała ojca i nie będzie w stanie wejść w partnerski związek. Także jej macierzyństwo stanie się bardzo trudne, ponieważ kobiecie, która nie doświadczyła spełnienia w byciu córką przy ojcu, będzie ciężko stać się matką. Dojrzewanie wydarza się w nas poprzez przechodzenie kolejnych etapów rozwoju i etapów miłości. Nie da się wypełnić jednych drugimi.

Ojciec to opiekun, przewodnik, mistrz, siła, wsparcie i poczucie bezpieczeństwa. To doświadczenie ochrony, możliwości ukrycia się przed nieznanym, czasem wrogim światem w mocnych ramionach. Ojciec to także lekcja tłumaczenia tej nieznanej rzeczywistości, pierwsza próba nazwania i zrozumienia jej, pokazanie ogromu świata poza domem, wyjaśnienie jego reguł i praw. Ojciec to stabilność, stałość, opanowanie i równowaga będące odpoczynkiem od często zmiennych nastrojów, emocjonalności i bogactwa uczuć matki. Ojciec to dość jasne, proste komunikaty, których głębia sensu nie czai się gdzieś poza słowami, ale jest wyrażana wprost, czasem, jak dla małej kobiety - zbyt bezpośrednio...

Oczy ojca są pierwszymi męskimi oczami, w jakich przegląda się córka. I to właśnie one pierwsze przynoszą jej potwierdzenie własnej, ledwo przeczuwanej kobiecej urody i siły, albo - ją lekceważą. Bywa, że taka ojcowska obojętność czy wręcz niechęć stają się dramatem całego życia kobiety.

Ojciec uczy córkę reguł i norm świata zewnętrznego, a im większy ma autorytet, tym łatwiej będzie jej je przyjąć, a potem dzięki temu łatwiej się będzie poruszać w tym świecie. Córka natomiast, od najmłodszych lat staje się przewodniczką ojca po świecie uczuć i wzruszeń. To ona otwiera go na poznanie dziewczęcego świata, którego -być może - nie znał ze swego dzieciństwa. Podobne doświadczenie przeżywa potem matka wychowująca syna. świat "rekwizytów" dzieciństwa chłopca i dziewczynki jest zupełnie inny, nieznany, a poprzez to fascynujący.

Ojciec uczy się elementów i wartości kobiecego świata, towarzysząc córce w jej odkryciach kolorów, zapachów, kwiatów, lalek i pierwszej kredki do ust. Z perspektywy dorosłości uczy się doceniać i szanować ten świat, który konstytuuje jego małą kobietkę tak, jak syna tworzy świat żołnierzyków, bitew czy samochodów. świat córki jest dla mężczyzny ostatnim etapem wtajemniczenia w kobiecość, dopełnieniem obrazu. W zależności od tego, jak wyglądają jego relacje z żoną, a wcześniej z matką, będzie on potrafił odnaleźć się we własnym ojcostwie i sprostać mu albo nie będzie w stanie dorosnąć do tych wyzwań.

Wydaje się, że nawet najmłodsza kobieta jest w stanie wprowadzić mężczyznę w świat uczuć i emocji. To córka uczy ojca odwagi wyrażania miłości i gestów czułości, oczekując ich i sama je ofiarowując.

Mąż

Małżeństwo to relacja, w której kobiecość i męskość spotykają się ze sobą w całej pełni, łączą się w jedno i wzajemnie się przenikają. Wydarza się to, czy raczej powinno się wydarzać, we wszystkich wymiarach wspólnego świata.

Mąż jest partnerem i towarzyszem dorosłego życia kobiety. Szacunek i wzajemność to słowa-klucze w opisie relacji małżeńskiej. Mąż to ojciec dzieci, gospodarz wspólnego domu, zięć i syn swoich rodziców. Każdy z tych kontekstów jest ważny, tak jak ważny jest każdy element wspólnego, rodzinnego życia. Na kolejnych jego etapach szczególnie istotne stają się inne wymiary, ale dopiero ich połączenie tworzy obraz spełnienia i wzajemnej realizacji. Tak jak słabość w którymkolwiek z nich może grozić rozluźnieniem czy nawet rozerwaniem więzi. Mężczyzna w małżeństwie sprawdza sam siebie i potrzebuje potwierdzenia. Jeśli go nie otrzymuje - dość łatwo może się zamknąć i wycofać wewnętrznie ze wspólnego życia. Mężczyźnie o wiele trudniej niż kobiecie jest wyrażać uczucia i emocje, stąd zwłaszcza pierwszy okres małżeństwa jest dla niego trudnym czasem uczenia się nowego języka i współkształtowania niepisanych norm nowej rodziny.

Mężczyzna potwierdzony przez żonę w swej nowej roli rozkwita i gotów jest stawiać czoła wszelkim życiowym trudnościom związanym z odpowiedzialnością za dom, byt rodziny i wychowanie dzieci. Im bardziej jest utwierdzany w swych męskich rolach, tym staje się silniejszy. Potrafi być nie tylko "wodzem, wojownikiem i myśliwym", ale i partnerem swej żony respektującym jej prawa do autonomii i własnego, twórczego rozwoju poza rodziną. Potrafi ją wspierać i towarzyszyć jej, tak samo jak ona towarzyszy jego drodze pracy i kariery. Mężczyzna potwierdzany i wzmacniany w swej męskości jest czułym kochankiem i opiekuńczym, dobrym ojcem.

Natomiast ktoś nieustannie upokarzany przez swą partnerkę, komu wypomina się słabości i nieudolność, z kim prowadzi się rodzaj podjazdowej walki o wpływy i władzę w rodzinie, może stać się karykaturą mężczyzny - archetypowym Dulskim, kimś nieobecnym w domu i w życiu swej rodziny, nieodpowiedzialnym wiecznym chłopcem albo Don Juanem zafiksowanym na jednej z ról, w których kiedyś udało mu się sprawdzić.

Syn

Dla kobiety urodzenie syna jest zawsze jakimś spotkaniem z podmiotową innością. Dotyczy to oczywiście każdego doświadczenia macierzyństwa, jednak z córką kobiecie łatwiej jest się utożsamić poprzez świat kobiecych archetypów wspólnych im obu, które córka w jakiś sposób przejmuje i dziedziczy po matce. Ta łatwość utożsamiania się z własnym dzieckiem jest wydarzeniem ogromnie przyjemnym, ale i bardzo niebezpiecznym.

Dziecko nie jest dla nas, nie jest "nasze" i jego rolą nie jest powtarzanie naszego życia czy spełnianie naszych niespełnionych ambicji. Dlatego relacja z synem, w której jego męska inność jest od razu dostrzegana przez matkę i wzmacnia się w procesie wychowania i dojrzewania chłopca, wydaje się "czystsza" i w pewnym sensie - egzystencjalnie prostsza. Kobiecie trudniej utożsamić się ze swym synem, natomiast może ona przenieść na niego wszystkie swoje doświadczenia związane z mężczyznami w jej życiu. Stosunek do własnego syna może być wypadkową relacji z ojcem, bratem i mężem. W zależności od tego, czy w tych związkach kobieta się odnajdywała, była spełniona, czuła się kochana, czy też nie, może się odnajdywać w relacji do syna.

Dojrzałe macierzyństwo wymaga samoświadomości i przepracowania własnych, kobiecych doświadczeń. Brak takiej samoświadmości może zaowocować głębokimi zranieniami ukochanego młodego człowieka. Matka powinna być nie tylko nauczycielką i przewodniczką swojego syna, ale i... jego uczennicą. Sztuka dojrzałego macierzyństwa, którego uczyła nas Maryja w relacji do Jezusa, polega na tym, żeby iść o krok - za swoim dzieckiem, a nie przed nim. Iść za nim i towarzyszyć mu w poznawaniu świata i meandrach spotkań z innymi ludźmi.

Kiedy wyszłam za mąż i w codziennym życiu poznałam mojego męża jako człowieka bardzo odpowiedzialnego, dojrzałego, partnerskiego, na którym w każdej trudnej sytuacji mogłam się oprzeć, zrozumiałam, że matka wychowuje syna dla innej, nieznanej jej kobiety, która kiedyś stanie się jego żoną. Mądrość matki poznaje się w pełni dopiero po tym, jakim mężem i ojcem staje się jej syn.

Teraz, jako matka syna, próbuję w łańcuszku pokoleń przenieść to moje wczesne małżeńskie objawienie na kolejny etap we własnym procesie wychowania, spłacając w pewnym sensie dług, który zaciągnęłam u mojej teściowej. Jak bardzo jest to trudne, wie każda matka syna. Jednak to już nie my będziemy zbierać dojrzałe bądź kwaśne owoce...

Anna Karoń-Ostrowska (ur. 1962), filozof, publicystka, redaktor miesięcznika "Więź", współzałożycielka i członkini Rady Programowej Instytutu Myśli Józefa Tischnera w Krakowie. Opublikowała między innymi: Dramat spotkania człowieka z Bogiem i z drugim w myśli Karola Wojtyły - Jana Pawła II; Spotkanie. Rozmowy z ks. Józefem Tischnerem; Zapatrzenie. Rozmowy ze Stefanem Świeżawskim (współautorka).

Wiecej w książce: SZTUKA RELACJI MIĘDZYLUDZKICH - red. Józef Augustyn SJ