Zapalenie zatok - objawy i leczenie

Zatoki są przestrzeniami powietrznymi sąsiadującymi z jamą nosa, z którą są połączone poprzez wąski przewód (ujście). Ponieważ błona śluzowa zatok przynosowych stanowi przedłużenie błony wyścielającej jamę nosa, niejednokrotnie choroby zapalne obu tych struktur toczą się jednocześnie.

Z tego samego powodu, terminu "sinusitis" (zapalenie zatok) używa się w piśmiennictwie naukowym zamiennie z "rhinosinusitis" (zapalenie zatok i jamy nosowej). Wydzielina śluzowo-ropna z nosa i przedłużające się "przeziębienie" pozwalają podejrzewać zapalenie zatok. Uporczywe katary, nawracające zapalenia górnych dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli mogą wiązać się z nierozpoznanym i nieleczonym zapaleniem zatok.

Przyczyny

Zatoki zamieszkują użyteczne fizjologicznie i chorobotwórcze bakterie, w tym np. chorobotwórcze paciorkowce ropne typu A Streptococcus pneumonice typu A, a także Haemophilus influenzae, itp. U zdrowego człowieka skutecznie kontroluje liczebność bakterii sprawny układ odpornościowy. Każda infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych (przeziębieniowa, grypowa itp.) - wywołuje stan zapalny i obrzęk błony śluzowej nosa i zatok.

Obrzęk śluzówki zamyka stopniowo drożne dotąd połączenia zatok z jamą nosową. Powoduje to powstanie podciśnienia w zatokach wskutek szybkiego przepływu powietrza jamą nosową, co sprzyja wnikaniu do nich obecnych w śluzówce nosa wirusów i bakterii, np. w czasie kichania czy wydmuchiwania nosa. Nie wydalana, zbierająca się wydzielina staje się pożywką dla bakterii. Sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów temperatura i wilgotność powietrza w jamach zatok, szybko dochodzi do ich nadmiernego rozwoju i ucisku na otaczające tkanki. Intensywne namnażanie się chorobotwórczych bakterii wywołuje rozwój zapalenia, gorączki oraz uszkodzenia nabłonka śluzówki zatok.

Czynniki etiologiczne wywołujące zapalenia zatok:

1. wirusowe - zwłaszcza rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy
2. bakteryjne:
Zapalenia ostre:
- Streptococcus pneumoniae
- Haemophilus influenzae
- Moraxella catharalis
Zapalenia przewlekłe:
- te same bakterie jak w przypadku zapaleń ostrych, ale szczególnie często bakterie beztlenowe!
3. grzybicze
4. W 15% przypadków choroba jest wynikiem zainfekowania zatoki szczękowej przez zapalnie zmienioną miazgę zęba.

Większość przypadków tej choroby zdarza się jako powikłanie zwykłego przeziębienia lub innej infekcji górnych dróg oddechowych.

Klasyfikacja

1. Ostre zapalenie zatok przynosowych (gdy czas utrzymywania się objawów chorobowych nie przekracza 1 miesiąca).

2. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych.

Niektórzy wyróżniają oprócz tych dwu podstawowych jeszcze:

3. Podostre zapalenie zatok przynosowych (czas trwania choroby między 1-3 m-ce)

4. Nawracające zapalenie zatok przynosowych (3 lub więcej epizody zapalenia w roku, natomiast między okresami zaostrzenia - brak objawów choroby).

Ostre zapalenie zatok przynosowych - objawy:

1. Zatkanie nosa i wysięk z nosa śluzowo-ropny (w odróżnieniu od alergii, w której jest wodnisty) są dwoma podstawowymi objawami ostrego zapalenia zatok. Rzadko się zdarza, żeby OZZP przebiegało bez nieżytu nosa jako tzw. izolowane zapalenie zatok. Poza tym często występują:
2. Ból głowy w miejscu chorej zatoki, w tym także "dotykowy", który pozwala zlokalizować zajętą zatokę.
3. Kaszel, niekiedy napadowy, przypominający astmę.
4. Spływanie wydzieliny po tylnej ścianie jamy gardłowej (widoczne w badaniu, po otwarciu ust).
5. Rzadziej: gorączka, podkrążone oczy, ból gardła, nieprzyjemny zapach z ust.

Pacjenci wymagają pogłębionej diagnostyki istniejącego nieżytu (kataru) nosa:

1. Przy podejrzeniu tła alergicznego - skierowanie do alergologa; jest szczególnie wskazane u chorych na przewlekle lub nawracające ZZP (zapalenie zatok przynosowych), z towarzyszącym zapaleniem ucha środkowego, rozstrzeniami oskrzeli, zapaleniem płuc.
2. Inny przewlekły lub nawracający nieżyt nosa np. zwykły tzw. naczynio-ruchowy, który także może być podłożem ZZP - wskazana konsultacja u laryngologa.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych

Objawy chorobowe utrzymują się powyżej 3 m-cy. Posiewy w kierunku bakterii wywołujących ZZP wskazane są zwłaszcza z przewodu nosowego środkowego w czasie wykonywania wziernikowania (endoskopii). Pozwala ono dobrać optymalny do leczenia antybiotyk, o ile jest on niezbędny. Do wyleczenia konieczne jest udrożnienie ujść zatok.

Czynniki sprzyjające zachorowaniu na zapalenie zatok przynosowych:

1. Upośledzenie drożności nosa: skrzywienie przegrody, polipy.
2. Zaburzenia immunologiczne (odporności).
3. Zapylenie środowiska pracy, w tym także dymem papierosowym.
4. Częste pływanie a zwłaszcza nurkowanie.
5. Nieżyty nosa, w tym nieżyt wywołany przyjmowaniem leków (np. środki antykoncepcyjne, hipo-tensyjne).
6. Alergia. Upośledza odpływ wydzieliny z zatok do jamy nosowej.

Jedna z chorób alergicznych, jaką jest astma oskrzelowa, współistnieje z ZZP aż w 40-75% przypadków. Nie tylko leczenie alergii poprawia stan zapalny zatok, ale stwierdzono także znamienną poprawę astmy po operacyjnym leczeniu ZZR Alergiczny nieżyt nosa zwykle rozwija się w dzieciństwie (najczęściej około 10 roku życia), niemniej u 30% chorych pojawia się dopiero po 30 roku życia. Objawy alergicznego nieżytu nosa stwierdza się u 45% dzieci z ZZP i aż 40-80% dorosłych z ZZR.

Pełne rozpoznanie

1. Wywiad chorobowy (od pacjenta).
2. Badanie rynoskopowe (wziernikowanie jamy nosowej).
3. Rtg zatok przynosowych lub tomografia komputerowa (zwłaszcza w przypadku przewlekłych i nawracających ZZP).
4. Wymaz z nosa (w kierunku obecności bakterii wywołujących chorobę).

Ostre zapalenie zatok przynosowych można podejrzewać w każdym przypadku utrzymującego się ponad 5-7 dni zakażenia górnych dróg oddechowych. W cięższych przypadkach może to być ból w okolicy oczodołu, obrzęk czoła, podwójne widzenie - jest to wskazanie do pilnej diagnostyki możliwych powikłań.

Leczenie

Zamknięcie ujść naturalnych zatok przez ich obrzęk lub zgrubiałą, przerosła błonę śluzową powoduje gromadzenie się ropy w zatoce, która jest ogniskiem zakażenia. Jest to widoczne w badaniu rtg i tomografii komputerowej. W tych przypadkach jest wskazanie do punkcji diagnostycznej i leczniczej (płukanie zatoki, tzn. zabieg Praetza lub drenaż). Czasami uporczywe i grożące powikłaniami ZZP jest wskazaniem do zabiegu chirurgicznego zajętej okolicy.

Ostre ZZP. antybiotyki stosowane odpowiednio długo (10-14 dni) ze względu na utrudniony dostęp antybiotyków do zajętych, ropnych miejsc w zatokach; zwykle jeszcze co najmniej 7 dni po ustąpieniu objawów chorobowych.

Poza tym: leki udrażniające ujścia zatok, stosowane miejscowo lub ogólnie przez kilka dni, leki antihistaminowe (np. loratydyna, cetyryzyna), mukolityki (ambroxol), leżenie w łóżku w ostrym okresie choroby, leczenie uzębienia, zioła, inhalacje z pary wodnej lub ziół 2 x dz. po 10 min., ciepłe okłady na twarz, ciepłe natryski, poduszka wysoko. Pomocne w oczyszczaniu nosa z wydzieliny jest płukanie jamy nosowej fizjologicznym roztworem soli kuchennej (bez recepty - do kupienia w aptece): wciągamy roztwór nosem, z wdychanym powietrzem, z dłoni uformowanej w kształcie miseczki a następnie wydmuchujemy razem z wydzieliną.

Przewlekle ZZP

• leczenie farmakologiczne
• leczenie chirurgiczne - to ostatnie stosuje się, gdy stwierdza się trwałe zmiany chorobowe - np. patologiczne zmiany w zatokach, wady budowy nosa i zatok, itp.

Tomografia komputerowa zatok

Podstawą decyzji o zabiegu chirurgicznym i oceny stanu zatok powinna być tomografia komputerowa, która dostarcza informację nie tylko o zmianach we wszystkich zatokach, ale także pozwala ocenić anomalie w budowie sitowia i w kompleksie szczelin ujściowo-przewodowym pomiędzy nosem a jamami zatok. Podstawą do stosowania tomografii komputerowej - już w przebiegu ostrego zapalenia zatok - jest: brak poprawy po 48-72 godzinach leczenia ostrego zapalenia zatok o ciężkim przebiegu, podejrzenie zatokopo-chodnych powikłań oczodołowych lub wewnątrzczaszkowych.

Źródło: www.bonifratrzy.pl